W dobie rosnącej popularności naturalnych metod pielęgnacji skóry i terapii glinka bentonitowa zajmuje szczególne miejsce wśród naturalnych surowców, wykorzystywanych zarówno w kosmetologii, jak i medycynie naturalnej.
Jej wyjątkowe właściwości absorpcyjne, zdolność wiązania aflatoksyn oraz bogactwo związków mineralnych takich jak wapń, miedź czy żelazo, sprawiają, że znalazła szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej, oraz dermatologii [1].
Dla dietetyków, którzy coraz częściej wchodzą w obszary interdyscyplinarnej współpracy z kosmetologami i dermatologami, znajomość właściwości glinki bentonitowej, jej potencjału oraz ograniczeń ma istotne znaczenie.
W kontekście trendów „oczyszczania organizmu” i detoksykacji glinka bywa również kontrowersyjnie promowana przez osoby nieposiadające odpowiedniego (a często żadnego) wykształcenia, jako suplement diety, mimo że jest ona przeznaczona jedynie do użytku zewnętrznego [2]. Z jednej strony, produkty pochodzenia naturalnego o wiele bardziej przekonują pacjentów do rozpoczęcia suplementacji. Z drugiej zaś strony jak podają raporty EFSA [3], nie wszystko, co naturalne, musi być bezpieczne, dlatego rozpoczynając jakąkolwiek suplementację, należy się najpierw upewnić, że literatura popiera obiecane przez producenta efekty.
Czym jest glinka bentonitowa i jaki jest jej skład?
Glinka bentonitowa to naturalna skała ilasta, której głównym składnikiem jest montmorillonit – minerał glinokrzemianowy charakteryzujący się warstwową strukturą i wysoką zdolnością do pęcznienia oraz wiązania jonów [1]. W jej składzie znajdują się również minerały takie jak magnez, wapń, sód, potas i żelazo [2].
Pozyskiwanie i przetwarzanie
Glinka bentonitowa powstaje w wyniku wietrzenia popiołów wulkanicznych w środowisku wodnym. Wydobywana jest w kopalniach odkrywkowych, a następnie suszona, oczyszczana i mielona do postaci proszku.
Glinka food-grade vs kosmetyczna
Glinka food-grade (czyt. Zdatna do spożycia) poddawana jest dodatkowym testom czystości i jakości. Pozwala to na ograniczone zastosowanie jej w przemyśle spożywczym (np. jako środek klarujący w produkcji win i soków) [3].
Glinki kosmetyczne, choć bogate w składniki mineralne, nie spełniają norm spożywczych (ze względu na obecność metali ciężkich), dlatego ich spożywanie jest ryzykowne [4].
Właściwości fizykochemiczne
Bentonit dzięki unikalnej warstwowej strukturze ma ujemny ładunek powierzchniowy, co umożliwia wiązanie jonów metali ciężkich, toksyn oraz innych cząstek [5]. Zdolność ta sprawia, że stosowany jest w procesach oczyszczania skóry [6].
Mechanizmy działania
Podczas kontaktu z wodą glinka tworzy żel, który przyciąga i adsorbuje zanieczyszczenia, bakterie i nadmiar sebum. Zdolność wiązania metali ciężkich oraz aflatoksyn sprawia, że jest on wykorzystywany w produktach oczyszczających i łagodzących [7].
Środek klarujący
Glinka bentonitowa jest dodawana do win, soków i piw, które mogą zawierać zawiesiny białkowe, a te są skutecznie wiązane przez bentonit, poprawiając klarowność napojów [8].
Zastosowanie glinki w przemyśle spożywczym podlega regulacjom Unii Europejskiej (Rozporządzenie komisji (UE) NR 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008) poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności (E558 – bentonit jako dodatek) [9]. Jednakże spożywanie jej w ramach „detoksu” jest praktyką niezalecaną.
Czy jedzenie glinki jest groźne dla zdrowia?
Glinka bentonitowa może zawierać metale ciężkie (ołów, arsen) [10]. Długoterminowe spożycie wiąże się z ryzykiem uszkodzeń nerek, zaburzeń elektrolitowych i zatruć metalami ciężkimi [11].
Obecnie brak dowodów naukowych na skuteczność glinki w „oczyszczaniu organizmu” (choć jest sporo dowodów na skuteczność w oczyszczaniu portfela), a jej spożywanie może być niebezpieczne. W 2016 roku FDA ostrzegło konsumentów, aby unikali produktu Bentonite Me Baby, z powodu zatrucia nadmiarem ołowiu [12].
Zastosowanie zewnętrzne i w medycynie naturalnej
Kosmetologia
- Maseczki i okłady: działanie oczyszczające oraz regulujące sebum [13].
- Peelingi: delikatnie złuszczają martwy naskórek [13].
- Leczenie trądziku: pochłanianie sebum, działanie przeciwbakteryjne [13].
Zastosowania terapeutyczne
- Łagodzenie stanów zapalnych (egzema, łuszczyca) [14].
- Wspomaganie regeneracji skóry [15].
Praktyczne wskazówki
- Częstotliwość: 1-2 razy tygodniowo.
- Dobór: certyfikowane produkty, najlepiej z czystych złóż.
- Monitorowanie: reakcje skóry, alergie, konsultacja z dermatologiem [16].
Przegląd badań naukowych
Aktualny stan badań
Glinka bentonitowa jest przedmiotem licznych badań naukowych, które koncentrują się głównie na jej właściwościach fizykochemicznych, zdolnościach sorpcyjnych oraz efektach stosowania w kosmetyce i dermatologii.
Skuteczność w redukcji nadmiaru sebum
Badania laboratoryjne i kliniczne potwierdziły, że bentonit skutecznie pochłania nadmiar łoju z powierzchni skóry, jest to szczególnie cenne w pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej.
Jej struktura warstwowa, wysoka powierzchnia właściwa oraz ładunek jonowy umożliwiają skuteczne wiązanie lipidów skórnych [15].
Działanie przeciwzapalne i antybakteryjne
Bentonit wykazuje właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, które mogą wynikać z jej zdolności do adsorpcji toksyn bakteryjnych oraz metali ciężkich, a także ze zmiany mikro-środowiska skóry (m.in. przez modulację pH) [17].
Badania potwierdzają, że w kontakcie z bentonitem zahamowany zostaje rozwój niektórych szczepów bakterii odpowiedzialnych za trądzik, np. Cutibacterium acnes [18].
Możliwość wiązania metali ciężkich i toksyn
Bentonit skutecznie adsorbuje i immobilizuje metale ciężkie (ołów, kadm, arsen), co sprawia, że stanowi barierę ochronną w kontaktach skóry z zanieczyszczeniami środowiskowymi.
Zdolności te potwierdzają zarówno badania geochemiczne, jak i analizy toksykologiczne przeprowadzone na różnych rodzajach bentonitów [19].
Właściwości łagodzące i wspierające regenerację skóry
Przeglądy badań wskazują, że maski z bentonitem przyspieszają gojenie drobnych ran i podrażnień skórnych, dzięki ochronnemu filmowi oraz wiązaniu mediatorów stanu zapalnego [20].
Szczególnie obiecujące wyniki dotyczą skóry z tendencją do podrażnień po zabiegach kosmetycznych.
Analiza badań laboratoryjnych i klinicznych
Większość badań przeprowadzanych do tej pory koncentruje się na:
- Badaniach in vitro – testy sorpcyjne (wiążące), badania mikrobiologiczne, analiza właściwości fizykochemicznych glinki, ocena jej zdolności do wiązania zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych.
- Badaniach in vivo – ograniczona liczba badań klinicznych z udziałem ludzi, w których oceniano krótkoterminową skuteczność masek z glinką bentonitową w redukcji przetłuszczania skóry, poprawie gładkości cery oraz zmniejszeniu liczby zmian zapalnych u osób z trądzikiem.
W badaniach tych glinka bentonitowa wykazała dobrą tolerancję oraz wysoki profil bezpieczeństwa, choć większość analiz obejmowała jedynie krótkoterminowe stosowanie (ok. 4 tygodnie).
Czy wszystko już o niej wiadomo?
Pomimo szerokiego zainteresowania naukowego i licznych publikacji, nadal istnieją obszary wymagające dalszych badań. Szczególnie dotyczących długoterminowego bezpieczeństwa oraz bardziej zaawansowanych zastosowań dermatologicznych:
Długoterminowy wpływ stosowania zewnętrznego
Większość badań koncentruje się na krótkotrwałym stosowaniu masek lub past bentonitowych. Brakuje danych dotyczących wpływu regularnego, wielomiesięcznego stosowania na mikrobiom skóry, barierę hydrolipidową oraz potencjalną kumulację zanieczyszczeń związanych z glinką.
Bezpieczeństwo i skuteczność u osób z wrażliwą skórą
Większość dostępnych badań obejmuje osoby ze skórą normalną lub tłustą. Niewiele wiadomo o reakcji skóry atopowej, bardzo suchej lub reaktywnej na długotrwały kontakt z bentonitem. Badania porównawcze z innymi rodzajami glinek byłyby cenne.
Wpływ jakości surowca na efekty i bezpieczeństwo
Bentonit wydobywany w różnych regionach świata może różnić się składem mineralnym oraz zawartością zanieczyszczeń. Istnieje potrzeba stworzenia ujednoliconych standardów czystości kosmetycznej dla glinki bentonitowej.
Mechanizmy działania na poziomie komórkowym
Dokładne mechanizmy, dzięki którym bentonit działa przeciwzapalnie, antybakteryjnie i oczyszczająco na skórę, są wciąż nie do końca poznane.
Potrzebne są badania molekularne oceniające wpływ bentonitu na ekspresję cytokin prozapalnych, barierę naskórkową oraz interakcje z mikrobiomem skóry.
Potencjalne działanie immunomodulujące
Niektóre badania sugerują, że bentonit może modulować lokalną odpowiedź immunologiczną skóry, co mogłoby znaleźć zastosowanie w leczeniu przewlekłych dermatoz zapalnych (np. AZS, łuszczyca), jednak te efekty wymagają potwierdzenia w większych badaniach klinicznych [13].
Zastosowania w formulacjach złożonych
Kolejnym obszarem wartym zbadania jest zastosowanie bentonitu jako składnika zaawansowanych preparatów kosmetycznych – hydrożeli, emulsji czy nanokompozytów, które mogłyby łączyć detoksykacyjne właściwości glinki z funkcją nawilżającą lub antyoksydacyjną [16].
Bezpieczeństwo stosowania glinki bentonitowej
Zewnętrzne
- Zasadniczo bezpieczna (choć warto skonsultować z dermatologiem).
- Możliwe podrażnienia u osób z nadwrażliwością.
Doustne
- Niewskazane.
- Ryzyko zaburzeń żołądkowo-jelitowych.
- Możliwość kontaminacji metalami ciężkimi.
Rola dietetyka w ocenie i wdrażaniu zastosowań glinki bentonitowej
Dietetyk w ramach współpracy interdyscyplinarnej powinien edukować zarówno pacjenta, jak i lekarza na temat potencjalnych zagrożeń wynikających ze stosowania glinki bentonitowej.
Ze szczególnym rozróżnieniem stosowania zewnętrznego i wewnętrznego, tak jak to pierwsze może mieć swoje zastosowanie, tak drugie nie powinno mieć miejsca, zamiast tego warto zdecydować się na mniej ryzykowne rozwiązania
Co w takim razie zrobić?
Pierwszym krokiem jest edukacja pacjenta i wytłumaczenie, że organizm (a dokładniej, wątroba) sam jest w stanie się oczyścić, zdrowa, nisko przetworzona dieta jest jak najbardziej wystarczającym wspomaganiem organów.
Dla pacjentów, którzy chcą zadbać o cerę, warto zasugerować ograniczenie spożycia cukrów prostych, nabiału oraz zwiększenie podaży witamin z rozpuszczalnych w tłuszczach, niacyny, cynku, selenu oraz krzemu [21].
Bibliografia:
- Carretero, M. I. (2002). Clay minerals and their beneficial effects upon human health: A review. Applied Clay Science, 21(3–4), 155–163. https://doi.org/10.1016/S0169-1317(01)00085-0
- Wiginton, K. (2022, September 2). Bentonite clay. WebMD. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/bentonite-clay-benefits
- EFSA Panel on Additives and Products or Substances used in Animal Feed (FEEDAP). (2017). Safety and efficacy of bentonite as a feed additive for all animal species. EFSA Journal, 15(12), Article e05096. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2017.5096
- Sarruf, F. D., Contreras, V. J. P., Martinez, R. M., Velasco, M. V. R., & Baby, A. R. (2024). The Scenario of Clays and Clay Minerals Use in Cosmetics/Dermocosmetics. Cosmetics, 11(1), 7. https://doi.org/10.3390/cosmetics11010007
- Carretero, M. I., & Pozo, M. (2010). Clay and non-clay minerals in the pharmaceutical and cosmetic industries. Part II: Active ingredients. Applied Clay Science, 47(3–4), 171–181. https://doi.org/10.1016/j.clay.2009.10.016
- Williams, L. B., & Haydel, S. E. (2010). Evaluation of the medicinal use of clay minerals as antibacterial agents. International geology review, 52(7/8), 745–770. https://doi.org/10.1080/00206811003679737
- López-Galindo, A., & Viseras, C. (2004). Pharmaceutical and cosmetic applications of clays. In F. Bergaya, B. K. G. Theng, & G. Lagaly (Eds.), Developments in clay science (Vol. 1, pp. 267-289). Elsevier. https://doi.org/10.1016/S1573-4285(04)80044-9
- Nowak, K., & Zmudzińska-Żurek, B. (2009). Bentonit – kopalina stosowana do klarowania win oraz soków owocowych. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 53(9), 21–22, 25. https://doi.org/10.29089/bwmeta1.element.agro-020bff1b-0dc6-4ba3-8742-acba82072b42
- Komisja Europejska. (2011). Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 295, 1-24. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32011R1129
- EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources (ANS). (2012). Scientific opinion on the re-evaluation of bentonite as food additive. EFSA Journal, 10(7), 2787. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2012.2787
- Yuan, G., Theng, B. K. G., Churchman, J., & Gates, W. P. (2013). Clays and clay minerals for pollution control, part B: Techniques and applications. In F. Bergaya, B. K. G. Theng, & G. Lagaly (Eds.), Developments in clay science (Vol. 5, pp. 573-616). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-098235-1.00022-2
- U.S. Food and Drug Administration. (2021, May 28). FDA warns consumers about health risks with Alikay Naturals – Bentonite Me Baby – Bentonite Clay. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-warns-consumers-about-health-risks-alikay-naturals-bentonite-me-baby-bentonite-clay
- Moosavi M. (2017). Bentonite Clay as a Natural Remedy: A Brief Review. Iranian journal of public health, 46(9), 1176–1183.
- Carretero, M. I. (2002). Clay minerals and their beneficial effects upon human health: A review. Applied Clay Science, 21(3–4), 155–163. https://doi.org/10.1016/S0169-1317(01)00085-0
- Zhang, X., Zhang, Z., & Tao, H. (2023). Comprehensive assessment of the efficacy and safety of a clay mask in oily and acne skin. Skin Research and Technology, 29(11). https://doi.org/10.1111/srt.13513
- Rana, M. S., & Kim, S. (2024). Bentonite in Korea: A Resource and Research Focus for Biomedical and Cosmetic Industries. Materials (Basel, Switzerland), 17(9), 1982. https://doi.org/10.3390/ma17091982
- Williams, L. B., Haydel, S. E., & Ferrell, R. (2009). Bentonite, Bandaids, and Borborygmi. Elements, 5(2), 99–104. https://doi.org/10.2113/gselements.5.2.99
- Rozas, M., Hart de Ruijter, A., Fabrega, M. J., Zorgani, A., Guell, M., Paetzold, B., & Brillet, F. (2021). From Dysbiosis to Healthy Skin: Major Contributions of Cutibacterium acnes to Skin Homeostasis. Microorganisms, 9(3), 628. https://doi.org/10.3390/microorganisms9030628
- EFSA Panel on Additives and Products or Substances used in Animal Feed. (2017). Safety and efficacy of bentonite as a feed additive for all animal species. EFSA Journal, 15(12), 5096. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2017.5096
- Lee, J. Y., Suh, H. N., Choi, K. Y., Song, C. W., & Hwang, J. H. (2022). Regenerative and anti-inflammatory effect of a novel bentonite complex on burn wounds. Veterinary medicine and science, 8(6), 2422–2433. https://doi.org/10.1002/vms3.908
- Wolańska-Buzalska, D. (2019, 22 maja). Co jeść, by mieć zdrową cerę? Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/co-jesc-by-miec-zdrowa-cere/
