Książka „Każdy powinien to wiedzieć” autorstwa dr Federiki Amati, wydana w Polsce przez Wydawnictwo Naukowe PWN (2025), to ambitna próba stworzenia swoistego przewodnika po żywieniu i zdrowiu na przestrzeni całego życia. Już sam podtytuł brzmiący: „Nauka o żywieniu dla zachowania zdrowia przez całe życie”, sugeruje, że celem autorki jest wyjście poza schemat poradnika dietetycznego i przedstawienie wpływu żywienia na profilaktykę chorób i długowieczność.
| Tytuł: Każdy powinien to wiedzieć |
| Autor: dr Federika Amati |
| Wydawnictwo: PZWL Wydawnictwo Lekarskie |
| Rok wydania: 2025 |
| Liczba stron: 250 |
Książka i podejście autorki do tematu
Publikacja została podzielona na sześć części, odpowiadających kolejnym etapom życia: od „złotego okna możliwości” w pierwszych tysiącu dniach, przez adolescencję i dorosłość, po późniejszy wiek i kwestie długowieczności. Ten układ sprawia, że czytelnik, zarówno laik, jak i profesjonalista, ma poczucie uczestniczenia w podróży przez kolejne fazy życia. Każdy rozdział łączy dane naukowe z narracją opartą na doświadczeniu klinicznym autorki, która pracuje jako dietetyczka i badaczka w Imperial College London.
Dr Amati nie stroni od anegdot z praktyki zawodowej, co czyni tekst bardziej angażujący i bliski odbiorcy. Z perspektywy specjalisty warto docenić, że przykłady kliniczne są wykorzystywane nie w roli ilustracji „cudownych metamorfoz”, ale raczej jako zobrazowanie procesów, w których zmiana sposobu żywienia staje się jednym z elementów poprawy zdrowia i jakości życia.
Narracja naukowa książki
Podstawą książki jest koncepcja, że dieta nie powinna być rozpatrywana w kategoriach pojedynczych składników, lecz całych wzorców żywieniowych. Autorka konsekwentnie podkreśla, że to, co jemy, oddziałuje na nasze zdrowie nie tylko w danym momencie, ale i w długim horyzoncie. Skutki nawyków żywieniowych zaś ujawniają się często dopiero po latach.
Dr Amati podkreśla znaczenie pięciu podstawowych filarów życia: oddychania, snu, odżywiania, ruchu i relacji społecznych. Takie ujęcie przypomina dietetykom, że żywienie jest jednym z elementów większej układanki i powinno być analizowane w szerszym kontekście stylu życia. To podejście bliskie nowoczesnej medycynie stylu życia (lifestyle medicine), której znaczenie rośnie w edukacji i praktyce klinicznej.
Na szczególną uwagę zasługują rozdziały poświęcone żywności ultraprzetworzonej (UPF). Autorka wprost określa ją jako jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego XXI wieku, wskazując, że w krajach takich jak Wielka Brytania czy USA produkty UPF odpowiadają już za ponad połowę energetyczności diety. Autorka zwraca uwagę zarówno na ekonomiczne uwarunkowania wyborów żywieniowych, jak i na konieczność regulacji rynku i marketingu żywności.
Autorka sporo miejsca poświęca także mikrobiocie jelitowej, długowieczności i procesowi starzenia się. W odróżnieniu od aktualnie modnej narracji „biohackingu” i „nieśmiertelności” przekaz niniejszej książki jest wyważony: zamiast obiecywać „przechytrzenie natury”, akcentuje znaczenie budowania zdrowia przez codzienne wybory, w tym dietę bogatą w błonnik, warzywa, owoce i strączki, oraz podtrzymywanie aktywności społecznej.
Co może się spodobać w tej książce?
Niewątpliwą zaletą książki jest jej przystępny język. Autorka potrafi tłumaczyć złożone procesy biologiczne w sposób obrazowy i zrozumiały. Przykładem może być użycycie analogii „klocków Lego” do wyjaśnienia metabolizmu. Tego rodzaju narracja świetnie sprawdzi się w edukacji pacjentów i może stanowić inspirację także dla dietetyków w pracy gabinetowej.
Książka wyróżnia się też interdyscyplinarnym podejściem, łączy dietetykę z elementami psychologii zdrowia, socjologii i zdrowia publicznego. To ujęcie pozwala wyjść poza schemat „co jeść, a czego unikać” i osadzić żywienie w szerszym kontekście społecznym i kulturowym.
Z drugiej strony, trzeba zauważyć pewne ograniczenia. Podobnie jak w przypadku wielu publikacji popularnonaukowych, brakuje klasycznej bibliografii naukowej w formie cytowanych badań, co utrudnia dietetykom szybkie odwołanie się do źródeł. Pewne stwierdzenia jek np. dotyczące odsetka energii pochodzącej z UPF czy uogólnione uwagi o „toksyczności” niektórych składników wymagają krytycznej weryfikacji z aktualnymi badaniami epidemiologicznymi. Nie zmienia to faktu, że ogólny przekaz książki jest zgodny z obowiązującymi zasadami medycyny opartej na faktach (EBM).
Wnioski dla praktyki dietetycznej
„Każdy powinien to wiedzieć” nie jest podręcznikiem akademickim, lecz raczej apelem o większą świadomość żywieniową społeczeństwa i lepszą edukację zdrowotną. Dla dietetyków książka ta może pełnić funkcję podwójną: z jednej strony jako inspiracja do komunikowania nauki o żywieniu w bardziej przystępny sposób, z drugiej, jako poradnik dla pacjentów, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę w prosty, ale nie uproszczony sposób.
Największą wartością omawianej pozycji jest to, że przypomina, iż żywienie to nie tylko biochemia i kalorie, ale również kultura, relacje społeczne i codzienne doświadczenia, które kształtują zdrowie jednostek i całych populacji.
Podsumowując, książka dr Federiki Amati jest lekturą, którą można polecić zarówno pacjentom, jak i profesjonalistom. Nie daje gotowych rozwiązań ani schematów dietetycznych, ale inspiruje do refleksji nad miejscem jedzenia w naszym życiu. A w pracy dietetyka to właśnie refleksja, obok wiedzy i praktyki, bywa pierwszym krokiem do zmiany.
