Rumianek lekarski i jego właściwości. Niezbędnik w domowej apteczce

Rumianek pospolity to jedna z najstarszych i najczęściej stosowanych roślin leczniczych [1]. Już w starożytności był uważany jako remedium na przeziębienia. W Niemczech mówi się o rumianku alles zutraut, czyli zdolny do wszystkiego. Jest w tym dużo racji. Wśród właściwości prozdrowotnych rumianku można wyróżnić m.in. działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwdrobnoustrojowe czy uspokajające. Rumianek działa także wspomagająco na żołądek i jelita oraz regenerująco na skórę i błony śluzowe.  

W tym artykule przedstawię krótką charakterystykę rumianku. Dowiesz się, jak można stosować rumianek oraz jakie są jego właściwości lecznicze. 

Charakterystyka rumianku

Rumianek lekarski jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny astrowatych. Najczęściej rośnie w Europie, Azji, Ameryce, a także w Australii.  Jego łodyga jest rozgałęziona i wyrasta na wysokość około 60 cm (w zależności od odmiany). Posiada pierzaste liście i kwiaty zebrane w koszyczek — typ kwiatostanu. Składa się on z kwiatów: zewnętrznych (białych, języczkowych) i wewnętrznych (żółtych, rurkowatych).

Uprawa i czas zbiorów zioła w Polsce

Rumianek ma niewielkie wymagania glebowe, dlatego rośnie na terenie całego kraju. Najbardziej lubi gleby gliniaste, wilgotne i lekko kwaśne. Jest również uprawiany jako roślina zielarska. Surowiec stanowią całe koszyczki rumianku, które zbierane są w początkowym okresie kwitnienia. Rumianek kwitnie od maja do sierpnia.

Pochodzenie nazwy greckiej i łacińskiej

Charakterystyczną cechą rumianku jest jego przyjemny, specyficzny zapach, który przypomina jabłko. Stąd też wzięła się grecka nazwa chamomilla. Wywodzi się ona od wyrazów chamos i melos, które oznaczają „ziemne jabłko”. Natomiast nazwa łacińska matricaria pochodzi od rzeczownika matrix (macica), co może być związane z łagodzącym wpływem rośliny na bóle menstruacyjne u kobiet [2].

Zastosowanie rumianku

Rumianek lekarski jest rośliną o szerokim spektrum działania leczniczego. W związku z tym wykorzystuje się go wewnętrznie do leczenia:

• dysfunkcji przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki, wrzody żołądka, brak apetytu, niestrawność),
• zaburzeń na tle nerwowym (nerwice, bezsenność, stany lękowe),
• chorób dróg moczowych (zapalenie pęcherza),
• a także na bóle: mięśni, reumatyczne, gardła, uszu, zębów, głowy.

Zewnętrznie stosowany jest:

• jako składnik maści na owrzodzenia, trudno gojące się rany, oparzenia,
• w postaci inhalacji w stanach zapalnych zatok i stanach alergicznych np. katar sienny,
• jako składnik płukanek w stanach zapalnych błony śluzowej m.in. gardła, jamy ustnej i krtani,
• w postaci nasiadówek w zakażeniach cewki moczowej i hemoroidach.

Jakie substancje możemy znaleźć w rumianku?

Głównym składnikiem koszyczka rumianku jest olejek eteryczny. W jego skład wchodzi m.in. (-)-α-bisabolol i chamazulen. Związki te występują w lekach o działaniach przeciwzapalnych, antyseptycznych i spazmolitycznych [3]. Badania wykazały, że bisabolol jest skuteczny w leczeniu chorób żołądka i górnych odcinków jelit [3]. Znajduje również zastosowanie w kosmetyce.

Ponadto w kwiatach znajdują się flawonoidy (m.in. apigenina), kumaryny, kwasy fenolowe i polisacharydy. Flawonoidy to związki polifenolowe, które występują powszechnie w żywności i napojach pochodzenia roślinnego. Naukowcy stwierdzili, że zawartość flawonoidów w rumianku jest jednym z powodów jego pozytywnego wpływu na zdrowie [4].

Właściwości prozdrowotne

Działanie przeciwzapalne

Wyciągi z rumianku wykazują silne działanie przeciwzapalne. Związki obecne w roślinie (m.in. bisabolol, chamazulen i apigenina) hamują aktywność związków wywołujących stan zapalny [1, 5].

Działanie przeciwcukrzycowe

Herbata rumiankowa wykazała korzystny wpływ na kontrolę poziomu cukru we krwi i kwasów tłuszczowych u pacjentów z cukrzycą typu 2. W badaniach na szczurach z cukrzycą wykazano, że herbata rumiankowa obniża poziom glukozy we krwi [5]. Ponadto ma ochronny wpływ na komórki β trzustki, dzięki zmniejszaniu stresu oksydacyjnego związanego z hiperglikemią [1]. Dlatego regularne picie naparu z rumianku może być przydatne w obniżaniu poziomu glukozy we krwi.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

W badaniu, które przeprowadziła Kędzia w Akademii Medycznej w Gdańsku [7] obserwowano wrażliwość bakterii beztlenowych będących przyczyną ciężkich zakażeń jamy ustnej, dróg oddechowych oraz jamy brzusznej na ekstrakt z kwiatów rumianku. Wykazano, że ponad połowa badanych szczepów bakterii beztlenowych była wrażliwa na niskie (od 0,2 do 0,8 mg/ml) stężenia ekstraktu z kwiatów rumianku [1, 5].

Działanie przeciwdepresyjne

Rumianek może wykazywać klinicznie istotne działanie przeciwdepresyjne. Zauważono, że herbata rumiankowa jest skuteczna w leczeniu depresji i bezsenności [5, 6]. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby to potwierdzić.

Działanie regenerujące skórę i błony śluzowe

Rumianek przyspiesza gojenie i regenerację naskórka i skóry właściwej. Dlatego stosuje się go miejscowo przy trudno gojących się ranach, oparzeniach i owrzodzeniach. Dodatkowo rumianek zmniejsza świąd oraz poprawia strukturę i elastyczność skóry [8]. Został zawarty w szerokiej gamie produktów kosmetycznych, w tym kojących kremach nawilżających i oczyszczających.

Działanie przeciwwrzodowe

α-bisabolol obniża aktywność enzymu trawiennego znajdującego się w żołądku (pepsyny) o ok. 50%. Dzięki temu zmniejszona była degradacja śluzu w żołądku i tym samym mniejsze uszkodzenia jego błony śluzowej. Dodatkowo wykazano zdolność wyciągów z kwiatów rumianku do zmniejszania owrzodzeń spowodowanych stresem oraz etanolem [5].

Przeciwwskazania i działanie niepożądane

Rumianek pospolity znajduje się na liście GRAS (Generally Recognized as Safe) — produktów ogólnie przyjętych za bezpieczne przez Agencję Żywności i Leków (Food and Drug Administration — FDA). Herbatki i kosmetyki zwierające wyciągi z rumianku są potencjalnym alergenem, dlatego nie powinny być stosowane u małych dzieci.

Reakcje alergiczne na rumianek nie należą do zbyt częstych [1]. Unikać go powinny osoby, które są na niego uczulone, a także na chryzantemy i astry. Nie wykazuje właściwości teratogennych (nie wywołuje wad rozwojowych płodów). Rumianek jest bezpieczny dla kobiet w ciąży.

Interakcje rumianku z lekami

Lek (nazwa chemiczna i przykładowa nazwa handlowa)	Kategoria leku wg działania	Mechanizm i/lub skutek interakcji
Diazaepam (RELANIUM) Alprazolam (XANAX)	Przeciwlękowe Przeciwdrgawkowe	Potęguje działanie leku
Zolpidem (ZOLDEM) Fenobarbital (LUMINALUM)	Uspokajające Nasenne	Potęguje działanie leku
Buspiron (SPAMILAN) Doksepina (DOXEPIN)	Przeciwlękowe Przeciwdepresyjne	Może wzmagać działanie leku, co zwiększa ryzyko działań niepożądanych

Fragment tabeli ze strony: https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

Domowe sposoby na wykorzystanie rumianku

Na rynku rumianek dostępny jest m.in. w postaci ususzonych koszyczków czy herbaty ziołowej. Szerokie zastosowanie znalazł w kosmetyce w postaci kremów, maści, szamponów, past do zębów, płynów do higieny intymnej.  Roślinę można również ususzyć samodzielnie – poniżej podaję kilka wskazówek jak to zrobić.

Jak prawidłowo zbierać rumianek?

Koszyczki zbieramy w początkowym okresie kwitnienia, przed ich pełnym rozwinięciem. Najlepsza pora na zbiór ziół to ciepły, słoneczny dzień, w godzinach popołudniowych. Kwiaty urywamy tuż pod samym łebkiem. Zrywając rośliny, warto pamiętać, aby nie robić tego w jednym miejscu. Pozwoli to roślinie na szybszą regenerację. Ważne jest również, aby nie pomylić rumianku z bardzo podobną rośliną — złocieniem właściwym. Posiada ona całkiem odmienne działanie lecznicze. 

Jak suszyć kwiaty rumianku?

Suszenie rozpoczynamy jak najszybciej po zerwaniu. Najlepiej suszy się w lekkim cieniu, przewiewnym i ciepłym miejscu. Kwiaty należy rozłożyć jedną warstwą na papierze lub naturalnym płótnie. Suszenie trwa około 2 dni. Dobrze wysuszony rumianek ma wspomniany wyżej charakterystyczny zapach, a kwiaty zachowują swój kolor. Susz należy umieścić w szczelnie zamkniętym pojemniku.

Domowe zastosowanie — przepisy

Okład z rumianku

• 1 łyżka koszyczków rumianku
• woda

Koszyczki rumianku zalać wrzątkiem i odczekać 15 minut. Gdy napar przestygnie, można używać go na przykład do przemywania oczu.

Płukanka z rumianku

• 3 łyżki koszyczków z rumianku
• woda

Rumianek zalewamy szklanką wrzątku i pozostawiamy do ostudzenia. Następnie odcedzamy całość. Otrzymany napar mieszamy z ciepłą wodą w proporcjach pół szklanki wody na 5 łyżek rumianku. Przygotowaną płukanką nasączamy ściereczkę i możemy przetrzeć skórę w miejscu, w którym jest podrażniona lub zaczerwieniona.

Napar z rumianku

• 2 łyżki koszyczków rumianku
• ½ litra wrzącej wody

Kwiaty rumianku zalewamy wrzącą wodą, pozostawiamy pod przykryciem na około 15 minut. Po tym czasie odcedzamy.  W przypadku problemów trawiennych należy pić między posiłkami po pół szklanki naparu trzy razy dziennie. Napar z rumianku można też wykorzystać jako naturalny środek w stanach zapalnych jamy ustnej lub okład na owrzodzenia czy oparzenia.

Podsumowanie

Rumianek pospolity jest rośliną o wielu właściwościach leczniczych. Możemy wyróżnić następujące działania:

• przeciwzapalne,
• przeciwdrobnoustrojowe,
• przeciwcukrzycowe,
• przeciwrzodowe,
• regenerujące skórę i błony śluzowe.

Kwiat rumianku stosujemy zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Sprawdza się w leczeniu takich dolegliwości jak przeziębienia, stany zapalne gardła, stany zapalne skóry, choroby układu trawiennego czy trudno gojące się rany. 

Bibliografia:

1. K. Srivastava, E. Shankar, S. Gupta. Chamomile: A herbal medicine of the past with bright future. Mol Med Report. 2010 Nov 1; 3(6): 895–901.
2. B. Khalesi, S. P. Beiranvand,  M. Bokaie. Efficacy of Chamomile in the Treatment of Premenstrual Syndrome: A Systematic Review. Published online 2019 Dec 31. doi:  10.3831/KPI.2019.22.028
3. Singh,  Z. Khanam,  N. Misra,  M. K. Srivastava. Chamomile ( Matricaria chamomillaL.): An overview. Pharmacogn Rev. 2011 Jan-Jun; 5(9): 82–95.
4. K. Srivastava, S. Gupta. Extraction, Characterization, Stability and Biological Activity of Flavonoids Isolated from Chamomile Flowers. Mol Cell Pharmacol. 2009 Jan 1; 1(3): 138.

5. Miraj, S. Alesaeidi. A systematic review study of therapeutic effects of Matricaria recuitta chamomile (chamomile). Electron Physician.2016 Sep; 8(9): 3024–3031
6. D. Amsterdam,  J. Shults, I. Soeller, J. J. Mao, K. Rockwell, A. B. Newberg, Chamomile (Matricaria recutita) May Have Antidepressant Activity in Anxious Depressed Humans – An Exploratory Study. Altern Ther Health Med. 2012 Sep-Oct; 18(5): 44–49.
7. A. Kędzia, Działanie wyciągu alkoholowego z kwiatów rumianku (Azulan) na bakterie beztlenowe. Herba Polonica 1999; 45(4):362-6. 1
8. Alison F. Stallings, MD  and  Mary P. Lupo, Practical Uses of Botanicals in Skin Care. J Clin Aesthet Dermatol.2009 Jan; 2(1): 36–40.