Alergie pokarmowe

Alergie pokarmowe stają się coraz bardziej rozpowszechnionym problemem w państwach wysoko rozwiniętych. Dane na temat krajów UE mówią, że nawet 3 – 7 mln osób wykazuje reakcję alergiczną na żywność. Liczba alergenów sięga 200 – ale do głównej grupy zalicza się mleko krowie, jaja kurze, ryby, skorupiaki, soję, pszenicę, orzechy i orzeszki ziemne. W 1995 r. grupa ekspertów Food and Agriculture Organization określiła te alergeny, jako najczęściej wywołujące alergie u ludzi na całym świecie. Lista ta została potwierdzona przez Codex Alimentarius Commission w 1999 r. i została okrzyknięta mianem „Wielkiej ósemki„.

Reakcje alergiczne na pokarmy różnią się między sobą siłą objawów oraz czasem występowania. Alergia na mleko i jaja ma zwykle gwałtowny przebieg we wczesnym okresie życia, po czym około 90% dzieci wyrasta z nich w wieku przedszkolnym, (chociaż – co do mleka coraz więcej nowych badań temu zaprzecza). Natomiast alergia na orzechy arachidowe występuje przez całe życie i może prowadzić do zagrażającego życiu wstrząsowi anafilaktycznemu.

Alergia na mleko i pszenicę została opisana we wcześniejszych częściach cyklu. Poniżej krótka charakterystyka pozostałych najczęściej uczulających pokarmów.

Alergia na białka jaja kurzego

Białka jaja kurzego są drugim po mleku pokarmem obcogatunkowym wprowadzanym do diety dziecka i tak jak mleko – najczęściej je uczulającym. Największą liczbę uczuleń na jajka odnotowuje się między 4. a 5. rokiem życia.

Białko jaja zawiera białka o znacznie wyższym potencjale uczulającym niż żółtko. Stwierdzono, że najczęściej uczulającym białkiem jest owotransferyna (53%), owomukoid (38%), owoalbumina (32%) oraz lizozym (15%). Wśród białek obecnych w żółtku jaja zwraca uwagę a-liwityna, która może uczulać poprzez drogi oddechowe. Jajko to jeden z produktów, w którym gotowanie ma znaczący wpływ na zmniejszenie alergenności. Badania wykazują, że 50-85% badanych z tego typu alergią tolerowało jajka gotowane. Gotowanie jajka, przez co najmniej 10 min. zmniejsza jego alergenność o ponad 75%, a jeszcze bardziej smażenie i pieczenie.

Alergia na białko ryb i skorupiaków

Białka ryb i skorupiaków wykazują bardzo silną alergenność i dlatego objawy są dość gwałtowne, wliczając w to reakcje anafilaktyczne. Objawy alergii na ryby pojawiają się nie tylko po ich spożyciu, ale również u osób silnie uczulonych po wdychaniu oparów z gotują­cych się ryb, reakcji kontaktowej podczas ich przygoto­wywania, a nawet po kontakcie z osobą, która zjadła rybę, np. przez pocałunek.

Białka ryb i owoców morza są ponadto odporne na temperaturę, dlatego gotowanie nie zmniejsza ich alergenności. Alergia tego rodzaju dotyczy głównie osób atopowych, w tym zarówno dzie­ci jak i osób dorosłych. U około 50% osób objawy występują po spożyciu wszystkich gatunków ryb, a w pozostałej grupie cho­rych po zjedzeniu określonego gatunku ryby.  Po rozpoznaniu alergii na owoce morza zrezygnować należy z małż, krewetek, krabów, ostryg, kalmarów, homarów, langust i raków. Bardzo często osoby mające alergię na skorupiaki wykazują uczulenie na ryby.

Alergia na soję

Soja, jako dobre źródło białka przez lata była stosowana, jako składnik mieszanek mlekozastępczych dla niemowląt z alergią na mleko krowie. Badania wykazały jednak, że 14% dzieci uczulonych na mleko ma objawy alergii na soję.  Z tego też powodu nie jest już zalecana, jako produkt zastępujący niemowlętom mleko. Ponadto lecytyna sojowa jest bardzo szeroko stosowana w przemyśle spożywczym (wędliny, sosy, majonezy, słodycze, kapsułki leków i wiele innych), co stanowi problem przy unikaniu soi przez osoby uczulone. Do tej pory nie ma jednoznacznych dowodów, aby procesy technologiczne zmniejszały alergenność soi. Ten rodzaj alergii również może wywołać reakcje anafilaktyczne.

Alergia na orzechy i orzeszki ziemne (arachidowe)

Działanie alergizujące wykazuje ok. 15 rodzajów orzechów, z czego najczęściej alergię powodują orzechy arachidowe i otrzymywane z niego masło orzechowe.  W naszej strefie klimatycznej najczęściej uczulają orzechy włoskie, migdały, orzechy laskowe i kasztany. Cechą charakterystyczną tego typu alergii są bardzo ciężkie odczyny anafilaktyczne, które nieraz mogą prowadzić do zgonu. Ponadto alergeny zawarte w orzechach są odporne na działanie głównych procesów technologicznych stosowanych w przetwórstwie spożywczym, oraz predysponują do występowania licznych odczynów krzyżowych (więcej o tym w dalszej części artykułu). Uczulenie na orzechy arachidowe jest rzadsze u dorosłych niż u dzieci, chociaż wg niektórych badań rzadko zdarza się, aby osoba uczulona w późniejszym wieku nie wykazywała reakcji alergicznej. Więcej jest jednak badań naukowych, które potwierdzają odmienne stanowisko w tej sprawie.

Objawy alergii pokarmowych

Alergie pokarmowe dają szerokie spektrum objawów klinicznych dotyczących wielu narządów:

• ze strony skóry: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, wyprysk atopowy, zapalenie skóry;

• ze strony przewodu pokarmowego: wymioty, biegunka, zaparcia, wzdęcia, kolki, bóle brzucha;

• ze strony układu oddechowego: katar, kichanie, duszności, kaszel
• ze strony układu krążenia: zapaść krążeniowa

Rozpoznanie alergii pokarmowych

Podstawą do rozpoznania alergii pokarmowej jest dokładny wywiad dietetyczny. EAACI (European Academy of Allergy and Clinical Immunology) rekomenduje, aby obejmował on następujące kluczowe zagadnienia:

• jakie były objawy i czas ich trwania

• po jakim czasie objawy ustąpiły

• jaka żywność indukowała niekorzystne reakcje

• czy była to żywność typowa dla danego kraju i wieku, w jakim występuje

• jak długo po ekspozycji na alergen rozwijały się niekorzystne reakcje

• czy reakcje te były powtarzalne

• czy reakcja dotyczyła żywności w stanie surowym i/lub przetworzonym

• czy pacjent ma inne schorzenia, w tym choroby atopowe

• czy pacjent miał kontakt z alergenami, mogącymi wywołać reakcję krzyżową

• czy pacjent jest uczulony na lateks
• czy pacjent wcześniej stosował dietę eliminacyjną i jakie były jej efekty.

Dokładny wywiad dietetyczny, badanie poziomu przeciwciał IgE w surowicy krwi, paskowe testy skórne oraz testy prowokacji pokarmowej pozwalają na potwierdzenie bądź wykluczenie alergii.

Alergie krzyżowe

W temacie alergii pokarmowej należy też wspomnieć o zjawisku tzw. alergii krzyżowych, czyli u osób uczulonych na pyłki roślin, występują dolegliwości po 15-30 minutach od spożycia świeżych owoców i warzyw. Przykłady alergenów reagujących krzyżowo to np.: pyłki brzozy i jabłko, wiśnia, marchew, seler; pyłki traw i pomarańcza, melon, arbuz. Podobnie u osób uczulonych na lateks występują objawy po spożyciu banana, kiwi i awokado (tzw. zespół lateksowo-owocowy).

Literatura:

1. Food allergy in childhood. Allen K. J., Hill D., Heine R.  Medical journal of Australia 2006; 185.7: 394.
2. Częstość występowania dodatnich testów skórnych na alergeny pokarmowe w specjalistycznej poradni alergologicznej. Marszałkowska J., Gutowska J., Smoliński B. Alergia Astma Immunologia 2007;12.3: 160-164.
3. EAACI Food Allergy and Anaphylaxis Guidelines: diagnosis and management of food allergy. Muraro, A., i wsp.  Allergy 2014; 69.8: 1008-1025.
4. Alergia pokarmowa – orzechy. Rudzki E. Post Dermatol Alergol 2006; XXIII, 2: 79–83
5. Food processing and allergenicity. Verhoeckx, Kitty, i wsp. Food and Chemical Toxicology (2015).
6. Alergiczne reakcje krzyżowe aspekty kliniczne i diagnostyczne. Cudowska B., Kaczmarski M.  Alergia 2 (2003): 41Ŧ45.