Dieta przy niedoczynności tarczycy

Funkcje i rola gruczołu tarczowego

Gruczoł tarczowy (tarczyca) jest bardzo ważnym gruczołem w naszym organizmie. Wydziela dwa rodzaje hormonów: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), które odpowiadają za szereg ważnych funkcji m.in. :

• wpływają na przemianę węglowodanów, poprzez wzmaganie wchłaniania glukozy (gł. „paliwo” każdej komórki) i galaktozy (cukier wchodzący w skład cukru mlecznego – laktozy);
• zwiększają zużycie tlenu i wzrost energii w komórkach – wpływ na metabolizm;
• wzmagają rozkład tłuszczów;
• wzmagają syntezę (powstawanie) białka, a u  dzieci w wieku pokwitania, przyspieszają wzrost oraz pobudzają wydzielanie hormonu wzrostu;
• wzmagają zużycie witamin B2, B12, C i D – dzięki nim, nasz organizm lepiej przyswaja te witaminy;
• wpływają na metabolizm kości, wapnia i fosforanów.

Jak widać jest to szereg bardzo ważnych funkcji, a stan nieprawidłowej pracy hormonu tarczowego, może wywołać szereg zaburzeń w naszym organizmie.

W tym artykule zostanie omówiona dieta przy niedoczynności tarczycy oraz sam jej problem.

Tharakorn Arunothai / 123RF

Co to jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to zaburzenie funkcjonowania gruczołu tarczowego, którego skutkiem jest zbyt niskie wydzielanie hormonów przez tarczycę. Wyróżniamy niedoczynność pierwotną i wtórną. Z niedoczynnością pierwotną mamy do czynienia, gdy dochodzi do uszkodzenia struktury gruczołu tarczowego, następuje wówczas spadek hormonów T3(trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna). Z niedoczynnością wtórną mamy z kolei do czynienia, gdy struktura tarczycy nie ulega uszkodzeniu, ale na skutek dysfunkcji przysadki lub podwzgórza, które „nadzorują” pracę tarczycy, dochodzi do zaburzeń. Wówczas gruczoł tarczowy wydziela niewystarczające ilości swoich hormonów.

Statystycznie najczęściej mamy do czynienia z niedoczynnością pierwotną, której przyczyną powstania może być niedobór jodu, autoimmunologiczne zapalenie – choroba Hashimoto, uszkodzenie tarczycy na drodze farmakoterapii, np. Amidaronem. Niedoczynność wtórna występuje natomiast rzadko.

Niedoczynność z niedoboru jodu

Dlaczego jod jest tak ważnym pierwiastkiem, jeśli chodzi o gruczoł tarczowy?

Pierwiastek ten jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny. Bez niego nie jest możliwa synteza tych  hormonów, w efekcie dochodzi do niedoczynności. Jod występuje głównie w rybach morskich i roślinach, oraz w wodzie morskiej, a na jego niedobory najbardziej były narażone osoby z rejonów podgórskich i gór. Objawem niedoboru jodu, jest powstawanie wola u dorosłych, oraz kretynizm u dzieci. Dlatego dzisiaj, aby nie dochodziło do niedoborów jodu, joduje się sól kuchenną.

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto

Zapalenie tarczycy Hashimoto ( choroba Hashimoto) to przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, związane z pojawieniem się przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie ( anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG). Często w początkowym stadium choroba ta może przebiegać z nadczynnością tarczycy ( nadmierną produkcją T3 i T4), dopiero gdy na skutek przewlekłego stanu zapalnego dochodzi do zwłóknienia i niszczenia tkanki gruczołowej, rozwija się niedoczynność. Częściej choroba ta dosięga kobiet, niż mężczyzn.

Diagnostyka choroby: nacieki limfocytarne w obrazie USG na gruczole tarczowym, a w badaniu krwi: podwyższony poziom TSH i obniżony poziom T3 i T4 ( w fazie niedoczynności choroby), oraz najważniejsze: obecność przeciwciał anty-TPO i anty-TG oraz nierzadko przeciwciał przeciwko receptorowi TSH.

Przyczyny rozwoju stanu zapalnego gruczołu tarczowego, mogą  mieć podłoże genetyczne, jak również mogą go wywołać czynniki środowiskowe, wśród których często podaje się: współistnienie innych chorób o podłożu autoimmunoagresji (cukrzyca typu 1, celiakia), niedobory selenu (pierwiastek ten wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego)[4].

Objawy kliniczne niedoczynności

Do najbardziej klasycznych objawów należą: spadek ciepłoty ciała ( uczucie zimna), spadek tempa metabolizmu ( co wiąże się ze wzrostem masy ciała), sucha i szorstka skóra, osłabienie i zaburzenia pamięciu u osób dorosłych, u dzieci niedorozwój umysłowy- kretynizm, nieregularne miesiączki u kobiet, ginekomastia (powiększenie piersi) u mężczyzn, zaparcia.

Dieta przy niedoczynności tarczycy i zalecenia dietetyczne

Niedoczynność tarczycy wymienia się na pierwszym miejscu wśród endokrynologicznych przyczyn otyłości u dzieci i dorosłych. Jest to spowodowane znacznym obniżeniem tempa metabolizmu, jak i rozregulowaniem procesów trawienia składników pokarmowych,  o których była mowa przy opisywaniu funkcji.

Odpowiednia dieta przy niedoczynności tarczycy i zwiększona aktywność fizyczna, są nieodłącznym elementem w procesie leczenia tego zaburzenia.

Zalecenia dietetyczne:

• codzienna aktywność fizyczna (bieganie, jazda na rowerze, spacery, basen, itp.), skutecznie zwiększa przemianę materii. Sama dieta przy niedoczynności tarczycy, często to za mało, bo wprowadzając jedynie bardzo niskokaloryczną dietę, bez zwiększonej aktywności fizycznej, doprowadzimy do bardzo poważnych niedoborów w naszym organizmie, ale nie zdołamy zwiększyć tempa metabolizmu, wręcz przeciwnie możemy je jeszcze bardziej rozregulować. Tylko codzienna aktywność fizyczna, w połączeniu z racjonalnym żywieniem daje zamierzone efekty.
• regularność posiłków- osoby z niedoczynnością powinny spożywać 4-5 posiłków dziennie, co 3-4 godziny. Czyli je się częściej a mniejsze porcje.
• dieta przy niedoczynności tarczycy powinna być indywidualna dostosowana do potrzeby osoby chorej. Dlatego warto zwrócić się o poradę do dietetyka, który ułoży ją wedle naszych potrzeb.
• ograniczanie spożywania alkoholu– wiadome są skutki nadmiaru w naszym organizmie, ponadto alkohol jest dość kaloryczny ( 1g czystego alkoholu etylowego dostarcza 7 kcal energii).
• dieta bogata w białko pełnowartościowe, pochodzące z chudego mięsa (drób, indyk, królik, cielęcina, chuda wieprzowina), przetworów mlecznych (kefiry, jogurty naturalne, maślanka, sery twarogowe). Białko powinno dostarczać 15-20% dziennej podaży energii. Pełnowartościowe białko jest źródłem tyrozyny, aminokwasu niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy.
• ograniczenie spożycia tłuszczu,  zastąpienie  nasyconych kwasów tłuszczowych (obecnych w tłuszczach zwierzęcych: słonina, smalec, łój), kwasami nienasyconymi, a w szczególności kwasami omega-3. Ich źródłem są : olej lniany, olej rzepakowy, ryby morskie. Kwasy te pełnią szczególną rolę zwłaszcza w ch. Hashimoto, gdyż wspomagają pracę układu odpornościowego, ponadto w wątrobie pobudzają przemianę T4 w formę aktywną- T3.
• spożywanie węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym, czyli głównie węglowodanów złożonych, które są również źródłem błonnika pokarmowego. Jednymi słowy dieta bogata w warzywa i owoce oraz produkty zbożowe . Produkty będące źródłem węglowodanów złożonych są również bogatsze w minerały i witaminy, a zawarty w nich błonnik pokarmowy reguluje funkcje trawienne i zapobiega występowaniu zaparć.
• zapewnienie odpowiedniej podaży jodu. Jego znaczenie dla funkcji gruczołu tarczowego zostało wcześniej omówione. Jego źródłem są głównie ryby morskie, jodowana sól.
• dostarczenie wraz z dietą odpowiedniej ilości  selenu. Niedobór selenu obniża syntezę T3 w tkankach, a także wpływa na obniżenie mechanizmów odpornościowych. Źródłem tego pierwiastka w żywności są: produkty zbożowe, ryby, cebula i czosnek, drób i podroby, nasiona słonecznika.
• dostarczanie odpowiedniej ilości cynku i witaminy E. Cynk  podobnie jak selen, również odpowiada za mechanizmy odpornościowe, a także reguluje tempo metabolizmu. Razem z witaminą E, która jest naturalnym przeciwutleniaczem, zwiększają przyswajanie jodu w organizmie. Źródłem cynku są mięso, podroby, ryby i owoce morza, w witaminy E :oleje roślinne, kiełki i ziarna zbóż.
• picie odpowiedniej ilości płynów, zaleca się picie do 2 l płynów dziennie, w postaci herbat (zielonej, ziołowych), wód mineralnych (dla osób z niedoborem jodu, wód wzbogaconych o ten pierwiastek).
• ograniczenia spożycia warzyw z rodziny krzyżowych m.in., kapusty, kalafiora, kalarepy, gdyż zawarte w nich substancje goitrogenne (wolotwórcze), ograniczają wykorzystanie jodu, a w konsekwencji zaburza to pracę tarczycy i powstają wola (gotowanie w dużej ilości wody obniża zawartość substancji wolotwórczych).
• ograniczenie spożycia soi, gdyż zawarte w niej fityniany, utrudniają wchłanianie wapnia, magnezu, żelaza oraz cynku w naszym organizmie, a obecne izoflawony, ograniczają wchłanianie jodu.
• dieta przy niedoczynności tarczycy powinna być bogata w warzywa i owoce, będące źródłem witamin i składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Powinny być spożywane codziennie.
• w obróbce kulinarnej stosowanie techniki gotowania, gotowania na parze, pieczenia w folii, by posiłki były lekkie, a nie ociekające tłuszczem.

Ponadto badania naukowe donoszą…

Dieta beglutenowa  u osób chorujących  na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, może zapobiec innym chorobom o podłożu autoimmunologicznym i znacznie poprawić stan chorych[6]. Coraz częściej w literaturze naukowej i nie tylko, można się spotkać z pozytywnymi rezultatami stosowania tej diety eliminacyjnej u chorych na Hashimoto.

Bardzo często osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy, mają niedobór witaminy D (nieprawidłowe funkcjonowanie gospodarki wapniowej, stany depresyjne), co sugeruje jej udział w patogenezie[7].

Podsumowanie

Odpowiednia dieta przy niedoczynności tarczycy i aktywny styl życia to niezbędne elementy w leczeniu schorzeń gruczołu tarczowego, dzięki którym można wyeliminować negatywne skutki, m.in. problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, senność, osłabienie.

Zminimalizowanie bądź całkowita eliminacja skutków choroby, wpływa z pewnością pozytywnie na życie chorego. Warto podkreślić, że z tego typu zaburzeniami mamy do czynienia coraz częściej, czemu sprzyja m.in.: stres, pęd życia, zanieczyszczenia, palenie tytoniu, złe nawyki żywieniowe.

Bibliografia:

1. Thor, Podstawy patofizjologii człowieka, wyd. Uniwerystetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, str. 240-244
2. Ciborowska, H. Rudnicka. Dietetyka. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wyd. PZWL, Warszawa 2010, str.
3. Krekora-Wolny. Niedoczynność tarczycy a otyłość. Wybrane Problemy Medyczne. Via Medica 2010
4. Tarcisio. Celiakia a autoimmunologiczne choroby tarczycy. Digestive Diseases and Sciensec, 2000, 45: 403-406
5. Przyblik- Mazurek. Niedoczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym. Prace poglądowe

6. Borawska, M. Dziemianowicz i wspł. Ocena żywienia sposobu żywienia pacjentek z chorobą Hashimoto. Bromat. Chem. Toksykol. 2011,3, str. 428-433