Wpływ związków endokrynnie czynnych na rozwój chorób autoimmunologicznych, w tym cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, w wyniku której dochodzi do upośledzenia wydzielania insuliny poprzez uszkodzenie komórek beta wysp trzustkowych.  Od połowy XX wieku zaobserwowano znaczny  wzrost rozwoju cukrzycy typu 1 u dzieci. Dlatego choroba ta nazywana jest chorobą wieku młodzieńczego.  Osoby takie mają markery autoimmunologiczne, a w niewielu badaniach wykazano, że ekspozycje środowiskowe są powiązane z rozwojem choroby.

Okres ciąży

Okres ciąży jest bardzo ważny w kształtowaniu odporności dziecka. Kobiety ciężarne narażone są na kontakt ze związkami endokrynnie czynnymi (EDC), które mogą upośledzać gospodarkę hormonalną. Wiadomo, że substancje te mają zdolność do przenikania przez łożysko i oddziaływania na płód. Zmiany jakie powodują EDC mogą zwiększyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1. W badaniach wykazano, że kontakt z substancjami takimi jak: arsen, bisfenol A lub DEHP wpływają nie tylko na układ odpornościowy, ale także na rozwój trzustki, powodując zmiany w metabolizmie związane z rozwojem cukrzycy  typu 2, insulinooporności i otyłości.

Wpływ zanieczyszczenia środowiska

W Szwecji zajęto się tym problemem i jedno z badań potwierdza, że zanieczyszczenie powietrza zwiększyło ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1. Zanieczyszczenia powietrza wpływają na dysfunkcje komórek beta, powodują spadek wydzielania insuliny i zaburzenia tolerancji glukozy.  W innym badaniu otrzymano niejednoznaczne wyniki. Stwierdzono, że obecność zanieczyszczenia środowiska nie ma wpływu na rozwój cukrzycy typu 1. Badacze tłumaczą to związkiem z dietą, gdyż w Szwecji występuje wysokie spożycie ryb, które są bogate w kwasy omega-3, co mogło mieć działanie prewencyjne.

Wpływ wybranych substancji – badania

Bisfenol A i azotany

Oprócz badań epidemiologicznych przeprowadzono badania eksperymentalne na zwierzętach.  Ekspozycja na wysokie dawki bisfenolu A (obecnego w wielu produktach codziennego użytku np. plastikowych pojemnikach na żywność, butelkach dla niemowląt, wewnętrznej części puszek na napoje i żywność, folii spożywczej) przyspieszało rozwój cukrzycy. A aligatory  umieszczone w zbiorniku z azotanami ( i możliwą obecnością EDC) także miały zwiększone ryzyko cukrzycy typu 1.

Arsen

Narażenie kobiety na arsen, który zaliczany jest do metaloestrogenów, często znajdujący się w wodzie pitnej, powoduje zmiany immunologiczne u noworodków. Dochodzi do zmian epigenetycznych, które wpływają na szlaki istotne dla cukrzycy typu 1 i 2. Badania nie potwierdzają czy takie zmiany są trwałe i czy mają dalszy wpływ na rozwój choroby, ale ciągły kontakt z  arsenem ma istotny wpływ na rozwój cukrzycy typu 1.

Dodatkowo, badanie na szczurach pokazało, że długotrwała ekspozycja  na niewielkie dawki arsenu, powodowały uszkodzenie komórek beta i upośledzenie metabolizmu glukozy.

Działanie ochronne folianów

Suplementacja folianami przez kobiety ciężarne przeciwdziała negatywnym skutkom BPA. Wykazano również związek pomiędzy metabolizmem arsenu a cukrzycą typu 1, który zależał od poziomu kwasu foliowego. Dlatego bardzo ważny jest stan odżywienia na ekspozycje EDC w przypadku ciężarnych. Muszą one zgodnie z zaleceniami dostarczać dawkę – 0,4 mg kwasu foliowego, co najmniej 6 tygodni przed planowaną ciążą i kontynuować aż do końca 2 trymestru ciąży.

Ale czy związki endokrynnie czynne (EDC) wpływają tylko na trzustkę ?

Oprócz wpływu na trzustkę EDC związane jest ze zwiększoną przepuszczalnością jelit, stanami zapalnymi i niekorzystnymi zmianami w mikroflorze jelit. Dodatkowo zaobserwowano niedobór witaminy D oraz zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2, insulinooporności i otyłości.

WNIOSKI

Wczesny rozwój cukrzycy w dzieciństwie prawdopodobnie ma swoje początki już w okresie prenatalnym. EDC i inne substancje chemiczne mają zdolność do przenikania przez łożysko, wpływając na rozwój płodu.  Nadal mało jest badań nad związkiem EDC na cukrzycę typu 1 i niewiele zbadano substancji, jak dotąd.  Obecne badania pokazują, że arsen, BPA i DEHP mają duży wpływ na trzustkę, powodując zaburzenia wydzielania insuliny.

Bibliografia

1. Howard SG; Developmental Exposure to Endocrine Disrupting Chemicals and Type 1 Diabetes Mellitus; Front Endocrinol (Lausanne). 2018 Sep 3;9:513
2. Antyodżywcze i antyzdrowotne aspekty żywienia człowieka; pod redacją Emilii Kolarzyk
3. Świątkowska D., Poradnik żywienia kobiet w ciąży, Instytut matki i dziecka;