Dieta lekkostrawna po operacji: jak skomponować odżywczy jadłospis?

Właściwy sposób żywienia po zabiegu chirurgicznym jest jednym z najważniejszych czynników rekonwalescencji. W trakcie operacji dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek i niezbędny jest odpowiedni budulec służący naprawie uszkodzonych struktur. Dieta lekkostrawna po operacji, stosowana zgodnie z zaleceniami, pomaga w szybszym powrocie do zdrowia i pełnej sprawności.

Organizm pacjenta po przebytej operacji jest osłabiony i często wymaga stosowania nieco innych zaleceń żywieniowych, w zależności od choroby i operowanego miejsca. Większą ostrożnością powinny wykazać się osoby, które miały przeprowadzone zabiegi chirurgiczne w obrębie przewodu pokarmowego. Można jednak wyodrębnić kilka uniwersalnych zasad żywieniowych, które wspomogą okres rekonwalescencji każdego pacjenta po operacji.

Dieta lekkostrawna po operacji – ogólne zasady

Najlepszym rozwiązaniem będzie zastosowanie zasad diety lekkostrawnej, opartej o lżej strawne produkty, które nie będą zalegały w żołądku, ułatwiając tym samym proces trawienia i wypróżnianie. W obowiązujących zaleceniach dąży się do jak najszybszego wprowadzania żywienia doustnego po operacji, najlepiej w drugiej dobie po zabiegu.

Należy jednak pamiętać, by produkty wprowadzać pojedynczo i stopniowo, obserwując jednocześnie reakcję organizmu. Posiłki powinny być spożywane częściej, jednak w mniejszej objętości, aby nie obciążać pracy przewodu pokarmowego. W praktyce dobrze sprawdza się 4-5 posiłków w ciągu dnia, zjadanych w stałych odstępach czasowych. Ostatni posiłek powinien być spożywany najpóźniej 3 godziny przed snem. Wartym podkreślenia jest fakt, iż dieta lekkostrawna powinna być dobrana indywidualnie, zwłaszcza pod kątem kaloryczności i wartości odżywczej; tym bardziej że wielu pacjentów w okresie okołooperacyjnym i po samym zabiegu chirurgicznym zmaga się z problemem niedożywienia, będącego jednocześnie jednym z głównych czynników przyczyniających się do zwiększonego ryzyka powikłań operacyjnych. Dlatego też, oprócz zastosowania indywidualnych zaleceń żywieniowych, niezwykle istotne jest regularne monitorowanie stanu odżywienia pacjenta.

Więcej o diecie lekkostrawnej po operacji przeczytasz w serwisie posilkiwchorobie.pl.

W przypadku, gdy stan chorego nie pozwala na żywienie drogą doustną bądź ta forma jest niewystarczająca, niezbędne jest wprowadzenie innej formy leczenia żywieniowego – dojelitowego lub pozajelitowego.

Dieta lekkostrawna – podstawowe zalecenia

Jednym z pierwszych posiłków po operacji jest kleik ryżowy, który ma na celu pobudzenie do pracy przewodu pokarmowego po operacji. W kolejnych dniach od zabiegu zaczyna się wprowadzać więcej produktów o konsystencji innej niż płynna. Mowa tu przede wszystkim o zupach przygotowanych na bazie chudego, rozdrobnionego mięsa oraz ziemniaków i drobnych kasz. Podstawą diety lekkostrawnej ułatwiającej rekonwalescencję chorego powinny być produkty jak najmniej przetworzone, poddane obróbce cieplnej – takiej jak gotowanie tradycyjne, gotowanie na parze, pieczenie czy duszenie. Zupy i delikatne sosy nie powinny być zaprawiane za pomocą zasmażek. Można je jednak zagęścić mieszanką mąki z wodą lub mlekiem. By pobudzić apetyt chorego po operacji, zmniejszając jednocześnie ryzyko zakażenia bakteryjnego posiłków, warto przygotowywać je na bieżąco, z użyciem świeżych produktów.

Na każdym etapie rozszerzana diety należy zwrócić uwagę na indywidualną tolerancję zjadanych produktów, eliminując te, które mogą nasilać objawy ze strony przewodu pokarmowego, np. produkty wzdymające takie jak kapusta, por czy cebula.

• Źródła białka

Białko to jeden z trzech makroskładników w codziennej diecie; odgrywa rolę budulcową i wspomaga regenerację uszkodzonych tkanek. Po operacji należy zadbać o zwiększoną podaż białka: 1,2-1,5 g/kg masy ciała. Głównym źródłem opisywanego makroskładnika powinno być chude mięso drobiowe, np. kurczak, królik czy indyk oraz chude ryby morskie, takie jak dorsz, morszczuk bądź mintaj. Sery twarogowe o obniżonej zawartości tłuszczu oraz jajka na miękko także mogą znaleźć się w jadłospisie pacjenta w okresie pooperacyjnym. Oprócz zaleceń dotyczących rodzaju zjadanego produktu cały czas należy zwracać uwagę na sposób jego przygotowania. Wymienione źródła białka powinny być serwowane w postaci gotowanej, pieczonej i dodatkowo rozdrobnionej.

W przypadku osób będących na diecie wegańskiej lub preferujących białko pochodzenia roślinnego polecany jest zielony groszek, młoda fasolka szparagowa lub ugotowana na miękko soczewica. Warto jednak pamiętać, iż są to produkty, które mogą być gorzej tolerowane przez przewód pokarmowy i po ich spożyciu należy obserwować reakcję organizmu.

• Źródła tłuszczu

Tłuszcz jako źródło energii dla tkanek i narządów należy dostarczyć pod postacią olejów roślinnych, takich jak olej rzepakowy, olej lniany czy oliwa, dodawanych w małych ilościach do gotowych potraw. Warto podkreślić, że obecność tłuszczu w przygotowywanej potrawie zwiększa przyswajalność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, czyli witaminy A, D, E i K.

Bezsprzecznie należy unikać potraw smażonych, ciężkostrawnych, które będą długo zalegać w żołądku.

• Źródła węglowodanów

Źródłem węglowodanów powinny być drobne kasze, makarony, jasne pieczywo czy błyskawiczne płatki owsiane oraz jaglane. Mogą być one dodatkiem zbożowym do dań głównych lub bazą do przygotowania posiłków zawierających mięso, rybę oraz warzywa. Warto zaznaczyć również ważną rolę błonnika pokarmowego w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Nie należy całkowicie rezygnować z niego w diecie, zaś zadbać o bezpieczną podaż według wskazań lekarza prowadzącego i dietetyka – najlepiej do 25 g/dobę. By zwiększyć tolerancję organizmu na błonnik, w początkowej fazie po operacji należy podawać go w postaci dojrzałych owoców i młodych warzyw, najlepiej bez skóry i zwłókniałych, twardych części. Dodatkowo warto serwowane produkty rozdrobnić, przetrzeć przez sito bądź poddać obróbce cieplnej, by spożywać je w formie łatwiej strawnej: w postaci musu, przecierów bądź puree.

• Źródło witamin i składników mineralnych

W tej grupie najlepszym źródłem wspomnianych składników odżywczych będą owoce i warzywa, które dzięki silnej mocy przeciwutleniającej wspomogą walkę z toczącym się stanem zapalnym. Na początek najlepszym rozwiązaniem będą: marchewka, fasolka szparagowa, dynia, cukinia, ziemniaki, buraki, banan, jabłko, ogórek czy pomidory bez skóry. Wymienione warzywa i owoce są nie tylko źródłem witamin o właściwościach antyoksydacyjnych, ale również składników mineralnych takich jak potas, fosfor czy żelazo, które wspierają organizm pacjenta w okresie rekonwalescencji.

• Atmosfera i tempo zjadanych posiłków

By nie obciążać nadmiernie przewodu pokarmowego, warto również zwrócić uwagę na tempo spożywanych posiłków, by były one jadane bez pośpiechu, w miłej atmosferze. Sposób podania dań i ich smak również nie jest tu bez znaczenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy pacjent zmaga się z brakiem apetytu i problemami z połykaniem. Zaleca się rezygnację z ostrych przypraw i soli; w zamian zaś można postawić na zioła usprawniające trawienie, np. koperek, majeranek, lubczyk czy oregano.

W przypadku problemów z pokryciem zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki pokarmowe za pomocą tradycyjnej diety warto skonsultować z lekarzem uzupełnienie diety wżywność specjalnego przeznaczenia medycznego, skierowaną do pacjentów z niedożywieniem i ryzykiem jego rozwoju związanym z chorobą, która może być stosowana zarówno w okresie okołooperacyjnym, jak i po zabiegu podczas rekonwalescencji.

• Nawodnienie po operacji

Płyny to niezwykle ważny element uzupełniający posiłki stałe w diecie w okresie pooperacyjnym. Powinno dążyć się do wypijania przynajmniej 2-2,5 litrów w ciągu dnia, w zależności od ilości krwi utraconej podczas zabiegu. Na co dzień należy wybierać nisko bądź też średniozmineralizowaną wodę niegazowaną oraz słabo parzone herbaty.

Bibliografia:

Ciborowska H., Rudnicka A.: „Dietetyka, Żywienie zdrowego i chorego człowieka”, wyd. PZWL, Warszawa, 2014

Francuzik W. i wsp.: „Wpływ terapii żywieniowej w okresie okołooperacyjnym na stan odżywienia pacjentów chirurgicznych”, Postępy Żywienia Klinicznego, 2019, nr 3 (wrzesień)

Ostrowska J., Jeznach-Steinhagen A.: „Niedożywienie szpitalne. Metody oceny stanu odżywienia”, Forum Medycyny Rodzinnej, 2017, tom 11, nr 2: 54–61