Jak rozpoznać nietolerancję laktozy u niemowląt

Nietolerancją laktozy określa się stan, w którym po spożyciu produktów zawierających ten cukier występują odczuwalne objawy. Jeżeli niska aktywność laktazy (enzymu trawiącego laktozę) nie powoduje objawów, określa się to „złym wchłanianiem” lub zaburzeniami trawienia laktozy [3].

Nietolerancja laktozy. Na czym polega?

Laktoza to cukier mleczny, występujący w mleku wszystkich ssaków. Według słownika języka polskiego PWN: „laktozę stosuje się jako składnik modyfikowanego mleka i żywności dla niemowląt, a także jako wypełniacz w przemyśle farmaceutycznym” [2].

Wrodzona nietolerancja laktozy jest bardzo rzadka. Dlatego też nie należy dochodzić do pochopnych wniosków, obserwując objawy niemowlęcia. Najczęściej występuje wtórnie – po zakaźnym zapaleniu żołądka lub jelit, przy alergii na mleko krowie czy celiakii. Należy określić przyczynę zaburzeń trawienia i ją wyeliminować. Wtedy wszystkie objawy poboczne znikną [3].

Objawy nietolerancji laktozy

Objawami nietolerancji są skurcze brzucha, wzdęcia, wodniste i kwaśne stolce [3]. U noworodków najczęściej objawia się ona również występowaniem gazów, odgłosów „przelewania się”, nudności i wymiotów. Im większa dawka mleka, tym dolegliwości będą silniejsze [4].

Należy jednak pamiętać, że najczęstszą przyczyną wymiotów w wieku niemowlęcym są błędy w karmieniu. Dlatego w pierwszej kolejności należy obserwować dziecko. Zaburzenia więzi matki z dzieckiem, nieprawidłowy sposób karmienia czy stresujące otoczenie w trakcie pobierania pokarmu może powodować objawy podobne do objawów nietolerancji laktozy [5]. 

Rozpoznanie nietolerancji laktozy

Aby zdiagnozować nietolerancję laktozy, należy wykonać test oddechowy laktozy. Pomiar pH stolca, obecność cukrów redukujących w kale są jedynie pośrednimi markerami nieprawidłowego wchłaniania węglowodanów. Nieczęsto wykonuje się także test potwierdzający aktywność laktazy w biopsji dwunastnicy [3].

Rodzaje nietolerancji laktozy

Niedobór laktazy występuje w trzech stanach wrodzonych:

• Pierwotny niedobór laktazy. Objawy pojawiają się krótko po urodzeniu. W pierwszym roku życia niemowlęta mogą wykazywać częściowe złe wchłanianie węglowodanów występujących w mleku ludzkim lub w formule. Zaburzenie to może być przyczyną kolki. Niewydolność enzymu laktazy ustępuje w wieku około trzech miesięcy. Kolka również naturalnie ustępuje u dzieci bez nietolerancji.
• Wtórna hipolaktazja. Spowodowana jest najczęściej chorobami żołądkowo-jelitowymi. Regeneracja kosmków jelitowych może potrwać wiele miesięcy, występują biegunki wodniste, wzdęcia i skurcze.
• Kliniczny niedobór laktazy. Występuje po urazie jelita cienkiego jak infekcje wirusowe lub pasożytnicze. Powoduje podobne objawy co wtórna hipolaktazja [6].

Żywienie niemowląt z nietolerancją laktozy

Wywołująca objawy ilość laktozy w pokarmie kobiecym jest różna dla różnych niemowlaków. Jest to zależne od spożytej ilości, poziomu niedoboru laktazy i rodzaju pokarmu) [6].

Karmienie piersią jest najlepszą dietą dla niemowlaka. Nie zaleca się przerwania karmienia naturalnego z powodu dolegliwości ze strony układu pokarmowego, gdy lekarz z całą pewnością nie stwierdził całkowitej, wrodzonej nietolerancji laktozy. Najlepszym wyborem dla niemowlaków ze stwierdzoną wrodzoną, całkowitą nietolerancją laktozy jest stosowanie mieszanek zastępczych dla mleka matki niezawierających laktozy. Są to przypadki dość rzadkie [7].

U każdego innego dziecka zachowana jest minimalna aktywność laktazy. W związku z tym małe ilości laktozy zostaną strawione (od 0,5 g do 7 g laktozy nie wywoła objawów). Niektóre dzieci z zaburzeniami wchłaniania laktozy mogą przyjmować nawet do pół litra mleka dziennie bez doświadczania dolegliwości ze strony układu pokarmowego. W wielu krajach laktaza występuje pod postacią suplementu enzymatycznego, który podaje się dziecku tuż przed posiłkiem zawierającym laktozę [3, 6, 8].

Powikłania nietolerancji laktozy

Brak reakcji rodziców na objawy u dziecka może powodować do ciężkiego odwodnienia malucha. Jest to stan prowadzący do śmierci, jeżeli dziecko nie zostanie szybko objęte interwencją lekarza [9]. Wymioty, bóle brzucha, niestrawność i kwaśne stolce niemowlaka mogą prowadzić do niedożywienia dziecka, co zahamuje jego prawidłowy rozwój. Długotrwałe ignorowanie objawów u niemowlęcia może również prowadzić do rozwoju innych chorób układu pokarmowego i uszkodzenia tkanek jelit [10, 11].

Moje dziecko ma nietolerancję laktozy – czy mogę jeść produkty mleczne?

To jeden z najbardziej powszechnych mitów, dotyczących karmienia dzieci z nietolerancją laktozy. Mówi on, że należy unikać produktów mlecznych, aby ograniczyć zawartość laktozy w przyjmowanym przez matkę pokarmie. Laktoza z pożywienia przyjmowanego przez matkę nie przechodzi bezpośrednio do pokarmu kobiecego. Jest ona trawiona i zużywana w formie cukrów prostych przez organizm kobiety. Laktoza znajdująca się w mleku matki jest wytwarzana przez laktocyty w gruczole piersiowym z glukozy i galaktozy z krwi matki. Jej zawartość jest stała – wynosi 7%.

Ograniczanie produktów mlecznych przez matkę może prowadzić dodatkowo do niedoborów wapnia, co stanowi ryzyko wystąpienia u niej osteoporozy.

Krople z laktazą – złoty środek?

W Wielkiej Brytanii zalecane jest, podawanie kropli z laktazą niemowlętom, karmionych piersią lub mieszanką mleczną z laktozą. Ma to pomóc ograniczyć ich płaczliwość i zniwelować kolkę. Nie ma jednak wystarczających dowodów na zalecenie podawania laktazy każdemu niemowlęciu, wykazującemu objawy zaburzenia tolerancji laktozy. Badania są zgodne, iż krople z laktazą są bezpieczne. Powinny być jednak podawane wyłącznie po zaleceniu od lekarza [3].

Podsumowanie

Wiele objawów występujących przy nietolerancji laktozy może wskazywać zupełnie inną przyczynę. Nie należy od razu wykluczać tego cukru z diety dziecka bez konsultacji z lekarzem.

Bibliografia

1. Gibas- Dorna M.,Adamczak-Ratajczak J., Korzyści karmienia piersią dla matki. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012. 8(4): p. 370-374.
2. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3930184/laktoza.html.
3. Vandenplas Y., Lactose intolerance. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 2015. 24(1): p. S9-S13.
4. A. Jung, Kalicki B., Maślany A., Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt i ich związek z żywieniem Część II. Biegunki ostre i zaparcia. 6, 2010. 3: p. 198-203.
5. Stańczyk-Przyłuska A.., Jak różnicować wymioty u noworodków i niemowląt? Część II. Gastroenterologiczne i  alergologiczne przyczyny wymiotów. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2014. 10(1): p. 41-44.
6. Heyman M.B., Lactose intolerance in infants, children, and adolescents. Pediatrics, 2006. 118(3): p. 1279.
7. Cherry R., Thomas D.W., Żywienie niemowląt w sytuacjach szczególnych. Pediatria po Dyplomie, 2009. 13(4).
8. Sinden A.A., Sutphen J.L., Dietary treatment of lactose intolerance in infants and children. Journal of the American Dietetic Association, 1991. 91: p. 1567-1571.
9. Yuan D.T., Management of lactose intolerance in infants.(Letter to the editor). American Family Physician, 2010. 81(8): p. 933.
10. Lactose intolerance as causative factor in infant colic. J. Adv. Nurs., 2002. 38(3): p. 216-216.
11. Bartrop R.W., Hull D., Transient lactose intolerance in infancy. Archives of Disease in Childhood, 1973. 48(12): p. 963.