Czym jest programowanie metaboliczne?
Zacznijmy od tego, czym jest tzw. programowanie metaboliczne zdrowia. Określenie to oznacza wpływ warunków środowiska (w tym odżywiania) w okresie wewnątrzmacicznym i następnie we wczesnym okresie po urodzeniu na zdrowie i metabolizm człowieka w dalszym jego życiu. Zależność ta została opisana w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku przez brytyjskiego lekarza i epidemiologa profesora Davida J. Barkera. Na początku jego poglądy budziły kontrowersje. Twierdził on, iż częste choroby takie jak: cukrzyca, choroby układu krążenia, czy nowotwory, to nie zawsze wynik tylko złych genów i stylu życia pacjenta, ale wynik niezdrowego odżywiania jego matki w czasie ciąży i następnie nieodpowiednia dieta dziecka po urodzeniu.
W jednym ze swoich ostatnich publicznych wystąpień Barker wygłosił następujące słowa: „Następne pokolenia nie muszą cierpieć na chorobę serca lub osteoporozę. Choroby te nie zależą od ludzkiego genomu. Sto lat temu ledwo istniały. Są to niepotrzebne choroby. Możemy ich uniknąć, jeśli wykażemy taką wolę.” Porównał on także ludzki organizm do samochodu- psuje się on albo dlatego, że jedzie po wyboistej drodze, albo dlatego, że został źle wyprodukowany. Rolls-Royce nie psuje się, po jakichkolwiek drogach by nie jeździł, dlatego że został wykonany z dobrych części i z wielką starannością. Analogicznie – żeby wychować zdrowego człowieka, trzeba najpierw zadbać o zdrowe odżywianie jego matki w czasie ciąży.
Obecnie teoria brytyjskiego uczonego jest powszechnie uznawana i promowana jako element profilaktyki wielu chorób. Na podstawie badań naukowych ustalono momenty krytyczne dla programowania metabolicznego zdrowia. Okazało się, iż są to okresy najintensywniejszego rozwoju i dojrzewania organizmu. Przyjęto trzy takie etapy w życiu dziecka:
- rozwój płodowy
- pierwsze 12 miesięcy po urodzeniu (czyli okres niemowlęcy)
- okres pokwitania
Immunologiczne właściwości mleka kobiecego
Poród jest początkiem drugiego momentu krytycznego według teorii Barkera. Jest to oddzielenie organizmu dziecka od organizmu matki. Nie stanowią już one jedności, ale poprzez karmienie piersią można zachować tę niezwykłą więź, która wytworzyła się w czasie ciąży. Karmienie naturalne pozwala noworodkowi zaadaptować się do nowych, trudnych dla niego warunków pozamacicznych. Jest to możliwe nie tylko dzięki bliskości mamy podczas karmienia, ale także z powodu specyficznych właściwości mleka kobiecego, których nie posiadają żadne sztuczne mieszanki.
Otóż mleko kobiece zawiera składniki, które chronią dziecko przed infekcjami. Tymi składnikami są m.in. immunoglobuliny A, które działają w jelicie cienkim niemowlęcia, zapobiegając namnażaniu bakterii i wirusów. Oprócz tego pokarm kobiecy zawiera laktoferynę, enzymy bakteriostatyczne (m.in. lizozym), przeciwciała matki, leukocyty, neutrofile i makrofagi oraz bakterie probiotyczne, które kolonizując przewód pokarmowy noworodka, również tworzą barierę ochronną przed rozwojem bakterii patogennych.
Szczególnie ważne jest karmienie piersią przez pierwsze kilka dni po porodzie, gdyż tylko w tym okresie przeciwciała z mleka matki są wchłaniane w jelicie cienkim noworodka w całości bez trawienia! Jest to fenomen, gdyż w późniejszym życiu człowieka takie zjawisko nie występuje. Siara czyli mleko początkowe wydzielane przez pierwsze 3-5 dni po porodzie zawiera dużo białka z czego aż 50 % stanowią wyżej wymienione przeciwciała. Co więcej w mleku ludzkim występują składniki, które zapewniają utrzymanie w jelicie cienkim noworodka odpowiedniej kwasolubnej flory bakteryjnej (Lactobacillus bifidus). Jest to odpowiednia ilość (więcej niż w mleku krowim) cukru mlecznego czyli laktozy, która zakwasza treść pokarmową w jelicie dziecka, oraz L-fruktoza i naskórkowy czynnik wzrostu- EGF (nie występują one w mleku krowim).
Karmienie piersią jako element programowania metabolicznego
Organizm w okresie płodowym i niemowlęcym jest szczególnie wrażliwy na niedobór lub nadmiar składników odżywczych. W tym okresie tkanki i narządy rozwijają się bardzo intensywnie i potrzebują pokarmu wysokiej jakości. Każda matka produkuje pokarm idealnie dopasowany do potrzeb swojego dziecka. Zawartość białka, tłuszczu i węglowodanów w mleku zmienia się nieco podczas doby, a nawet podczas jednego karmienia, jednak zawsze jest to ilość bezpieczna i korzystna dla dziecka. Pokarm kobiecy jest łatwostrawny, ma odpowiedni profil kwasów tłuszczowych i aminokwasów, ma odpowiednią gęstość energetyczną i osmotyczną, nie obciąża nerek ani wątroby dziecka. Zawiera odpowiednią ilość witamin i minerałów (oprócz witamin D i K, które powinny być suplementowane). Zawarte w mleku enzymy wspomagają trawienie i wchłanianie białek oraz tłuszczów. Dzięki temu dziecko otrzymuje wysokiej jakości „budulec” dla rozwoju tkanek i narządów, które w przyszłości będą prawidłowo funkcjonowały.
Karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia w przyszłości takich chorób jak: otyłość, cukrzyca typu 1, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca czy próchnica. Wynika to z mniejszego spożycia białka, cukru i mniejszej podaży sodu u dzieci karmionych piersią w porównaniu do karmionych sztucznie. Ochrona przed otyłością jest także związana z mniejszymi przyrostami masy po urodzeniu u dzieci karmionych naturalnie, dzięki czemu przyrost adipocytów w tkance tłuszczowej niemowlęcia nie jest zbyt duży. Ponadto karmienie piersią w czasie wprowadzania produktów glutenowych zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby trzewnej.
Udowodniono także, iż niemowlęta karmione piersią o wiele rzadziej chorują na choroby układu oddechowego, alergie, biegunki, infekcje układu moczowego i zapalenie ucha środkowego. Niezwykłe jest także to, że karmienie naturalne tworzy silną więź emocjonalną między matką a dzieckiem, zaspokaja potrzebę bliskości, zapewnia komfort i poczucie bezpieczeństwa, dzięki czemu sprzyja tworzeniu zdrowych relacji z ludźmi w późniejszym wieku i przyczynia się do prawidłowego rozwoju intelektualnego małego człowieka.
Podsumowując, karmienie piersią to inwestycja w zdrowie dziecka. Okres płodowy i niemowlęcy to okres szczególnej podatności tkanek i narządów w organizmie dziecka na trwałą modyfikację procesów metabolicznych. Dzięki temu można „zaprogramować” przyszłe zdrowie dorosłego człowieka, zapewniając mu odpowiednie żywienie przed i po urodzeniu. W drugim momencie krytycznym według teorii Barkera kluczową rolę w procesie programowania metabolicznego pełni mleko kobiece. Immunologicznych właściwości pokarmu ludzkiego nie jest w stanie zastąpić żadne inne mleko.
Jak długo należy karmić piersią?
Jeśli chodzi o wyłączne karmienie piersią (bez pokarmów uzupełniających), bezwzględnym minimum są pierwsze cztery miesiące życia dziecka, a czas optymalny to pierwsze sześć miesięcy. Wtedy mleko kobiece całkowicie zaspokaja potrzeby żywieniowe dziecka. W kolejnych miesiącach życia wprowadzane są pokarmy uzupełniające, jednak karmienie piersią powinno być nadal kontynuowane. Większość zaleceń medycznych mówi o karmieniu piersią do ukończenia pierwszego roku życia dziecka lub dłużej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje nawet dwa lata lub dłużej, a Europejskie Towarzystwo Dziecięcej Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN) nie określa górnej granicy wiekowej zakończenia karmienia piersią, lecz mówi, że jest to kwestia woli matki lub dziecka.
Na własnym przykładzie mogę potwierdzić ochronny wpływ karmienia piersią. Mój synek niedawno skończył pierwszy rok życia i do tej pory ani razu nie chorował. Nie występowały też u niego żadne alergie czy biegunki. Dwa razy przechodził kilkudniowy katar (w okresie wiosennym), jednak nie wymagało to podawania żadnych leków. Wystarczyło jedynie zwiększenie liczby karmień w ciągu dnia i przeziębienie samo ustąpiło.
Przeczytaj również: Dieta w czasie karmienia piersią
