ADI dla aspartamu. Jak dawka aspartamu jest bezpieczna?

W ostatnich latach diametralnie wzrasta liczba przypadków zachorowań na schorzenia z grupy chorób cywilizacyjnych. Na liście tej góruje cukrzyca, na którą, wg. Głównego Urzędu Statystycznego, choruje aż 2,1 mln osób w Polsce. Dane są zatrważające, a ich publikacja skutkuje u niektórych zmianą nawyków żywieniowych na lepsze. Eliminacji podlega cukier stołowy, jednak w związku z często występującym „uzależnieniem” od smaku słodkiego zastąpiony zostaje słodzikami. Najczęściej wybieranym zamiennikiem okazuje się być aspartam, który według danych znajdować może się w ponad 6 000 produktów spożywczych. Dotąd uznawany za bezpieczny i szeroko stosowany, zostaje obecnie poddany wątpliwościom i dokładnym badaniom. Okazuje się bowiem, że jego działanie może powodować tragiczne efekty zdrowotne.

Czym jest aspartam?

Aspartam, jak już wspomniałam, jest środkiem stosowanym w celu zastąpienia cukru stołowego. Jest to substancja syntetyczna, dotąd uznawana za całkowicie bezpieczną dla zdrowia. Od strony chemicznej ujmując jest to nic innego jak związek zwany estrem metylowym dipeptydu złożonego z kwasu asparaginowego i fenyloalaniny. Jego słodkość uznawana jest za ok. 200 x słodszą niż sacharoza.

Dawka ADI aspartamu

🔎 WHO, FAO i IARC wskazują w swoim ostatnim stanowisku śladem EFSY, że należy dla bezpieczeństwa trzymać się bezpiecznych dawek. Wynosi ona 40 mg / kg masy ciała [9]. Przy wyższych dawkach traktowana jest przez organizację jako potencjalnie rakotwórcza (grupa 2B), co oznacza, że brak jest dowodów na jej bezpieczeństwo.

Dawka ADI dla tego słodzidła została ustalona także przez Amerykański Urząd ds. Żywności i leków i mieści się na poziomie 50mg/kg masy ciała/dzień. Wyjątkiem uniemożliwiającym stosowanie aspartamu, jest występowanie Fenyloketonurii, ze względu na główny metabolit związku, którym jest właśnie fenyloalanina. Substancja ta jest bardzo szeroko stosowana, mimo kontrowersji jakie wywołuje. Okazuje się bowiem, że w określonych dawkach skutkować może zwiększoną podatnością na niektóre choroby, a nawet wywoływaniem dysfunkcji ustroju. W wielu rachunkach stwierdzono, iż szacunkowe spożycie tego związku wśród dorosłych znacznie przewyższa dopuszczalną dawkę ADI.

Badania wśród dzieci są natomiast znacznie bardziej pozytywne, a ilość przyjmowanego aspartamu jest znacznie niższa niż określona przez ekspertów. Istotny jest fakt, że oprócz pastylek stosowanych do „posłodzenia” herbaty, znajduje się on w większości stosowanych produktach spożywczych, takich jak: gotowe potrawy, napoje, słodycze i wiele innych. Dlatego tak istotna jest kontrola jego obecności w składach surowców.

Niekorzystny wpływ aspartamu na organizm człowieka

Aspartam to substancja słodząca, która na rynku spożywczym zajmuje od dawna pewne miejsce. Właśnie ze względu na powszechność jego stosowania został on wielokrotnie poddany różnorodnym testom. Jedne z badań dostarczają informacji, iż spożycie aspartamu, zarówno w dawkach niższych, jak i wyższych, niż dopuszczalna ADI skutkuje wzrostem poziomu stresu oksydacyjnego w komórkach mózgu gryzoni. Dzieje się tak, ze względu na wzmożoną peroksydację lipidów oraz pogorszenie regulacji układu antyoksydacyjnego glutationu. Dodatkowo może indukować dysfunkcję poznawczą obniżając stężenie neurotransmiterów mózgu. Co więcej przypisuje się mu wpływ na rozwój chorób metabolicznych, zwłaszcza otyłości, a także nowotworów. Niektóre doniesienia świadczą o występowaniu okołoporodowego zmniejszenia stężenia serotoniny u zwierząt ciężarnych, co prowadzić może do zwiększonych zachowań lękowych u dorosłych. Poza tym źródła sugerują, iż długotrwała ekspozycja na ten środek przypuszczalnie upośledza proces uczenia się. Sugeruje to wniosek, iż może mieć on wpływ na szlaki związane z uczeniem się i rozwojem mózgu u dzieci. Potwierdzać to ma fakt, iż zwiększona dawka słodzika skutkuje zwiększonym poziomem fenyloalaniny, która gromadzić może się w mózgu. Właśnie taki proces w efekcie prowadzi do zmian w regionalnych stężeniach neuroprzekaźników mózgu.

Spożycie E951 a zmiany behawioralne

Spożycie pokarmu skutkuje jego strawieniem i rozłożeniem na mniejsze metabolity. W przypadku aspartamu otrzymywany kwas asparaginowy oraz fenyloalanina. Obydwa związku niezbędne są do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Okazuje się bowiem, iż pierwszy z nich to pobudzający neuroprzekaźnik, natomiast drugi odgrywa istotną rolę w ich regulacji. W badaniach eksperymentalnych odnotowano zwiększenie stężenia tych środków w ustroju jako efekt dostarczenia do organizmu aspartamu. Doprowadziło to natomiast do ograniczenia produkcji dopaminy i serotoniny. W związku z tym domniemać można, iż słodzik ten odpowiedzialny być może za zmiany behawioralne. Co ciekawe badacze odnotowali zdolność tego związku do zwiększenia przepuszczalności bariery krew-mózg. Poprzez to zmniejsza stężenie katecholamin, m.in. dopaminy w mózgu. Wnioskując odgrywać może on dużą rolę w patogenezie niektórych zaburzeń psychicznych. Dodatkowo w innych źródłach udowodniono, iż spożywanie napojów z dodatkiem 25mg aspartamu przez okres ok. 6 miesięcy skutkuje pogorszeniem pamięci, zwłaszcza w jej zakresie przestrzennym i zadań wymagających uwagi (pamięć robocza). Oczywiście nie bez znaczenia jest fakt, iż dieta o wysokiej jego zawartości powoduje znaczne przygnębienie, a nawet depresję.

Aspartam a działanie potencjalnie rakotwórcze

W wielu eksperymentach badacze skupili się na aktywności rakotwórczej E951. Okazuje się bowiem, że potwierdzone zostało jego działanie cytotoksyczne. Zbadano wywoływaną przez niego apoptozę za pomocą komórek układu PC-12 (linia wyprowadzona z guza chromochłonnego nadnercza szczura). Może być to skutkiem sygnałów wynikających z aktywacji szlaków sygnałowych, w których pośredniczy receptor śmierci (zewnętrzny) lub mitochondrialny (wewnętrzny). Zewnętrzna sygnalizacja apoptotyczna obejmuje aktywację receptorów czynnika martwicy nowotworu (kaspaza 8 w komórkach PC-12), natomiast wewnętrzna związana jest z mitochondrialnym sygnalizowaniem apoptotycznym (kaspaza 9). Widoczne zmiany zarejestrowano zwłaszcza w przypadku apopozy poprzez te drugie szlaki, jednak istnieje ryzyko, iż wysoka zawartość słodzika w diecie prowadzić może do indukcji za pośrednictwem szlaków receptora śmierci komórki. Konieczne są jednak dalsze badania w celu wyjaśnienia interakcji między kaspazą 9 a 8 i wyjaśnieniem szczegółowego mechanizmu apoptozy indukowanej aspartamem. Warto również wspomnieć, iż istnieją wątki wskazujące na zmiany układu genetycznego potomstwa szczurów narażonych na jego obecność w diecie podczas ciąży.

Aspartam a ciąża

Stosowanie aspartamu w wysokich dawkach może skutkować wieloma zmianami ustrojowymi. Pozostaje jednak pytanie, jak oddziałuje na organizm kobiety jak i płodu w czasie ciąży. Odnotowano, iż dawki bliskie, a nawet niższe niż dopuszczalna ADI skutkują uszkodzeniem rakotwórczym w wielu tkankach, m.in. w obrębie nerwów obwodowych, moczowodu, narządów limfatycznych czy miedniczki nerkowej. Zawartość w diecie płodu słodzidła od 12 tygodnia ciąży zwiększa częstość występowania w przyszłości chłoniaka i białaczki. Dodatkowo długotrwała ekspozycja ciężarnych myszy na aspartam wykazała, iż osobniki młode w wieku dorosłym wykazywały zwiększoną masę siała, zawartość tkanki tłuszczowej trzewnej, a także stężenia glukozy na czczo i równocześnie obniżoną wrażliwość na insulinę. Istotny jest fakt, że zaobserwowano, iż kobiety spożywające napoje z dodatkiem owej substancji słodzącej cechowały się zwiększonym ryzykiem przedwczesnego porodu oraz urodzenia dziecka z astmą czy alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa. Oczywiście warto wspomnieć, że istnieją doniesienia świadczące o tym, że indukowany przez aspartam stres oksydacyjny na poziomie komórek mózgowych, może odgrywać istotną rolę w programowaniu płodowych chorób metabolicznych, sercowo-naczyniowych, jak również metabolicznych. Poza tym niektóre odkrycia sugerują, iż gryzonie przewlekle narażone na działanie aspartamu w okresie prenatalnym mogły wykształcić mniej skuteczny mechanizm sytości, co prowadzić może do kompensacyjnego objadania się oraz dodatniego bilansu energetycznego w przyszłości. Konieczne są jednak dalsze badania w celu potwierdzenia lub zaprzeczenia owego twierdzenia.

Podsumowując, aspartam jest syntetycznym środkiem słodzącym, który wzbudza wiele kontrowersji. Dotąd uznawany był za całkowicie bezpieczny i dozwolony do spożycia, dziś dostarcza wiele pytań. Wiele badań potwierdza jego niekorzystne działanie w zwiększonych dawkach. Jego spożycie jest szczególnie niebezpieczne w przypadku kobiet ciężarnych, których dzieci obarczone mogą być wieloma komplikacjami, które zobrazują się dopiero w życiu dorosłym. Należy pamiętać, by rezygnując z cukru stołowego, zadbać o rezygnację ze smaku słodkiego, a nie zamieniać jego „zła” na drugie. W niewielkich ilościach substancja ta nie przysporzy nam problemów, jednak jego zawartość w różnorodnych produktach spożywczych jest naprawdę wysoka.

Literatura

1. Abd Elfatah AA., Ghaly IS., Hanafy SM.: “Cytotoxic effect of aspartame (diet sweet) on the histological and genetic structures of female albino rats and their offspring.”, Pak J Biol Sci. 2012.
2. Araujo JR., Martel F., Keating E.: “Exposure to non-nutritive sweeteners during pregnancy and lactation: Impact in programming of metabolic diseases in the progeny later in life.”, Reprod Toxicol. 2014.
3. Kirkland D., Gatehouse D.: „Aspartame: A review of genotoxicity data.”, Food Chem Toxicol. 2015.
4. Kubis A. M., Janusz M.: “Choroba Alzheimera – nowe możliwości terapeutyczne stosowane oraz stosowane modele eksperymentalne.”, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008.
5. Lindseth G. N., Coolahan S. E., Petros T. V., Lindseth P. D.: “Neurobehavioral effects of aspartame consumption.”, Res Nurs Health. 2014.
6. Sathyapalan T., Thatcher N. J., et al.: “Aspartame sensitivity? A double blind randomised crossover study.”, PLoS One. 2015.
7. Von Poser Toigo E., Huffell AP., et al.: “Metabolic and feeding behavior alterations provoked by prenatal exposure to aspartame.”, Appetite. 2015.
8. Yukari H., Yongkun S., et al.: “Aspartame-induced apoptosis in PC12 cells.”, Environmental Toxicology and Pharmacology, 2014, 37(1)/158-165.
9. https://www.who.int/news/item/14-07-2023-aspartame-hazard-and-risk-assessment-results-released

• Data pierwotnej publikacji: 13.07.2018
• Data ostatniej aktualizacji: 14.07.2023