Męczennica to roślina licząca ponad pięćset gatunków, pochodzących z rodziny męczennicowatych. Roślina ta jest również nazywana passiflorą. Nazwa passiflora wywodzi się od słów pochodzących z łaciny. Są to: passio (w języku polskim słowo to znaczy: cierpienie) oraz flos (w języku polskim słowo to znaczy: kwiat). Tłumaczone są również jako Kwiat Cierpienia Pańskiego. Nazwa ta nawiązuje do wiary chrześcijańskiej. Roślina ta otrzymała taką nazwę od hiszpańskich misjonarzy, którzy dopatrywali się w wyglądzie jej kwiatów podobieństwa do korony cierniowej Jezusa. [18].
Uprawa passiflory
Męczennica jest uprawiana w rejonach tropikalnych takich jak Ameryka Południowa, Ameryka Środkowa, ale także w wielu innych miejscach świata. Również w chłodniejszych strefach męczennica jest z powodzeniem uprawiana, a to za sprawą szklarni dostosowanych do jej uprawy.
Męczennica to tropikalna roślina, którą w naszych warunkach najlepiej sadzić w miejscach nasłonecznionych. Liście i łodygi męczennicy mają zielony kolor. Cienkie łodygi są pokryte wąsami czepnymi, dzięki którym roślina ta może się zaczepiać i piąć w górę. Do podpory i jej rozrostu może posłużyć kratka ogrodowa, mur albo płot (roślina osiąga do dziesięciu metrów).
Wygląd
Kwiaty są przeważnie wielkości około 8 cm, a ich kolory mogą być różnej barwy [2]:
- Kolor czerwony — kwiaty w tym kolorze występują między innymi u męczennicy groniastej (passiflora racemosa), męczennicy czerwonej (Passiflora alata), Passiflory vitifolii.
- Kolor niebieski — spotykany u cenionej w ziołolecznictwie męczennicy cielistej (Passiflora incarnata).
- Kolor fioletowy — w tym kolorze mają kwiaty Passiflory amethystina.
- Kwiaty fioletowo-biało-niebieskie — takimi kwiatami zdobi ogrody męczennica zwyczajna (Passiflora caerulea).
- Kwiaty biało-fioletowe — kolor takich kwiatów ma popularna męczennica jadalna.
Zastosowanie
Roślina ozdobna
Roślina męczennicy w Polsce jest uprawiana przede wszystkim dla celów ozdobnych. W ogrodach sadzona jest przeważnie popularna męczennica zwyczajna nazywana również męczennicą błękitną albo Passiflora caerulea. Można również sadzić ją w doniczkach i trzymać na dużych balkonach i tarasach [1]. Roślina lubi słońce oraz ciepło i często dla celów ozdobnych w naszych warunkach klimatycznych w ogrodach przeżywa tylko jeden rok.
Owoce i gatunki jadalne
Męczennica również może być hodowana dla owoców jadalnych w szklarni. Roślina męczennicy bardzo dobrze czuje się w temperaturze, która osiąga w dzień powyżej 25 stopni, a w nocy utrzymuje się około 15 stopni. Taka uprawa wiąże się jednak z wysokimi kosztami.
Do odmiany jadalnej należy między innymi popularna męczennica jadalna (Passiflora edulis) dająca owoce marakui. Marakuja ma soczysty słodko-kwaśny smak i wykorzystywana jest do soków, deserów, koktajli oraz do sałatek. Można zrobić z niej również dżem.
Jadalne owoce ma również między innymi:
- Męczennica języczkowata (Passiflora ligularis) — owoce nazywają się Granadilla.
- Męczennica miękka (Passiflora mollissima) — daje owoce nazywane marakują bananową (Tumbo curuba).
- Męczennica olbrzymia (Passiflora quadrangularis) — roślina ma duże owoce osiągające nawet do 35 cm długości i ważące do 2 kg [19].
Ziołolecznictwo
W zielarstwie do parzenia herbaty, do nalewek, syropów lub do przygotowania ekstraktów stosowana jest męczennica cielista. Wykorzystywane w tym celu są wtedy kwiaty, liście i łodygi. Męczennicę cielistą określa się potencjalnie najlepszym gatunkiem męczennicy pod kontem terapeutycznym [14].
Dostępność na polskim rynku
Męczennica jest dostępna w niektórych aptekach oraz sklepach zielarskich (również internetowych) pod postacią:
- Herbat w torebkach
- Suszonego ziela
- Ekstraktów
- Nalewek
- Suplementów diety (kapsułki lub tabletki)
- Syropów
Ponadto są również dostępne sadzonki do posadzenia w ogrodzie dostępne w sklepach ogrodniczych.
Męczennica i jej właściwości prozdrowotne
Działanie przeciwlękowe, uspokajające i nasenne
Męczennica w medycynie naturalnej od wieków była stosowana jako środek przeciwlękowy, uspokajający i nasenny. Jest wiele badań potwierdzających, iż roślina męczennicy cielistej wpływa pozytywnie właśnie na te aspekty [3,4,12,13]. Roślina aktywuje neuroprzekaźniki Kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), które odpowiadają za zdrowe funkcjonowanie organizmu. Kwas gamma-aminomasłowy przyczynia się do działania nasennego, przeciwlękowego, uspakajająco. Ponadto pomaga obniżyć kortyzol we krwi (hormon stresu produkowany przez nadnercza w momencie stresu). Wspiera również koncentrację, wspomaga pamięć oraz rozluźnia mięśnie [5]. Zawarte w męczennicy cielistej alkaloidy indolowe działają na organizm uspokajająco [10].
Działanie przeciwbólowe
Kwas gamma-aminomasłowy może działać na ból neuropatyczny objawiający się uszkodzeniem lub chorobą układu nerwowego. Osoby cierpiące na tę dolegliwość często odczuwają mrowienie, pieczenie, palenie, zimno, przeszywający ból, który występuje np. w dłoniach, nogach, stopach [6,7].
Męczennica w menopauzie
Męczennica może być również skutecznym lekiem na objawy związane z menopauzą [8]. Napary z męczennicy mogą łagodzić objawy takie jak [9]:
- Rozdrażnienie.
- Bezsenność.
- Uderzenia gorąca
- Obniżenie nastroju
- Bóle głowy
Wsparcie w odporności
Zachowanie zdrowia wiąże się z zadbaniem o układ odpornościowy organizmu. Męczennica może w tym pomóc, ponieważ jest źródłem flawonoidów, które wspierają na komórki odpornościowe. Flawonoidy wpływają pozytywnie na układ immunologiczny, ponieważ mają działanie antyoksydacyjne, przeciwutleniające i przeciwzapalne. W badaniach wykazano, że flawonoidy mają działanie antynowotworowe, przeciwmiażdżycowe, detoksykujące organizm itp. [11]. Męczennica może więc wesprzeć organizm w budowaniu odporności, a w konsekwencji tego pomóc zapobiec wielu chorobom.
Przeciwwskazania
Kobiety w ciąży, karmiące piersią i dzieci
Męczennica niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych. Trzeba jednak pamiętać, iż może być w niektórych przypadkach przeciwskazaniem do jej stosowania. Przede wszystkim kobiety będące w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny stosować męczennicy. Nie ma dokładnych badań, które mogłyby potwierdzić, że w tym czasie roślina ta jest dla nich bezpieczna. W przypadku dzieci jest tak samo.
Alergia
Męczennica może również wywołać u niektórych osób alergie, które są przeciwskazaniem do stosowania tej rośliny [16]. U osób z alergią mogą wystąpić objawy takie jak:
- Wysypka
- Świąd
- Pokrzywka
- Problemy żołądkowe
Interakcja z lekami
Męczennicy nie można łączyć z lekami takimi jak [17]:
- Leki uspokajające — leki te nie zaleca się łączyć z męczennicą, ponieważ roślina ta również ma działanie uspakajające.
- Leki nasenne — męczennica także działa nasennie i nie zaleca się jej łączyć z lekami na sen.
- Leki rozrzedzające krew — męczennica może pogłębić działanie leków i wywołać krwawienie.
- Leki na depresję — nie powinno się łączyć męczennicy z lekami na depresję posiadającymi w swym składzie Inhibitory monoaminooksydazy (inhibitory MAO lub IMAO), ponieważ we wspólnym połączeniu mogą wywołać niepożądane i bardzo niebezpieczne skutki uboczne.
Jak przygotować napar z męczennicy?
Do sporządzenia naparu z męczennicy możemy wykorzystać:
- Świeże liście
- Świeże kwity
- Świeże łodygi
- Suszone ziele
Napar ze świeżych liści
- Świeże liście (około 7 g) wkładamy do szklanki i zalewamy wrzącą wodą (około 250 ml).
- Napar parzymy przez około 12 minut.
- Po upływie wymaganego czasu napar jest gotowy do wypicia.
- Dla urozmaicenia smakowego do naparu można dodać łyżkę miodu (po upływie kilku minut) lub sok z cytryny.
Podsumowanie
Męczennica jest rośliną pnącą, która do rozrostu i podpory potrzebuje murów, płotów itp. Kwiaty ma różnej barwy w zależności od gatunku rośliny. Niektóre gatunki mają również jadalne owoce (popularnym owocem jest marakuja). Roślinę męczennicy można wykorzystać do przygotowania ciepłych naparów, które w medycynie naturalnej zalecane są do picia przed snem, ponieważ ma działanie uspakajające, przeciwlękowe i nasennie. Co więcej, męczennica również może wspierać odporność, działać przeciwbólowo oraz pomagać kobietom w czasie menopauzy. Na polskim rynku dostępne są suplementy diety, suszone ziele, herbaty, syropy i ekstrakty z męczennicy oraz sadzonki. Męczennica niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych, jednak trzeba pamiętać, że jest wiele przeciwwskazań, które wykluczają jej spożywanie.
Bibliografia:
- Sklep.poradnikogrodniczy.pl. Męczennica, Passiflora caerulea kwitnące pnącze.
- Naradka.wordpress.com. Passiflora caerulea.
- Kamaldeep Dhawan,Suresh Kumar,Anupam Sharma. R. (2001). Anti-anxiety studies on extracts of Passiflora incarnata Linneaus. https://doi.org/10.1016/S0378-8741(01)00339-7
- Jerome Sarris, Aleksander Panosjan, Isaac Schweitzer, Con Stough,Andrew Scholey. R. (2011). Herbal medicine for depression, anxiety and insomnia: A review of psychopharmacology and clinical evidence.
- Zdrowegeny.pl. GABA (kwas gamma-aminomasłowy) – właściwości, niedobory, jak zwiększyć poziom najpotężniejszego neuroprzekaźnika?
- Urooj Aman, Fazal Subhan, Muhammad Szahid, Shehla Akbar, Nisar Ahmad, Gowhar Ali, Khwaja Fawad, Robert D.E. Sewell. R. (2016). Passiflora incarnata attenuation of neuropathic allodynia and vulvodynia apropos GABA-ergic and opioidergic antinociceptive and behavioural mechanisms.
- Instytutleczeniabolu.pl. BÓL NEUROPATYCZNY, POLINEUROPATIA.
- Rahele Kargozar, Hoda Azizi, Roshanak Salari. R. (2017). A review of effective herbal medicines in controlling menopausal symptoms.
- LEKARZ MARCIN FAJKIS. R. (2018). Zespół klimakteryczny – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie
- Monika Majewska, Hanna Czeczot. Terapia i leki. Flawonoidy w profilaktyce i terapii
- Liselotte Krenn. R. (2002). [Passion Flower (Passiflora incarnata L.)–a reliable herbal sedative].
- Fructuoso Ayala Guerrero, Graciela Meksykańska Medina. R. (2017). Effect of a medicinal plant (Passiflora incarnata L) on sleep.
- Katarzyna Jawna, Dagmara Mirowska-Guzel, Ewa Widy-Tyszkiewicz. R. (2014). Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) – roślina lecznicza o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym.
- Szelazo.pl. R. (2024). Marakuja owoc – właściwości zdrowotne i wartości odżywcze.
- Apteline.pl. Męczennica cielista – właściwości i zastosowanie passiflory
- Mountsinai.org. Passionflower.
- Esearchgate.net. Męczennica – roślina użytkowa i symboliczna.
- Dobrenasiona.com. Męczennica Olbrzymia (Passiflora Quadrangularis) – PNĄCZE.
