Cholesterol – norma, dieta, LDL, HDL

Avatar photo
miażdżyca

Czym jest cholesterol?

Cholesterol to potoczna nazwa 5-cholesteno-3β-olu, którego cząsteczka zbudowana jest z17-węglowej struktury cyklopentanoperhydrofenantrenu i dołączonego do niej 6-węglowego łańcucha bocznego. Jest typowym sterolem zbudowanym z 27 atomów węgla, zorganizowanych w cztery pierścienie (A–D): trzy sześciowęglowe i jedenpięciowęglowy [3].

cholesterol związek
molekuul / 123RF

Lipoproteiny

W organizmie człowieka większość lipidów (także cholesterol) jest transportowana w postaci lipoprotein. Są to kompleksy tworzone z wyspecjalizowanych białek.

Ze względu na zróżnicowaną gęstość, lipoproteiny dzielimy na:

  • Chylomikrony, lipoproteiny o bardzo małej gęstości (ang. very low-density lipoproteins, VLDL),
  • Lipoproteiny o pośredniej gęstości (ang. intermediate-density lipoproteins, IDL),
  • Lipoproteiny o małej gęstości (ang. low-density lipoproteins, LDL),
  • Lipoproteiny o dużej gęstości (ang. highdensity lipoproteins, HDL).

Cholesterol LDL, HDL, IDL, VLDL

Każda z lipoprotein odgrywa inną funkcję w organizmie człowieka.

Frakcja HDL

Frakcja HDL gromadzi i estryfikuje z udziałem acylotransferazy cholesterol z osocza; przerzuca cholesterol do VLDL i LDL oraz bierze udział w odwróconym transporcie cholesterolu.

Frakcja LDL

Frakcja LDL bierze udział w transporcie cholesterolu na zasadzie endocytozy pęcherzyków do wątroby i innych tkanek organizmu, odbywającej się z udziałem specyficznych receptorów.

IDL i VLDL

IDL bierze udział w przemieszczaniu zawartości do LDL lub endocytozy do komórek wątroby z udziałem specyficznych receptorów, natomiast frakcja VLDL przemieszcza zawartość do IDL i LDL oraz hydrolizuje triacyloglicerole przy udziale lipazy.

Chylomikrony natomiast biorą udział w transporcie triacylogliceroli do wszystkich tkanek oraz ich hydrolizie do kwasów tłuszczowych przez lipazę lipoproteinową. Transportują także cholesterol do wątroby [2].

Charakterystyczne cechy lipoprotein zostały przedstawione w tabeli poniżej [3].

cholesterol tabela hdl ldl

Funkcje cholesterolu

Funkcje cholesterolu w komórce:

  • Bierze udział w budowie błon komórkowych
  • Buduje tratwy lipidowe, czyli półsztywne nanodomeny w błonie komórkowej, niewielkie obszary o odmiennym od pozostałych komórek składzie białkowo-lipidowym
  • Jest substratem w procesie steroidogenezy, czyli syntezie hormonów steroidowych
  • Bierze udział w syntezie endogennej witaminy D3
  • Prekursor kwasów żółciowych
  • Niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych

Cholesterol i miażdżyca

Jednakże oprócz tych dobrych funkcji w organizmie człowieka, cholesterol ma także drugą stronę medalu. Niezwykle powszechną chorobą związaną z układem krążenia jest miażdżyca.

HDL LDL
Mohd Hairul Fiza Musa / 123RF

Jej postęp jest ściśle związany z nieprawidłowościami w metabolizmie lipidów, które objawiają się wzrostem poziomu całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL, a także spadkiem zawartości frakcji HDL w osoczu. Oprócz tego, cholesterol może się przyczynić do wystąpienia choroby Parkinsona czy też Alzheimera. Schorzeniem powiązanym z metabolizmem cholesterolu jest także przewlekła choroba nerek [3].

Normy HDL, LDL, TG

cholesterol normy
Jarun Ontakrai / 123RF

Zalecenia Amerykańskiego Programu Edukacji Cholesterolowej dotyczące wykrywania i leczenia hipercholesterolemii u dorosłych przedstawiają raporty Zespołu Ekspertów ds. Wykrywania, Oceny i Leczenia Hipercholesterolemii u Dorosłych. Ostatni raport został opublikowany w 2001 roku i uzupełniony w 2004 r [2].

cholesterol normy

Cholesterol LDL

Cholesterol LDL nazywany jest inaczej złym cholesterolem. Zadaniem lipoprotein LDL jest transport cholesterolu z wątroby do komórek organizmu. Jeżeli jego poziom we krwi jest zbyt wysoki, może się on odkładać w ścianach naczyń krwionośnych, tworząc złogi (blaszki miażdżycowe), a tym samym doprowadzając do ich zwężenia.

Cholesterol LDL jest powiązany z chorobami serca, a jego nadmiar w organizmie jest niebezpieczny dla zdrowia. Aby zachować zdrowe serce, powinniśmy starać się utrzymywać niski poziom „złego” cholesterolu LDL [4].

Cholesterol HDL

Inaczej dobry cholesterol, czyli pożyteczne lipoproteiny o dużej gęstości. Lipoproteiny HDL odpowiadają za usuwanie cholesterolu z tkanek obwodowych, ze ścian naczyń krwionośnych oraz innych frakcji lipidowych (VLDL, chylomikrony), a tym samym zapobiegają miażdżycy. Po usunięciu ze ścian naczyń cholesterol transportowany jest do wątroby, gdzie jest rozkładany, a następnie usuwany z organizmu w postaci żółci [4].

Dieta a cholesterol

Obniżenie cholesterolu można osiągnąć poprzez szereg zmian w nawykach żywieniowych. Metaanaliza 67 badań wykazała, że spożycie 2-10 g dziennie rozpuszczalnego błonnika obniża LDL o 2,2 mg/dL.

Spożycie fitosteroli obniża poziom LDL o 13 mg/dl na każde spożyte 2,15 g.

Spożycie orzechów (67 g dziennie) obniża poziom LDL o 10,2 mg/dL, a codzienne spożycie izoflawonów sojowych o 5 mg/dl.

Wykazano, że mała liczba cząstek LDL jest odwrotnie skorelowana ze spożyciem surowego włókna i dodatnio związana z przyjmowaniem cholesterolu w diecie oraz dietą wysokowęglowodanową (a szczególnie o wysokim indeksie glikemicznym) [1].

Zobacz również
zespół jelita drażliwego

Dieta śródziemnomorska

Wykazano także, że dieta, taka jak śródziemnomorska, składająca się głównie z owoców, warzyw, roślin strączkowych, ziaren, orzechów i oliwy z oliwek, obniża poziom LDL o 10% po 5 tygodniach jej stosowania.

Ostatnie badania donoszą, że osoby dorosłe, które stosowały dietę śródziemnomorską przez 10 lat, były o 47% mniej narażone na choroby serca w porównaniu z podobnymi osobami dorosłymi, które nie przestrzegały tej diety [1].

Czego należy unikać w diecie?

Ważne jest, aby unikać tłuszczów nasyconych, których źródłem są: podroby, tłuste wędliny, boczek, słonina, baranina, smalec, wyroby garmażeryjne, kiełbasy, pasztety, tłuste przetwory mleczne (śmietana, tłuste sery podpuszczkowe, pleśniowe, topione), produkty zawierające olej palmowy.

Oprócz tego należy ograniczyć także produkty zawierające tłuszcze trans, takie jak: fast-foody, smażone potrawy, chipsy i inne słone przekąski, ciasta i ciastka oraz produkty wysokoprzetworzone [4].

Zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego oraz takie, które znajdują się w rybach, obniżają poziom LDL, a podwyższają HDL. W obniżaniu cholesterolu błonnik odgrywa niezwykle istotną rolę. Przede wszystkim wiąże cholesterol, dzięki czemu jest on wydalany z organizmu, zamiast trafiać do krwiobiegu. Ponadto stabilizuje poziom glukozy we krwi i pomaga na dłużej zachować sytość [4].

🔎 Warto także zwrócić uwagę na to, co pijemy. Zdecydowanie nie są polecane napoje słodzone [5]. Pod tym względem należy zwrócić uwagę na etykiety produktów, ponieważ cukier często w dużej ilości znajduje się tam, gdzie się go nie spodziewamy. Przykładem mogą być chociażby niektóre wody smakowe.

Podsumowanie

Cholesterol to kluczowy komponent błon komórkowych oraz substrat w procesie steroidogenezy, a jego udział w rozwoju i w fizjologii organizmu w okresie życia jest bardzo ważny.

Należy zadbać, aby w organizmie mieć niski poziom cholesterolu LDL, co zapobiegnie wystąpieniu miażdżycy oraz różnym chorobom serca.

Bibliografia:

  1. Rishi K. i in.(2016): A review oflow-density lipoprotein cholesterol, treatment strategies, and its impact oncardiovascular disease morbidity and mortality. Journal of Clinical Lipidology10, 472–489.
  2. Szutowicz A. i in.(2009):Diagnostyka laboratoryjna TOM 1. Gdańsk
  3. Użarowska M. i in.(2018): Dwietwarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranychschorzeń. Kosmos 67,2.
  4. Wojskowy instytutmedycyny lotniczej (2017): Dobra dieta na zły cholesterol.
  5. Haslam, D. E., Chasman, D. I., Peloso, G. M., Herman, M. A., Dupuis, J., Lichtenstein, A. H., … & McKeown, N. M. (2022). Sugar-sweetened Beverage Consumption and Plasma Lipoprotein Cholesterol, Apolipoprotein, and Lipoprotein Particle Size Concentrations in US Adults. The Journal of Nutrition152(11), 2534-2545.
  • Data pierwotnej publikacji: 21.11.2018
  • Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 17.12.2022