Czosnek pospolity (Allium Sativum L.) jest wieloletnią rośliną cebulową. Należy do jednych z najstarszych roślin uprawnych. Rodzina, do której przynależy to liliowate (Liliaceae). Słowo all oznacza piekący, ostry – w języku celtyckim, sativum – uprawny. [1] Pierwotnymi obszarami pochodzenia są podgórskie rejony południowej Azji. Już w starożytności Grecy stosowali go do celów spożywczych. Starożytni Rzymianie sądzili, iż czosnek podnosi męstwo w boju oraz pobudza odwagę, dlatego rzymscy żołnierze spożywali go w dużych ilościach.Czosnek jest rośliną zawierającą znaczną ilość składników odżywczych. Wartość kaloryczna w stosunku do innych warzyw jest dość wysoka, jednak ze względu, że jest przyprawą, ta wartość nie stanowi problemu. Zjadamy zaledwie około 5 g czosnku, co daje tylko 7 kcal [2]. Allium Sativum dostarcza 150 kcal/100 g czosnku [2].
Składniki i wartości odżywcze czosnku
Świeże główki zawierają 40% suchej masy (32% to węglowodany, 6,5% białko, natomiast błonnik stanowi 4%). Spośród związków mineralnych na czele znajduje się potas (400 mg/100 g produktu), kolejne to żelazo, fosfor, cynk. W największej ilości wśród witamin występuje witamina C (30 mg/100 g produktu[2]).
Czosnek obfituje w glikozydy siarkowe (allina, ajoen), które odpowiedzialne są za charakterystyczny zapach i smak, przeważająca cześć posiada grupę allinową -C₃H₅; flawonoidy, fitosterol, nukleozydy, celulozę (0,06g), kwasy organiczne, lotny olejek eteryczny i pierwiastki śladowe (Mg, Fe, Mn, Zn, Ca, Co), które wiele znaczą jako biokatalizatory; szereg witamin (C, A, B₁, B₂, PP) [3]. Niezwykle wartościową cechą witaminy B₁ jest jej umiejętność łączenia się z allicyną) [4].
Czosnek posiada także związki cukrowe, garlicynę wspierającą kuracje infekcji dróg moczowych i biegunki u dzieci [5]. Jest bogata w sole mineralne (siarka, selen – który wpływa korzystnie na choroby tarczycy między innymi Hashimoto) [6], aminokwasy (cysteina), a także lotne połączenia siarkowe (alliinę 0,35-1,15%, metyloallinę, cykloallinę) oraz nielotne na przykład S-allilocysteinę, enzymy (allinaza – enzym ten uaktywnia się w chwili rozdrabniania ząbków czosnku, o masie cząsteczkowej 150kDa, znajduje się także w cebuli, kapuście; peroksydaza, mirozynaza, γ-glutamylotranspeptydaza – występuje w rozwijającej się główce Allium Sativum L.) [7, 8].
Dla kogo jest zalecany czosnek?
Czosnek zalecany jest osobom ze słabą odpornością organizmu, z wysokim ciśnieniem tętniczym krwi, a także z hipercholesterolemią oraz wysokim poziomem glukozy we krwi. Powinni spożywać tę przyprawę pacjenci z grypą, przeziębieniem jak również posiadający w swoim organizmie pasożyty i grzyby z rodzaju Candida Albicans [9,10,5,11]. Stosowany jest również w przypadku wzdęć, robaczycy. Nawet w niewielkich ilościach hamuje rozwój bakterii, jest świetnym panaceum na zakażenia gardła i krtani. Zalecany jest osobom z zaburzeniami wydzielania soku żołądkowego oraz żółci, a także w przypadku gruźlicy. Zabezpiecza błony erytrocytów przed defektami, które wywołane są utlenianiem, chroni przed niedokrwistością [7, 12].
Przeciwwskazania
Przeciwwskazania do stosowania czosnku to problemy z krzepnięciem krwi, w takim wypadku spożycie czosnku może spowodować wystąpienie krwawienia, dlatego nie należy przyjmować leków przeciwkrzepliwych wraz z preparatami czosnku [13]. W przypadku spożywania niektórych lekarstw mogą zajść niepożądane interakcje: między innymi warfaryna przyjmowana podczas posiłku z czosnkiem prowadzi do przedłużenia czasu protrombinowego. Zbyt duże spożycie czosnku (więcej niż czterech ząbków dziennie) może prowadzić do przykrych objawów zgagi, a także nieprawidłowości ze strony układu pokarmowego, w szczególności gazów oraz składniki siarkowe mogą powodować zapalenie skóry przy styczności z czosnkiem i poparzenia gardła oraz górnych dróg pokarmowych, a także bóle wątroby. Nie powinny przyjmować tej przyprawy osoby z niskim ciśnieniem tętniczym krwi, ponieważ jak dowodzą badania – ma działanie hipotensyjne. W ostrych schorzeniach żołądka i jelit, przy refluksie żołądkowo-przełykowym nie należy stosować czosnku, ponieważ pobudza wydzielanie soku żołądkowego, co nasila nieprzyjemne objawy, a także drażni przełyk [7, 8].
Allium Sativum L. to warzywo, przyprawa, ale również środek leczniczy hamujący wiele procesów chorobotwórczych. Powszechna dostępność umożliwia korzystanie z zalet tej byliny w sposób nieograniczony. Szeroki wachlarz właściwości prozdrowotnych sprawia, iż ta niepozorna roślina może mieć istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu wielu chorób.
Piśmiennictwo:
- Burdzenia O.: Impresje na temat czosnku. Wiad. Ziel. 11, 2000, s. 11-12
- Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Warszawa, 2012, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Pod. Red. Flaczyk E., Górecka D., Korczak J.: Towaroznawstwo żywności pochodzenia roślinnego. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 2011.
- Lutomski J., Fascynacja czosnkiem – wczoraj i dziś, „Postępy Fitoterapii”, 1, 2001, s. 7-14
- Dudek M.M.: Warzywa o właściwościach leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne, 1985.
- Nordio M., Basciani S.: Efficacy of a food supplement in patients with hashimoto thyroiditis. J Biol Regul Homeost Agents. 1, 2015, s. 93-102.
- Lamer-Zarawska E.: Fitoterapia i leki roślinne w geriatrii. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009.
- Tadeusiewicz J., Krysztofiak A., Olas B.: Czosnek – panaceum na choroby układu krążenia. „Kosmos”, 63, 2014, s. 37-44.
- Streinbrich J.: Czosnek – skuteczny lek i cenna przyprawa. Wiad. Ziel., 4, 1993, s. 5-7
- Bogacz K., Czosnek pospolity – strażnik naszego zdrowia, „Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny”, 9, 2011, s. 29
- Pisarek M., Legięć I.: Czosnek – roślina o wszechstronnym zastosowaniu. AURA, 12, 2004, s. 7.
- Czerwińska D.: Dwa ząbki dziennie. Przegląd Gastronomiczny, 12, 2006.
- Struczyński J.: Czosnek – Antybiotyk starożytności. „Panacea”, 1, 2002, s. 28-30.
