Niedokrwistość to stan chorobowy, który występuje zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Jego najczęstszą przyczyną jest niedobór żelaza wynikający z niedostatecznej ilości żelaza w diecie. Jednakże stan ten może wynikać z wielu innych problemów, między innymi chorób ginekologicznych, endokrynologicznych czy immunologicznych. Co ciekawe, niedobór żelaza to jedyny niedobór mikroelementu, który występuje w każdym kraju na świecie [1].
Kiedy pojawia się niedobór żelaza?
Można wyróżnić szereg objawów towarzyszących niedokrwistości. Zaczynając od zmęczenia i niemożności skoncentrowania się w pracy lub w szkole, aż po trwałe zahamowanie wzrostu. Istnieje również możliwość rozwinięcia z tego powodu poważnych komplikacji w czasie ciąży i porodu [1]. Zalecane dzienne spożycie żelaza jest najwyższe u dzieci w wieku 7-12 miesięcy (11 mg żelaza), kobiet w okresie przedmenopauzalnym (18 mg) i w czasie ciąży (27 mg), a najniższe u dorosłych mężczyzn (8 mg) [2].
Leczenie niedoboru żelaza wydaje się proste. Jednakże, dla wielu osób dostęp do zróżnicowanej diety nie jest możliwy lub osiągalny finansowo. Z drugiej strony suplementy z żelazem w niektórych miejscach na świecie nie zawsze są dostępne. Ponadto, mogą być zbyt drogie i nieakceptowane kulturowo. Z tego powodu powstają różne inne alternatywne rozwiązania tego problemu, do których należy żelazna rybka – Lucky Iron Fish [1].
Jakie jest działanie Lucky Iron Fish?
Na rynku dostępne są już żeliwne garnki. Podczas gotowania te naczynia mają uwalniać żelazo do żywności. Jednak nie jest to uniwersalne rozwiązanie, ponieważ w niektórych regionach świata są one zbyt drogie, a ponadto ciężkie [3].
Żelazna rybka jest sztabką zaprojektowaną na podstawie działania żeliwnych garnków. Wykazano, że gotowanie rybki przez 10 minut w wodzie z dodatkiem odrobiny soku z cytryny uwalnia do roztworu znaczną część dziennego zapotrzebowania na spożycie żelaza (40-75%) [1][3]. Ponadto, średnia masa Lucky Iron Fish to 200g, co umożliwia wygodne stosowanie [3].
Lucky Iron Fish składa się głównie z żelaza hemowego (Fe2+), a w mniejszym stopniu z żelaza niehemowego (Fe3+) oraz związków żelaza z innymi składnikami mineralnymi. To oznacza, że jeśli żelazo jest skutecznie wypłukiwane z rybki podczas gotowania, to może być łatwo przyswajane z pożywieniem [3].
Co ciekawe, kształt żelaznej sztabki został zainspirowany faktem, że w kambodżańskim folklorze ryba oznacza szczęście. To właśnie będąc w Kambodży pomysłodawca postanowił opracować to narzędzie [1].
Zastosowanie Lucky Iron Fish w praktyce
Czy żelazna rybka wpływa na smak i kolor płynu, w którym się gotuje? Wykazano, że gotowanie przez 10 minut nie wpływa ani na smak, ani na kolor potrawy. Jednakże dłuższe gotowanie lub gotowanie z dodatkiem więcej niż jednej rybki powoduje odbarwienie potrawy i wyczuwalny posmak żelaza opisywany jako niesmaczny [1].
Okazuje się, że rodzaj płynu, w którym gotuje się żelazna rybka również może wpływać na jej działanie. Zauważono, że podczas gotowania zup uwalniane są znaczące, ale mniejsze ilości żelaza niż podczas gotowania samej wody. Warta uwagi jest także informacja, że zwiększając kwaśność roztworu (np. dodając sok z cytryny) zwiększa się ilość uwalnianego żelaza z Lucky Iron Fish [3].
Bezpieczeństwo
Czy stosowanie żelaznej rybki może wiązać się z zagrożeniami dla zdrowia? Nie wykazano znaczących zanieczyszczeń w żadnej z badanych próbek ani przed, ani po produkcji. W związku z tym można uważać, że produkt jest bezpieczny do dystrybucji i stosowania [3].
Ilość żelaza uwalniana z Lucky Iron Fish jest znacznie mniejsza niż ta zawarta w suplementach diety z żelazem. Długotrwałe przyjmowanie żelaza w dawce 60 mg dziennie powoduje skutki uboczne, takie jak ciemne stolce, biegunka, utrata apetytu czy nudności. Jednak jest to poziom znacznie wyższy niż uwalniany podczas gotowania nawet pięciu rybek [3].
Należy pamiętać, że raz kupiona rybka nie będzie działać w nieskończoność. Wraz z czasem użytkowania może zmniejszać się ilość żelaza uwalnianego z rybki podczas gotowania. Skąd wiadomo kiedy należy wymienić egzemplarz? Producent sugeruje, aby nastąpiło to w momencie wytarcia się uśmiechu, który jest widocznym wyżłobieniem na rybce [1]. Lucky Iron Fish można kupić on-line na stronie internetowej producenta. Koszt takiego narzędzia to 40$.
Czy stosowanie żelaznej rybki jest skuteczne?
Wyniki badań nad skutecznością użycia Lucky Iron Fish są sprzeczne. Jedne badania wskazują, że taka interwencja powoduje wzrost stężenia żelaza we krwi, podczas gdy inne tego nie potwierdzają [4]. Zauważono również, że efekty mogą być widoczne tylko przez pierwsze 3 miesiące stosowania. Po tym czasie obserwowano zmniejszenie skuteczności żelaznej rybki [5].
Konieczne są dalsze badania nad długoterminowym efektem tego fortyfikatora żelaza, aby ocenić jego możliwe korzystne i niekorzystne konsekwencje. Nie zaleca się stosowania żelaznej rybki w krajach, w których częstość występowania niedoboru żelaza jest niska, a częstość występowania genetycznych zaburzeń hemoglobiny jest wysoka [6]. W takich przypadkach może dojść do nadmiernego spożycia żelaza [7].
Stosowanie naczyń kuchennych zawierających żelazo może okazać się najbardziej skuteczne w połączeniu z innymi interwencjami. Najbardziej godne uwagi byłyby strategie oparte na zwiększeniu biodostępności żelaza niehemowego [4].
Gwoździe w jabłku – czy to kolejny sposób na niedobór żelaza?
Można spotkać się z różnymi alternatywnymi sposobami na zwiększenie ilości żelaza we krwi. Należy do nich między innymi spożywanie jabłek, w które wcześniej zostały wbite zardzewiałe gwoździe. Na ten temat istnieją doniesienia już ze średniowiecza. Kobiety wbijały żelazne gwoździe w jabłka, a po upływie pewnego czasu karmiły jabłkami apatyczne lub chore dzieci. Zbadano, że spożycie jednego jabłka gatunku Red delicious, w którym przez dobę wbite było kilka żelaznych gwoździ może dostarczyć 10–15 mg żelaza o dobrej biodostępności [8]. Jednak aktualnie nie ma wystarczającej ilości danych dotyczących tego zagadnienia.
Podsumowanie
Najczęstsza przyczyna niedokrwistości to niedobór żelaza. W niektórych krajach dostęp do zróżnicowanej diety nie jest możliwy lub osiągalny finansowo. Z drugiej strony suplementy z żelazem nie zawsze są dostępne oraz mogą być zbyt drogie i nieakceptowane kulturowo.
Z tego powodu powstają różne inne alternatywne rozwiązania tego problemu, do których należy żelazna rybka – Lucky Iron Fish. Wykazano, że gotowanie rybki przez 10 minut w wodzie z dodatkiem odrobiny soku z cytryny uwalnia do roztworu znaczną część dziennego zapotrzebowania na spożycie żelaza. Lucky Iron Fish na stronie producenta kosztuje 40$.
Produkt ten jest wielokrotnego użytku, można stosować go nawet przez kilka lat. Jednak wyniki badań nad skutecznością użycia Lucky Iron Fish są sprzeczne. Jedne badania wskazują, że taka interwencja powoduje wzrost stężenia żelaza we krwi, podczas gdy inne tego nie potwierdzają. Konieczne są dalsze badania nad długoterminowym efektem tego fortyfikatora żelaza.
Bibliografia:
- Armstrong, G. R. (2017). The Lucky Iron Fish: a simple solution for iron deficiency. Blood Advances. https://doi.org/10.1182/bloodadvances.2016000521
- Pasricha, S. R., Tye-Din, J., Muckenthaler, M. U., & Swinkels, D. W. (2021). Iron deficiency. In The Lancet. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32594-0
- Armstrong, G. R., Dewey, C. E., & Summerlee, A. J. S. (2017). Iron release from the Lucky Iron Fish®: Safety considerations. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition. https://doi.org/10.6133/apjcn.102015.14
- Alves, C., Saleh, A., & Alaofè, H. (2019). Iron-containing cookware for the reduction of iron deficiency anemia among children and females of reproductive age in low- And middle-income countries: A systematic review. PLoS ONE. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0221094
- Charles, C. V., Dewey, C. E., Daniell, W. E., & Summerlee, A. J. S. (2011). Iron-deficiency anaemia in rural Cambodia: Community trial of a novel iron supplementation technique. European Journal of Public Health. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckp237
- Rappaport, A. I., Whitfield, K. C., Chapman, G. E., Yada, R. Y., Kheang, K. M., Louise, J., Summerlee, A. J., Armstrong, G. R., & Green, T. J. (2017). Randomized controlled trial assessing the efficacy of a reusable fish-shaped iron ingot to increase hemoglobin concentration in anemic, rural Cambodian women. American Journal of Clinical Nutrition. https://doi.org/10.3945/ajcn.117.152785
- Rodriguez-Ramiro, I., Perfecto, A., & Fairweather-Tait, S. J. (2017). Dietary factors modulate iron uptake in Caco-2 cells from an iron ingot used as a home fortificant to prevent iron deficiency. Nutrients. https://doi.org/10.3390/nu9091005
- Sztyler J., Girek T., Jatulewicz I., Kulawik D., Ciesielska K., Girek B., Folentarska A., Ciesielski W. (2018) Wpływ przechowywania na zawartość witamin oraz substancji odżywczych w suplementowanych sałatkach warzywnych. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa, T. 6, s. 763–777.
