Metoda Food Chaining — czym jest i jak wykorzystać ją w praktyce?

Wielu rodziców codziennie zastanawia się co zrobić by ich „niejadek zjadł obiadek”. W telewizji reklamowane są preparaty na apetyt. Niestety nie są one odpowiednim remedium na problemy z żywieniem. W przypadku wystąpienia trudności z jedzeniem należy szukać przyczyny, a nie maskować objawy. 

Czym jest Food Chaining?

Food Chaining to metoda opracowana przez logopedów. Wspiera leczenie dzieci z problemami z karmieniem. Celem metody jest zwiększenie różnorodności spożywanych pokarmów poprzez wprowadzanie produktów o podobnych właściwościach sensorycznych.

Food Chaining wykorzystuje obecne nawyki żywieniowe oraz smaki dziecka włączając w nie nowe, o podobnej konsystencji, teksturze i cechach lubianego do tej pory jedzenia [1]. 

Do kogo skierowana jest ta metoda? 

Metodę Food Chaining stosuje się m.in. wśród dzieci z tzw. picky eating, neofobią żywieniową, wybiórczością pokarmową, ARFID.

• Picky eating ma początek we wczesnym dzieciństwie. Cechuje się spożywaniem ograniczonego rodzaju i ilości pokarmów. Występuje również niechęć do próbowania nowego jedzenia i odrzucania go na podstawie cech sensorycznych lub konkretnej tekstury,
• Neofobia żywieniowa polega na unikaniu lub odrzucaniu nowych, nieznanych pokarmów,
• Wybiórczość pokarmowa składa się z odmawiania jedzenia, ograniczonej różnorodności pokarmów i przyjmowania konkretnych pokarmów z dużą częstotliwością [2],
• ARFID (ang. Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder) jest jednostką chorobową sklasyfikowaną w ICD-11 oraz DSM-5. Cechuje się brakiem zainteresowania jedzeniem lub unikaniem przyjmowania pokarmów. Może to prowadzić do niedoborów żywieniowych i utraty/braku przyrostów masy ciała u dziecka [3].

Podstawą przy określaniu powodów problemu z jedzeniem jest wykluczenie przyczyn somatycznych. Są to m.in. brak koordynacji ssania, połykania i oddychania, duszność podczas jedzenia, krztuszenie się, kilkakrotne przełykanie lub wypluwanie pokarmu, ślinotok czy wymioty.

Odmowę posiłków może również spowodować traumatyczne przeżycie dziecka np. zakrztuszenie się [4]. Kolejną przyczyną jest występowanie wyższej wrażliwości sensorycznej na dotyk czy słuch. Z tego powodu np. twarde pokarmy (surowe warzywa) mogą być trudniejsze do zjedzenia. Ich rozdrabnianie może powodować nieprzyjemne doznania słuchowe [5].

Przymuszanie dzieci do jedzenia, czy brak stabilnej pozycji podczas karmienia, również może powodować problemy z żywieniem [6,7].

Kluczowym środowiskiem dla kształtowania się zachowań związanych ze spożywaniem pokarmów jest rodzina. Dzieci odbierają bodźce związane z jedzeniem, uczą się określonych relacji z pokarmem zaobserwowanych wśród rodziców czy dziadków. To sprawia, że nieprawidłowe nawyki żywieniowe rodziców, ich zachowania podczas jedzenia oraz dostępność produktów w domu wpływają nakształtowanie zachowań żywieniowych. Jeśli w domu są obecne i wyeksponowane warzywa i owoce, dzieci są bardziej skłonne do ich spożywania [8]. 

Problem z karmieniem wśród dzieci

Problemy z karmieniem mogą dotyczyć około 25-45% normalnie rozwijających się dzieci i aż 80% dzieci z zaburzeniami rozwoju. W badaniu [9] uczestniczyły 742 prawidłowo rozwijające się dzieci w wieku 2-7 lat. U 30% z nich występowała neofobia żywieniowa, a wynik pokrywał się z innymi przytoczonymi badaniami w publikacji. 

Szerokość problemu z karmieniem w Polsce 

W Polsce problem z karmieniem również jest dostrzegalny. W badaniu Kozioł-Kozakowskiej [10] przeprowadzonym wśród 340 dzieci w wieku 2-7 lat niski poziom neofobii miało 12,3% badanych a 76,9% i 10,8% dzieci osiągnęło średni i wysoki poziom [11]. Neofobia żywieniowa może być uwarunkowana genetycznie, ale również może być silnie zdeterminowana przez czynniki środowiskowe. Jednym z nich jest późne rozszerzanie diety niemowlęcia. Z badań przeprowadzonych w Centrum Zdrowia Dziecka wynika, że 17% dzieci 6-miesięcznych jadło wyłącznie posiłki mleczne, które również dominowały w diecie rocznych niemowląt [12]. 

Zastosowanie Food Chaining w praktyce

Pierwszym krokiem w rozpoczęciu stosowania opisywanej metody jest ustalenie przyczyny problemów z jedzeniem. Określenie przyczyn odmowy jedzenia składa się z 6 elementów: 

1. Oceny lekarskiej przez lekarza rodzinnego lub lekarzy specjalistów np. gastroenterologa czy pediatry, 
2. Oceny stanu odżywienia przeprowadzonej przez dietetyka, 
3. Oceny sprawności połykania wykonanej przez logopedę,
4. Oceny sensorycznej i motorycznej przez terapeutę zajęciowego lub fizjoterapeutę,
5. Analizy zachowań przeprowadzonej przez psychologa,
6. Oceny łańcucha żywieniowego przez lekarza lub dietetyka [13].

Etap 6 może zostać wdrażany po wykryciu i rozwiązaniu (jeżeli takie istnieją) problemów medycznych, żywieniowych, związanych z połykaniem, sensorycznych czy behawioralnych [14].

W tym etapie początkowo analizuje się zachowania żywieniowe. Pomaga to ustalić specjaliście priorytety leczenia. Zaburzenie może mieć stopień nasilenia od łagodnego do głębokiego.

Rodzic określa ilość, rodzaj przyjmowanych płynów i ich objętość oraz 3-dniowy dziennik posiłków dziecka. Sporządza również listę produktów podstawowych (które dziecko akceptuje bez względu na to, gdzie się znajduje). Rozpisuje także pokarmy lubiane przez dziecko wcześniej i podaje ogólną ocenę apetytu.

Mapowanie smaków

Specjalista dokonuje „Flavor Mapping” – mapowania smaków. Jest to ważne, ponieważ dziecko może mieć jedną dominującą preferencję smakową np. słodkie potrawy. Mapowanie pomaga wybrać nową żywność w taki sposób, aby powoli rozpocząć proces rozszerzania lubianych smaków dziecka. Pomocne jest również określenie akceptowanej tekstury, konsystencji oraz temperatury żywności.

Łańcuch żywieniowy

Metoda Food Chaining opiera się na założeniu, że dziecko będzie jadło to, co lubi. Ma za zadanie pomóc mu w zaakceptowaniu szerszej gamy produktów. Łańcuch żywieniowy (Food Chain) to lista pokarmów, o tych samych cechach (smak, konsystencja lub posmak) jak te, które dziecko obecnie spożywa. Następnie nowe pokarmy są dodawane do łańcucha po zaakceptowaniu poprzednich nowych pokarmów. Metoda zakłada, że pokarmy mają konkretne wspólne cechy np. słodki smak, chrupkość czy słoność [13]. 

Należy również przyjrzeć się pokarmom, które wcześniej były lubiane przez dziecko, natomiast obecnie niekoniecznie. Gdy po próbie podania nie wystąpi zmiana, należy zmodyfikować wcześniej lubiany pokarm i spróbować ponownie. Jeżeli dziecko lubiło na przykład naleśniki, może zaakceptować gofry czy tosty francuskie. 

Gdy zakres spożywanych pokarmów zostanie rozszerzony o podobne do lubianych, można rozpocząć kolejny krok — wprowadzanie podobnych pokarmów, ale różniących się smakiem i konsystencją.

Przykład: Dziecko lubi pudding czekoladowy lub ciasto czekoladowe. Aby operować w kontekście znanego smaku, można dodać bitą śmietanę lub wiśnię na wierzch. Po akceptacji takiej zmiany należy podać lody czekoladowe, a następnie dodać do nich smaki owocowe np. w postaci lodów bananowych. Po zaakceptowaniu można zaproponować płynną czekoladę, a następnie maczanie w niej owoców [14]. 

Maskowanie smaku

Skuteczne w rozszerzaniu gamy lubianych pokarmów podczas stosowania metody Food Chaining może być „Flavor Masking”. Oznacza to, że nowa żywność zostaje maskowana lubianą przez dziecko przyprawą lub sosem. Z czasem ilość elementów maskujących należy zmniejszać. Dodanie sosów do pokarmów może również ułatwić dziecku przeżuwanie i połykanie nowego pokarmu [13].

Jak sprawdzić postępy? 10-punktowa skala postępu

Ta skala pozwala na określenie szybkości i zmienności postępów w diecie dziecka. Jest również kluczową częścią metody Food Chaining, ponieważ pomaga specjalistom i rodzicom wybierać nowe smaki, które prawdopodobnie zostaną zaakceptowane. Rodzic lub dziecko co tydzień oceniają nowy pokarm w skali od 1 do 10. Ocena 1 to żywność źle tolerowana z odruchami wymiotnymi, a ocena 10 – żywność akceptowana z przyjemnym doznaniem smakowym.

Przykład: Gdy dziecko zacznie przyznawać pozytywną ocenę (4 lub wyższą) produktom o smaku sera specjaliści stworzą łańcuch żywieniowy oparty na smaku sera.

Oceny ze skali postępu bezpośrednio wpływają na kierunek tworzenia przyszłych łańcuchów żywieniowych [1,13,14]. 

Podsumowanie

Food Chaining to niezwykle skuteczna metoda w leczeniu dzieci z problemami żywieniowymi. Należy mieć na uwadze, że początki mogą wydawać się trudne.

Aby odnieść sukces, potrzebne jest przestrzeganie zasad metody przez wszystkich członków rodziny. Każdy etap powinien być realizowany bez pośpiechu. Atmosfera podczas spożywania posiłków powinna być wolna od stresu i lęku. To daje szansę, aby posiłki stały się przyjemną częścią życia rodzinnego [14]. 

Bibliografia: 

1. Fishbein, M. i wsp. (2006). Food chaining: a systematic approach for the treatment of children with feeding aversion. Nutrition in clinical practice: official publication of the American Society for Parenteral and Enteral Nutrition, 21(2), 182–184. 
2. Johnson, S. & Moding, Kameron & Bellows, Laura. (2018). Children’s Challenging Eating Behaviors: Picky Eating, Food Neophobia, and Food Selectivity. s. 73-88, 10.1016/B978-0-12-811716-3.00004-X
3. Białek-Dratwa, A. & wsp. (2022). ARFID-Strategies for Dietary Management in Children. Nutrients, 14(9), 1739.
4. Jagielska G. (2013). Zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie,  dostęp: 15.01.2024r., https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/zywienie/80169,zaburzenia-odzywiania-w-niemowlectwie-i-wczesnym-dziecinstwie
5. Van der Horst K. i wsp. (2016). Picky eating: Associations with child eating characteristics and food intake. Appetite, 103, 286–293.
6. Smith, A. i wsp. (2017). Food fussiness and food neophobia share a common etiology in early childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(2), s.189-196.
7. J. Kazanowska. (2014). Wpływ zaburzeń regulacji oraz niezintegrowanych odruchów na trudności ze spożywaniem pokarmów, Integracja sensoryczna Nr 2/2014
8. Wojciechowska J. (2017). Środowiskowe uwarunkowania rozwoju nawyków jedzeniowych dzieci. w: Łodygowska E. i Pieńkowska E. (red.), Psychologia wieku rozwojowego. Norma – nietypowość – patologia., s.121-140, Szczecin. 
9. Sdravou, K. i wsp. (2021). Feeding Problems in Typically Developing Young Children, a Population-Based Study. Children (Basel, Switzerland), 8(5), 388.
10. Kozioł-Kozakowska A. (2011). Ocena występowania zależności między neofobią żywieniową a zachowaniami żywieniowymi dzieci w wieku przedszkolnym, Kraków
11. Białek-Dratwa, A., & Kowalski, O. (2023). Prevalence of Feeding Problems in Children and Associated Factors-A Cross-Sectional Study among Polish Children Aged 2-7 Years. Nutrients, 15(14), 3185.
12. Kozioł-Kozakowska, A., & Piórecka, B. (2013). Neofobia żywieniowa-jej uwarunkowania i konsekwencje zdrowotne. Standardy Medyczne. Pediatria, 10(1), 80–85.
13. Fraker. C, Walbert L. (2011). Treatment of Selective Eating and Dysphagia Using Pre-Chaining and Food Chaining Therapy Programs, Perspectives on Swallowing and Swallowing Disorders (Dysphagia), Volume 20, Issue 3, 75-81
14. Fraker, C., Fishbein, M., Walbert, L., & Cox, S. (2007). Food Chaining: The Proven 6-Step Plan to Stop Picky Eating, Solve Feeding Problems, and Expand Your Child’s Diet. Da Capo Press.