Liczba zgonów na nowotwory w Polsce cały czas utrzymuje tendencję wzrostową. Wyróżniamy wiele czynników zwiększających, jak i zmniejszających ryzyko rozwoju choroby nowotworowej. Dzielimy je na czynniki wewnętrzne (dziedziczenie i schorzenia predysponujące) oraz czynniki zewnętrzne, do których należy przede wszystkim nasz sposób żywienia. Jest to bardzo dobra informacja, ponieważ czynniki zewnętrzne podlegają modyfikacji.
Żywienie jest bardzo ważnym elementem profilaktyki chorób nowotworowych. Wraz z jedzeniem wprowadzamy do organizmu wiele związków potencjalnie rakotwórczych. Należą do nich m. in.
Związki rakotwórcze w jedzeniu
A) aflatoksyny
Aflatoksyny z rodzaju Aspergillus flavus, Penicillium oraz Fusarium. Cechują się one niezwykłą stabilnością i co gorsza nie ulegają rozkładowi podczas obróbki technologicznej. Powstają w trakcie pleśnienia zboża, chleba czy też owoców i spożywane w większych ilościach stanowią ogromne zagrożenie dla wątroby, nerek i ośrodkowego układu nerwowego. Pleśnie produkujące aflatoksynę atakują najczęściej: orzeszki arachidowe, orzeszki ziemne, suszone owoce, zboża, paprykę chili, pieprz, imbir, kurkumę, mleko i jego przetwory (zwierzęca konsumpcja paszy zakażonej aflatoksynami).
B) WWA
Czyli wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Znajdują się przede wszystkim w produktach mięsnych, które poddano wędzeniu. Aktualnie ogromne zagrożenie tymi związkami niesie domowe wędzenie mięsa oraz spożywanie grillowanych potraw.
WWA powstają wówczas w procesie topnienia tłuszczu z mięsa i wędlin.
C) złej jakości tłuszcze
Spożywanie dużych ilości złej jakości tłuszczów zwiększa ryzyko nowotworów okrężnicy, odbytnicy, płuc, piersi i prostaty. Zasady prawidłowego odżywiania zalecają unikanie dużych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, które m.in. podwyższają poziom złego cholesterolu. Z kolei izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych zwiększają ryzyko raka piersi u kobiet i raka jelita grubego. Dowiedziono, że co najmniej 30-40% przypadków raka u mężczyzn i przeszło 60% raka u kobiet związane jest z nieprawidłowym odżywianiem się, w którym najważniejszą rolę odgrywają tłuszcze.
D) sól
Zarówno nadmiar wędzonych produktów w diecie jak i soli może podnieść ryzyko zachorowania na raka żołądka. Dzieje się tak, dlatego, że roztwór soli w żołądku powoduje uszkodzenie błony śluzowej tego narządu, czego konsekwencją jest zanikowe zapalenie żołądka.
Dobrą wiadomością jest fakt, iż możemy tak zmodyfikować naszą dietę aby tych związków było jak najmniej.
Związki potencjalnie antynowotworowe
W celu zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych możemy także wzbogacać naszą dietę o związki potencjalnie antynowotworowe, czyli:
A) antyoksydanty
Związki te należą do głównych składników warzyw i owoców w aspekcie zapobiegania rozwoju choroby nowotworowej. Zadaniem priorytetowym antyoksydantów jest niwelowanie działania wolnych rodników, czyli związków mogących niszczyć DNA komórek, prowadząc do rozwoju procesu nowotworowego. Dodatkowo eksperymenty laboratoryjne dowodzą, że antyoksydanty mogą zmniejszać niepożądane skutki chemioterapii i naświetleń. Przykładami antyoksydantów są:
– witamina C, A, E
– kwas foliowy
– wapń, cynk, selen
– β – karoten
– likopen
B) wtórne substancje roślinne
Związki odpowiadające przede wszystkim za kolor i aromat warzyw oraz owoców. Przeciwdziałają one przemianie prokancerogenu w kancerogen i stwarzają sytuacje, w których trudno jest rozwinąć się rakowi, ponadto blokują nienaturalne podziały komórek (do których dochodzi w procesie nowotworowym). Przykładami wtórnych substancji roślinnych są:
–sulforafan, który przyspiesza usuwanie substancji rakotwórczych z organizmu. Jego najcenniejszym źródłem są brokuły
–polifenole – miejscem ich występowania są zewnętrzne powłoki: zbóż pełnoziarnistych, warzyw oraz owoców. Ich zadanie polega przede wszystkim na usuwaniu nadmiaru wolnych rodników z organizmu człowieka. Wykazując aktywność przeciwzapalną zwiększają szanse w walce z chorobami nowotworowymi.
C) błonnik
Jest węglowodanem, któremu przypisuje się dużą rolę w zapobieganiu raka, zwłaszcza jelita grubego. Potrafi on wiązać wodę, dzięki czemu powiększa masę stolca. Przypuszczalnie błonnik zwiększając objętość stolca i przyspieszając tym samym pasaż jelitowy powoduje, że obniża się poziom substancji rakotwórczych w jelitach oraz zmniejsza czas, w którym niestrawione resztki pokarmowe stykają się z błoną śluzową jelit i tym samym substancje kancerogenne są szybciej usuwane (wydalane) z organizmu. Największą moc w zwiększaniu masy stolca mają: otręby pszenne, kasze, warzywa (marchew, dynia, buraki) i owoce (czarna i czerwona porzeczka, maliny gruszki oraz winogrona), suche nasiona roślin strączkowych.
D) probiotyki
To żywe drobnoustroje, które po zjedzeniu, poprawiają naszą mikroflorę bakteryjną w jelitach. Bytowanie żywych mikroorganizmów zabezpiecza organizm przed grzybami i bakteriami chorobotwórczymi. Dzięki temu, że pokrywają nabłonek jelita są przeszkodą dla szkodliwych substancji spożywanych z pokarmem i antygenów również pochodzących z diety. Dodatkowo pomagają w trawieniu i wchłanianiu przez organizm pożądanych składników (żelaza, fosforu, wapnia). Stosowanie probiotyków powinno być objęte ostrożnością u osób z zaburzoną odpornością i noworodków, mimo, iż nie obserwowano znacznego ryzyka w trakcie prób klinicznych.
E) prebiotyki
To naturalne składniki pożywienia, które nie są trawione i wzmacniają aktywność oraz rozrost dobrych bakterii w jelicie grubym. Inulina będąca prebiotykiem zwiększa przyswajanie Ca oraz zmniejsza poziom cholesterolu we krwi. Zapobiega także zaparciom (profilaktyka raka okrężnicy).
Otyłość a choroba nowotworowa
Do czynników zewnętrznych, zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów złośliwych należy też mała aktywność fizyczna (siedzący tryb życia i wiążąca się z tym nadwaga oraz otyłość). Masa ciała czy aktywność fizyczna nie są czynnikami żywieniowymi jednakże są ściśle związane z żywieniem i stylem życia. Obecnie otyłość jest przyczyną trzydziestu pięciu procent zgonów wskutek raka okrężnicy u mężczyzn i około sześćdziesięciu procent zgonów w wyniku raka błony śluzowej macicy u kobiet. Problem otyłości jest bardzo niebezpieczny, gdyż zagrożenie rakiem, u osób ze znacznym nadmiarem masy ciała, rośnie aż o 50-100%.
Palenie papierosów
Tytoń jest najistotniejszym ludzkim czynnikiem rakotwórczym. W XX wieku doszło do globalnej epidemii raka płuc. Dotyka on niemal tylko palaczy, czyli osób inhalujących ponad 40 rakotwórczych czynników, składających się na dym papierosowy. Palenie papierosów wiąże się z zatruwaniem organizmu między innymi: WWA, benzenem czy metalami ciężkimi.
