Roślinna moc kory brzozy – zastosowanie w medycynie i kosmetologii

Brzoza jest powszechnym i niezwykle cenionym gatunkiem drzew w Polsce. Jej pięknem zachwycał się sam Adam Mickiewicz w III części „Pana Tadeusza”. Pierwsze wzmianki na temat właściwości leczniczych brzozy pochodzą z czasów Średniowiecza. Przekonała się o nich m.in. słynna zielarka, święta Hildegarda z Bingen. W swoich dziełach opisywała wiele korzyści zdrowotnych wynikających ze stosowania surowców pochodzących z tej rośliny [4].

Brzoza charakteryzuje się szybkim wzrostem i odpornością wobec trudnych warunków środowiskowych. Do celów leczniczych wykorzystuje się dwa gatunki tego drzewa – brzozę brodawkowatą i omszoną. Surowcami mającymi zastosowanie w ziołolecznictwie są: liście brzozy (folium Betulae), pączki brzozy (gemmae Betulae), dziegieć (pix Betulae) oraz kora brzozowa (cortex Betulae). Jedynie liść brzozy posiada status surowca farmaceutycznego. Jest on wykorzystywany pomocniczo w leczeniu infekcji dolnych dróg moczowych, kamicy nerkowej, bólach kostno-stawowych oraz jako środek zwiększający diurezę. Przemysł kosmetyczno-farmaceutyczny poleca stosowanie wyciągu brzozowego w pielęgnacji i terapii chorób skóry, a także w przypadku nadmiernego wypadania włosów [3-5].

Ekstrakt z kory brzozy

Ostatnio, coraz większym zainteresowaniem cieszą się ekstrakty pochodzące z kory brzozy. Kora brzozy wyróżnia się wyjątkowo wysoką zawartością związków triterpenowych (ok. 80%). Do najistotniejszych związków należących do tej grupy należą: lupeol, kwas betuleinowy oraz betulina, która wykazuje najsilniejsze działanie biologiczne. Według najnowszych badań naukowych, betulina i jej pochodne posiadają właściwości o działaniu przeciwnowotworowym, przeciwwirusowym (HIV-1), przeciwpierwotniakowy i przeciwzapalnym. Stosowanie betuliny i kwasu betulinowego może być korzystne nie tylko w leczeniu ludzi, ale także zwierząt domowych. Obecnie, największym wyzwaniem dla naukowców jest dokładniejsze poznanie mechanizmu działania betuliny i kwasu betulinowego w oddziaływaniu na komórki nowotworowe [1,5,6,9].

Czaga – wyjątkowy rosyjski napar z huby brzozowej

Huba brzozowa (inaczej zwana błyskoporkiem podkorowym, czagą lub czyrem), to grzyb, którego sława przyszła do Polski z krajów wschodnich. XVI-wieczna medycyna ludowa doskonale znała i wykorzystywała właściwości lecznicze huby. Na początku XIX wieku była ona cennym remedium w różnych dolegliwościach układu pokarmowego. W postaci okładów stosowano ją do przemywania i leczenia ran. W późniejszych latach, polscy zielarze i znachorzy upodobali sobie czagę jako środek w leczeniu nowotworów. Szczególnie ojciec Klimuszko polecał jej stosowanie w postaci mieszanki czarnej i białej huby brzozowej. Obecnie, hubę możemy spotkać w formie herbaty o nazwie „Guz brzozy”. Spożywanie jej ma na celu poprawić odporność organizmu. Napar z huby cieszy się dużą popularnością na terenach rosyjskich, zwłaszcza na Syberii. Jest on zamiennikiem tradycyjnej herbaty. Większość lekarzy jest sceptycznie nastawiona do tego surowca zielarskiego. Nie ma bowiem żadnych badań naukowych na potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo działania czagi w terapii nowotworów [5-7,9].

Betulina – co o niej wiemy?

Betulina (BE, betulinol, alkohol betulinowy) jest głównym związkiem pozyskiwanym z ekstraktu kory brzozy [6].

W niewielkich ilościach można ją wyizolować z gatunków roślin, takich jak kora leszczyny czy grab. Zawartość betuliny w korze brzozy wynosi od 9-30%. Betulina wraz z lupeolem odpowiada za nadanie białego koloru zewnętrznej warstwie kory. Jest ona również obecna w skórze i liściach korzenia, lecz w stosunkowo niższej zawartości. [1,2,5].

Tabela 1. Skład chemiczny suchego ekstraktu z kory brzozy [5].

Historia odkrycia i budowa chemiczna

Betulina została odkryta przypadkowo przez chemika Tobiasa Lowitza w 1788 r. To jeden z pierwszych materiałów roślinnych, poddanych wówczas procesowi ekstrakcji. Stanowi związek zaliczany do grupy triterpenów pentacyklicznych. Struktura tego związku przypomina budowę steroidów. Betulina, to związek składający się z pierścieni szcześcioczłonowych oraz jednego pierścienia pięcioczłonowego. Są one usytuowane względem siebie w konfiguracji trans. Oprócz tego, posiada dwie grupy hydroksylowe przy atomie węgla C-3 i C-28 oraz grupę izopropylenową przy C-19. Z kolei kwas betulinowy stanowi produkt selektywnego utleniania betuliny [1,3,5].

Ogromny potencjał betuliny i nadzieja dla onkologii

Obecnie, choroby nowotworowe stanowią jedną z wiodących przyczyn zgonów na całym świecie. Pomimo wielu poznanych i stosowanych metod leczenia konwencjonalnego poszukuje się alternatywnych rozwiązań w świecie roślin. Betulina w porównaniu do kwasu betulinowego wykazuje niższy potencjał przeciwnowotworowy [9].

W przeprowadzonych testach na liniach komórkowych ludzkiego raka skóry (czerniaka) oraz mózgu (glejaka), dowiedziono, że kwas betulinowy hamuje wzrost komórek rakowych, prowadząc do ich apoptozy (śmierci). Dotychczasowe badania wskazują na to, że betulina indukuje apoptozę komórek raka jelita grubego, piersi i płuc. Daje to możliwość dalszego rozwoju badań w dziedzinie onkologii.

Zarówno betulina jak i kwas betulinowy stymulują syntezę tlenku azotu. Świadczy to o potencjalnym, korzystnym wpływie na pracę układu sercowo-naczyniowego. W kolejnych doświadczeniach z wykorzystaniem komórek in vivo wykazano, że betulina przyczynia się do zwiększenia ilości śluzu w drogach oddechowych. Zatem, może mieć istotny wpływ na leczenie przewlekłych chorób układu oddechowego. W przypadku działania samej betuliny, udowodniono również aktywność przeciwwirusową wobec wirusa HIV. Według najnowszych badań in vivo, betulina przyczynia się do obniżenia poziomu lipidów we krwi, w wątrobie i tkance tłuszczowej. Niestety, brakuje takich badań in vitro u ludzi. [1-3,5,8,9].

Wszechstronne zastosowanie w pielęgnacji i chorobach skóry

Stosowanie preparatów zawierających betulinę może pomóc osobom, które cierpią na choroby skóry o podłożu alergicznym (łuszczyca, egzema czy AZS). Betulina hamuje wydzielanie histaminy, dzięki czemu wykazuje działanie przeciwalergiczne. Ponadto, posiada właściwości przeciwutleniające, przez co może być wykorzystywana w profilaktyce przeciwstarzeniowej skóry. Działanie przeciwwirusowe betuliny tyczy się również w zapobieganiu powstawania opryszczki pospolitej typu 1 i 2.

Betulina znalazła swoje miejsce również w dziedzinie medycyny estetycznej, zabiegach mikropigmentacji czy piercingu. W badaniach, gdzie dochodziło do naruszenia ciągłości naskórka wykazano, że betulina osiąga lepsze efekty w porównaniu do zastosowanego opatrunku hydrokoloidowego. Betulinie przypisuje się również działanie promieniochronne, ze względu na powstrzymywanie syntezy melaniny. Z kolei kwas betulinowy posiada właściwości przeciwzapalne (podobne do działa kortykosteroidów) i antyseptyczne [9].

Podsumowanie

Kora brzozy jest surowcem o największym potencjale terapeutycznym i ogólnodostępnym ze wszystkich surowców brzozy. Ekstrakty z niej pozyskiwane posiadają wysoką zawartość związków biologicznie aktywnych. Z tego względu mają one szerokie zastosowane w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Współczesna medycyna szczególnie upodobała sobie działanie betuliny i kwasu betulinowego [5,6,9].

Istotnie, mimo uzyskania pozytywnych wyników działania betuliny i kwasu betulinowego w testach laboratoryjnych, nie mogą one zastąpić leku. Preparaty zawierające betulinę należy włączyć jako element wspomagające w walce z chorobą.

Literatura

1. Hordyjewska A., Ostapiuk A., Horecka A., Kurzepa J. (2019). Recenzje fitochemii, 18, 929-951.
2. Król S., Kiełbus M., Rivero-Müller A., Stepulak A. (2015). Natural Bioactives in Cancer. Treatment and Prevention, BioMed Research International.
3. Kozioł A., Garasińska-Pryciak E. (2016). Biologiczna aktywność betuliny i zastosowanie w kosmetyce. Kosmetologia Estetyczna, 4, 5, 331-334.
4. Nartowska J. Brzoza – święte drzewo. (2011). Panacea, 4, (37), 5-7.
5. Malinowska M., Sikora E., Ogonowski J. (2014). Ekstrakt z brzozy jako źródło substancji biologicznie czynnych. Przemysł Chemiczny, 93, (9), 1000-1003.
6. Rzeski W., Stepulak A., Szymański M., Juszczak M., Grabarska A., Sifringer M., Kaczor J., Kandefer- Szerszeń M. (2009). Betulin Elicits Anti‐Cancer Effects in Tumour Primary Cultures and Cell Lines In Vitro. Basic&Clinical Pharmacology&Toxicology, 105, 6, 425-432.
7. Szczepkowski A., Piętka J., Grzywacz A. (2013). Biologia i właściwości lecznicze błyskoporka podkorowego Inonotus obliquus (Fr.) Pilá. Sylwan, 157, 3, 223-233.
8. Wieczorek M., Sobiak S., Meissner R.K. (2006). Rozwój badań nad wykorzystaniem substancji pochodzenia roślinnego w terapii nowotworów. Nowiny Lekarskie, 75, 4, 407-413.
9. Zdzisińska B., Szuster-Ciesielska A., Rzeski W., Kandefer-Szerszeń M. (2010). Właściwości lecznicze betuliny i kwasu betulinowego, składników ekstraktu z kory brzozy. Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 3, 33-39.