Męczennica (passiflora): właściwości i zastosowanie

Męczennica to roślina licząca ponad pięćset gatunków, pochodzących z rodziny męczennicowatych. Roślina ta jest również nazywana passiflorą. Nazwa passiflora wywodzi się od słów pochodzących z łaciny. Są to: passio (w języku polskim słowo to znaczy: cierpienie) oraz flos (w języku polskim słowo to znaczy: kwiat). Tłumaczone są również jako Kwiat Cierpienia Pańskiego. Nazwa ta nawiązuje do wiary chrześcijańskiej. Roślina ta otrzymała taką nazwę od hiszpańskich misjonarzy, którzy dopatrywali się w wyglądzie jej kwiatów podobieństwa do korony cierniowej Jezusa. [18].

Uprawa passiflory

Męczennica jest uprawiana w rejonach tropikalnych takich jak Ameryka Południowa, Ameryka Środkowa, ale także w wielu innych miejscach świata. Również w chłodniejszych strefach męczennica jest z powodzeniem uprawiana, a to za sprawą szklarni dostosowanych do jej uprawy.

Męczennica to tropikalna roślina, którą w naszych warunkach najlepiej sadzić w miejscach nasłonecznionych. Liście i łodygi męczennicy mają zielony kolor. Cienkie łodygi są pokryte wąsami czepnymi, dzięki którym roślina ta może się zaczepiać i piąć w górę. Do podpory i jej rozrostu może posłużyć kratka ogrodowa, mur albo płot (roślina osiąga do dziesięciu metrów). 

Wygląd

Kwiaty są przeważnie wielkości około 8 cm, a ich kolory mogą być różnej barwy [2]:

• Kolor czerwony — kwiaty w tym kolorze występują między innymi u męczennicy groniastej (passiflora racemosa), męczennicy czerwonej (Passiflora alata), Passiflory vitifolii.
• Kolor niebieski — spotykany u cenionej w ziołolecznictwie męczennicy cielistej (Passiflora incarnata).
• Kolor fioletowy — w tym kolorze mają kwiaty Passiflory amethystina.
• Kwiaty fioletowo-biało-niebieskie — takimi kwiatami zdobi ogrody męczennica zwyczajna (Passiflora caerulea).
• Kwiaty biało-fioletowe — kolor takich kwiatów ma popularna męczennica jadalna.

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Roślina męczennicy w Polsce jest uprawiana przede wszystkim dla celów ozdobnych. W ogrodach sadzona jest przeważnie popularna męczennica zwyczajna nazywana również męczennicą błękitną albo Passiflora caerulea. Można również sadzić ją w doniczkach i trzymać na dużych balkonach i tarasach [1]. Roślina lubi słońce oraz ciepło i często dla celów ozdobnych w naszych warunkach klimatycznych w ogrodach przeżywa tylko jeden rok. 

Owoce i gatunki jadalne

Męczennica również może być hodowana dla owoców jadalnych w szklarni. Roślina męczennicy bardzo dobrze czuje się w temperaturze, która osiąga w dzień powyżej 25 stopni, a w nocy utrzymuje się około 15 stopni. Taka uprawa wiąże się jednak z wysokimi kosztami.

Do odmiany jadalnej należy między innymi popularna męczennica jadalna (Passiflora edulis) dająca owoce marakui. Marakuja ma soczysty słodko-kwaśny smak i wykorzystywana jest do soków, deserów, koktajli oraz do sałatek. Można zrobić z niej również dżem.

Jadalne owoce ma również między innymi:

• Męczennica języczkowata (Passiflora ligularis) — owoce nazywają się Granadilla.
• Męczennica miękka (Passiflora mollissima) — daje owoce nazywane marakują bananową (Tumbo curuba).
• Męczennica olbrzymia (Passiflora quadrangularis) — roślina ma duże owoce osiągające nawet do 35 cm długości i ważące do 2 kg [19].

Ziołolecznictwo

W zielarstwie do parzenia herbaty, do nalewek, syropów lub do przygotowania ekstraktów stosowana jest męczennica cielista. Wykorzystywane w tym celu są wtedy kwiaty, liście i łodygi. Męczennicę cielistą określa się potencjalnie najlepszym gatunkiem męczennicy pod kontem terapeutycznym [14].

Dostępność na polskim rynku

Męczennica jest dostępna w niektórych aptekach oraz sklepach zielarskich (również internetowych) pod postacią:

• Herbat w torebkach
• Suszonego ziela
• Ekstraktów
• Nalewek
• Suplementów diety (kapsułki lub tabletki)
• Syropów

Ponadto są również dostępne sadzonki do posadzenia w ogrodzie dostępne w sklepach ogrodniczych.

Męczennica i jej właściwości prozdrowotne

Działanie przeciwlękowe, uspokajające i nasenne

Męczennica w medycynie naturalnej od wieków była stosowana jako środek przeciwlękowy, uspokajający i nasenny. Jest wiele badań potwierdzających, iż roślina męczennicy cielistej wpływa pozytywnie właśnie na te aspekty [3,4,12,13]. Roślina aktywuje neuroprzekaźniki Kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), które odpowiadają za zdrowe funkcjonowanie organizmu. Kwas gamma-aminomasłowy przyczynia się do działania nasennego, przeciwlękowego, uspakajająco. Ponadto pomaga obniżyć kortyzol we krwi (hormon stresu produkowany przez nadnercza w momencie stresu). Wspiera również koncentrację, wspomaga pamięć oraz rozluźnia mięśnie [5]. Zawarte w męczennicy cielistej alkaloidy indolowe działają na organizm uspokajająco [10]. 

Działanie przeciwbólowe

Kwas gamma-aminomasłowy może działać na ból neuropatyczny objawiający się uszkodzeniem lub chorobą układu nerwowego. Osoby cierpiące na tę dolegliwość często odczuwają mrowienie, pieczenie, palenie, zimno, przeszywający ból, który występuje np. w dłoniach, nogach, stopach [6,7].

Męczennica w menopauzie

Męczennica może być również skutecznym lekiem na objawy związane z menopauzą [8]. Napary z męczennicy mogą łagodzić objawy takie jak [9]:

• Rozdrażnienie.
• Bezsenność. 
• Uderzenia gorąca
• Obniżenie nastroju
• Bóle głowy

Wsparcie w odporności

Zachowanie zdrowia wiąże się z zadbaniem o układ odpornościowy organizmu. Męczennica może w tym pomóc, ponieważ jest źródłem flawonoidów, które wspierają na komórki odpornościowe. Flawonoidy wpływają pozytywnie na układ immunologiczny, ponieważ mają działanie antyoksydacyjne, przeciwutleniające i przeciwzapalne. W badaniach wykazano, że flawonoidy mają działanie antynowotworowe, przeciwmiażdżycowe, detoksykujące organizm itp. [11]. Męczennica może więc wesprzeć organizm w budowaniu odporności, a w konsekwencji tego pomóc zapobiec wielu chorobom. 

Przeciwwskazania

Kobiety w ciąży, karmiące piersią i dzieci

Męczennica niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych. Trzeba jednak pamiętać, iż może być w niektórych przypadkach przeciwskazaniem do jej stosowania. Przede wszystkim kobiety będące w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny stosować męczennicy. Nie ma dokładnych badań, które mogłyby potwierdzić, że w tym czasie roślina ta jest dla nich bezpieczna. W przypadku dzieci jest tak samo.

Alergia

Męczennica może również wywołać u niektórych osób alergie, które są przeciwskazaniem do stosowania tej rośliny [16]. U osób z alergią mogą wystąpić objawy takie jak:

• Wysypka
• Świąd
• Pokrzywka
• Problemy żołądkowe

Interakcja z lekami

Męczennicy nie można łączyć z lekami takimi jak [17]:

• Leki uspokajające — leki te nie zaleca się łączyć z męczennicą, ponieważ roślina ta również ma działanie uspakajające.
• Leki nasenne — męczennica także działa nasennie i nie zaleca się jej łączyć z lekami na sen.
• Leki rozrzedzające krew — męczennica może pogłębić działanie leków i wywołać krwawienie.
• Leki na depresję — nie powinno się łączyć męczennicy z lekami na depresję posiadającymi w swym składzie Inhibitory monoaminooksydazy (inhibitory MAO lub IMAO), ponieważ we wspólnym połączeniu mogą wywołać niepożądane i bardzo niebezpieczne skutki uboczne.

Jak przygotować napar z męczennicy?

Do sporządzenia naparu z męczennicy możemy wykorzystać:

• Świeże liście
• Świeże kwity
• Świeże łodygi
• Suszone ziele

Napar ze świeżych liści

• Świeże liście (około 7 g) wkładamy do szklanki i zalewamy wrzącą wodą (około 250 ml).
• Napar parzymy przez około 12 minut. 
• Po upływie wymaganego czasu napar jest gotowy do wypicia.
• Dla urozmaicenia smakowego do naparu można dodać łyżkę miodu (po upływie kilku minut) lub sok z cytryny.

Podsumowanie

Męczennica jest rośliną pnącą, która do rozrostu i podpory potrzebuje murów, płotów itp. Kwiaty ma różnej barwy w zależności od gatunku rośliny. Niektóre gatunki mają również jadalne owoce (popularnym owocem jest marakuja). Roślinę męczennicy można wykorzystać do przygotowania ciepłych naparów, które w medycynie naturalnej zalecane są do picia przed snem, ponieważ ma działanie uspakajające, przeciwlękowe i nasennie. Co więcej, męczennica również może wspierać odporność, działać przeciwbólowo oraz pomagać kobietom w czasie menopauzy. Na polskim rynku dostępne są suplementy diety, suszone ziele, herbaty, syropy i ekstrakty z męczennicy oraz sadzonki. Męczennica niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych, jednak trzeba pamiętać, że jest wiele przeciwwskazań, które wykluczają jej spożywanie.

Bibliografia:

1. Sklep.poradnikogrodniczy.pl. Męczennica, Passiflora caerulea kwitnące pnącze.
2. Naradka.wordpress.com. Passiflora caerulea.
3. Kamaldeep Dhawan,Suresh Kumar,Anupam Sharma. R. (2001). Anti-anxiety studies on extracts of Passiflora incarnata Linneaus. https://doi.org/10.1016/S0378-8741(01)00339-7
4. Jerome Sarris, Aleksander Panosjan, Isaac Schweitzer, Con Stough,Andrew Scholey. R. (2011). Herbal medicine for depression, anxiety and insomnia: A review of psychopharmacology and clinical evidence.
5. Zdrowegeny.pl. GABA (kwas gamma-aminomasłowy) – właściwości, niedobory, jak zwiększyć poziom najpotężniejszego neuroprzekaźnika?
6. Urooj Aman, Fazal Subhan, Muhammad Szahid, Shehla Akbar, Nisar Ahmad, Gowhar Ali, Khwaja Fawad, Robert D.E. Sewell. R. (2016). Passiflora incarnata attenuation of neuropathic allodynia and vulvodynia apropos GABA-ergic and opioidergic antinociceptive and behavioural mechanisms.
7. Instytutleczeniabolu.pl. BÓL NEUROPATYCZNY, POLINEUROPATIA.
8. Rahele Kargozar, Hoda Azizi, Roshanak Salari. R. (2017). A review of effective herbal medicines in controlling menopausal symptoms.
9. LEKARZ  MARCIN FAJKIS. R. (2018). Zespół klimakteryczny – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie
10. Monika Majewska, Hanna Czeczot. Terapia i leki. Flawonoidy w profilaktyce i terapii
11. Liselotte Krenn. R. (2002). [Passion Flower (Passiflora incarnata L.)–a reliable herbal sedative].
12. Fructuoso Ayala Guerrero, Graciela Meksykańska Medina. R. (2017). Effect of a medicinal plant (Passiflora incarnata L) on sleep.
13. Katarzyna Jawna, Dagmara Mirowska-Guzel, Ewa Widy-Tyszkiewicz. R. (2014). Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) – roślina lecznicza o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym.
14. Szelazo.pl. R. (2024). Marakuja owoc – właściwości zdrowotne i wartości odżywcze.
15. Apteline.pl. Męczennica cielista – właściwości i zastosowanie passiflory
16. Mountsinai.org. Passionflower.
17. Esearchgate.net. Męczennica – roślina użytkowa i symboliczna.
18. Dobrenasiona.com. Męczennica Olbrzymia (Passiflora Quadrangularis) – PNĄCZE.