Czym jest miazga kakaowa i czy jest zdrowa?

Kakao to jeden z najstarszych i najbardziej cenionych składników w historii ludzkości. Od wieków wzbogacał nasze posiłki i napoje. Miazga kakaowa i proszek kakaowy zyskują coraz większą popularność jako składniki zdrowej diety. Dzięki rosnącej świadomości na temat zdrowego stylu życia, coraz więcej osób zaczyna dostrzegać nie tylko jej smakowe walory. Coraz więcej mówi się o zdrowotnych korzyściach płynących z kakao. Miazga kakaowa to naturalny, nieprzetworzony produkt. Jest bogaty w magnez, antyoksydanty, a także substancje pobudzające, takie jak teobromina. Staje się cennym składnikiem w dietach wielu osób, od sportowców po osoby dbające o równowagę emocjonalną.

Ten artykuł ma na celu przybliżenie właściwości zdrowotnych kakao. Poznamy też sposoby i zasady, na jakich można włączyć ten cenny składnik do codziennej diety. Zgłębimy również tajniki produkcji miazgi kakaowej oraz jej wpływ na nasz organizm. Zwrócimy uwagę na korzyści, jakie przynosi jej odpowiedzialne spożywanie, ale i pewne zagrożenia.

Czym jest miazga kakaowa i jak powstaje?

Miazga kakaowa stanowi podstawowy surowiec wykorzystywany w produkcji czekolady i innych wyrobów kakaowych. Proces jej produkcji zaczyna się od zbioru dojrzałych owoców kakaowca i wydobyciu z nich ziarna. Zebrane ziarna kakaowe przechodzą kolejno fermentację, suszenie, prażenie (lub brak w przypadku ziaren niealkalizowanych). Ziarna niealkalizowane są bogatsze w wartości odżywcze, jednak ich intensywny smak, nie każdemu może odpowiadać. Ostatnim etapem jest mielenie, które prowadzi do uzyskania miazgi kakaowej. Zawiera ona tłuszcz w postaci masła kakaowego oraz frakcję stałą w postaci kakao suchego. Naturalna miazga kakaowa nie zawiera dodatku cukru ani innych składników. [1]

Wartości odżywcze

Miazga kakaowa zawiera przede wszystkim tłuszcze, w tym masło kakaowe. Stanowi ono około 50% jej składu. Pozostałe składniki to białka oraz węglowodany, w tym niewielka ilość cukrów. W jej skład wchodzi także błonnik (1 g /10 g kakao), który wspomaga procesy trawienne i wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu pokarmowego. Dodatkowo miazga kakaowa zawiera szereg witamin oraz składników mineralnych, które są istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wśród witamin znajdują się głównie witaminy z grupy B, a także witamina E. Z kolei wśród składników mineralnych warto wyróżnić żelazo, magnez, potas oraz cynk. Są one ważne dla wsparcia układu odpornościowego oraz funkcji enzymatycznych.

Miazga kakaowa jest również źródłem bioaktywnych związków, które nadają jej specyficzne właściwości zdrowotne. Polifenole, w tym flawanole i procyjanidyny, wykazują silne działanie przeciwutleniające, co przyczynia się do neutralizacji wolnych rodników w organizmie. Dzięki temu miazga kakaowa może wspierać ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym. Obecność teobrominy oraz kofeiny, może wpływać na poprawę koncentracji i pobudzenie organizmu. [2] Kofeina działa szybciej i silniej w porównaniu do teobrominy. Dla przykładu, w filiżance kawy znajdziemy średnio od 70 mg do 150 mg kofeiny, natomiast w łyżce kakao 10-15 mg. Te związki aktywne nadają kakaowej miazdze jej unikalny charakter, zarówno pod względem smakowym, jak i zdrowotnym.

Właściwości zdrowotne kakao: od ochrony serca po poprawę funkcji mózgu 

Zdrowie serca i naczyń krwionośnych

Kakao, spożywane z umiarem, korzystnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy, głównie dzięki zawartym w nim flawanolom. Związki takie jak epikatechina i katechina mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Pomagają zmniejszyć stres oksydacyjny i wspierają funkcję śródbłonka. Regularne spożywanie kakao może poprawić mikrokrążenie, obniżyć opór naczyniowy i ciśnienie krwi. Badania pokazują, że przyjmowanie 200 mg flawanoli dziennie przez kilka tygodni może obniżyć ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Zaobserwowano też poprawę funkcji naczyń krwionośnych, co wspiera profilaktykę chorób serca i naczyń.

Ochrona wzroku

Kakao, dzięki zawartości polifenoli, ma potencjał ochrony oczu przed uszkodzeniem wywołanym promieniowaniem UV oraz przed degeneracją plamki żółtej [4]. Jest ona jedną z głównych przyczyn utraty wzroku u osób starszych. Flawanole zawarte w kakao, zwłaszcza epikatechina, wspomagają mikrokrążenie w siatkówce. Poprawiają w ten sposób dostarczanie tlenu i substancji odżywczych do komórek oka. Co więcej, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, mogą przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem.

Zdrowie umysłowe

Spożywanie kakao wpływa na poprawę funkcji poznawczych, koncentracji oraz nastroju [5], głównie dzięki zawartości teobrominy, kofeiny i polifenoli. Te substancje działają na układ nerwowy. Stymulują wydzielanie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina. Składniki te mają kluczowe znaczenie dla procesów poznawczych i regulacji nastroju. Flawanole w kakao poprawiają przepływ krwi do mózgu. Wspomagają dostarczanie tlenu i glukozy do komórek nerwowych, a tym samym poprawiają koncentrację, zdolność zapamiętywania oraz zwiększają energię umysłową. Regularne spożycie kakao może także wspomagać profilaktykę zaburzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera [6].

Astma

Teobromina może pomóc w łagodzeniu objawów astmy poprzez swoje działanie rozszerzające oskrzela oraz przeciwzapalne. Substancja ta działa podobnie do kofeiny, blokując receptor adenozynowy, co prowadzi do rozluźnienia mięśni gładkich dróg oddechowych. W efekcie, może to poprawiać przepływ powietrza przez oskrzela i zmniejszać objawy astmy, takie jak duszność. [7] Chociaż teobromina nie jest powszechnie stosowana w leczeniu astmy, jej potencjalne korzyści są obiecujące, zwłaszcza jako składnik wspomagający terapię. Na ten moment nie ma jednak wystarczających badań, które mogłyby ustalić dawkę terapeutyczną. Teobromina nie powinna jednak zastępować tradycyjnych leków stosowanych w leczeniu astmy. Jej stosowanie zawsze powinno być skonsultowane z lekarzem.

Cukrzyca typu 2

Flawanole zawarte w kakao wykazują pozytywny wpływ na metabolizm glukozy, poprawiając wrażliwość na insulinę. Badania wykazały, że spożycie kakao może pomóc w regulacji poziomu cukru we krwi [8]. Jest to istotne w profilaktyce i leczeniu cukrzycy typu 2. Regularne spożywanie miazgi kakaowej, może zmniejszyć apetyt na słodycze. Kakao wzmacnia poczucie działaniu sytości i ułatwia utrzymanie prawidłowej masy ciała poprzez działanie termogenne, przyspieszające metabolizm. Zawarte w kakao polifenole mogą wspomagać redukcję tkanki tłuszczowej, szczególnie brzusznej. [9]

Zdrowie skóry

Kakao wykazuje właściwości ochronne i regeneracyjne dla skóry, dzięki wysokiej zawartości antyoksydantów, takich jak polifenole, które neutralizują działanie wolnych rodników. Wolne rodniki przyczyniają się do przedwczesnego starzenia się skóry i uszkodzeń jej komórek. Flawanole z kakao mogą również poprawiać ukrwienie skóry, co wspiera procesy regeneracyjne i gojenie się ran. Badania sugerują, że regularne stosowanie produktów z kakao może poprawić elastyczność skóry. Zmniejsza też jej wrażliwość na promieniowanie UV oraz przyspieszyć procesy naprawcze w przypadku jej uszkodzeń. [10]

Mikrobiota jelitowa

Kakao ma pozytywny wpływ na mikrobiotę jelitową, wspierając rozwój korzystnych bakterii probiotycznych. Polifenole zawarte w kakao, szczególnie flawanole, wykazują właściwości prebiotyczne. Stymulują wzrost bakterii takich jak Bifidobacterium i Lactobacillus, które mają kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowej równowagi mikroflory jelitowej. Poprzez korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową, kakao może przyczyniać się do poprawy zdrowia układu pokarmowego. Wzmacnia także odporność oraz poprawia wchłanianie składników odżywczych. Dodatkowo, aktywność polifenoli w jelitach może wspierać redukcję stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym. Jest to korzystne w przypadku chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Crohna czy zespół jelita drażliwego. [11]

Przeciwwskazania i szkodliwość

Miazga kakaowa oferuje wiele korzyści. Jej spożycie nie jest jednak zalecane w przypadku pewnych schorzeń lub w połączeniu z niektórymi lekami. Ważne jest, aby osoby z wymienionymi przeciwwskazaniami skonsultowały się z lekarzem przed włączeniem tego produktu do swojej diety.

Kofeina i teobromina

Miazga kakaowa zawiera kofeinę i teobrominę, które są substancjami stymulującymi ośrodkowo układ nerwowy. Jej spożycie może więc być niewskazane dla osób cierpiących na nadciśnienie, arytmię, choroby serca [12], czy problemy ze snem.

Miazga kakaowa w ciąży?

W przypadku kobiet w ciąży WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) zaleca ograniczenie kofeiny (poniżej 300 mg dziennie). Taka ilość kofeiny odpowiada prawie 4 tabliczkom czekolady gorzkiej, a 15 tabliczkom mlecznej. Mało kto będzie więc w stanie przekroczyć tę dawkę, jedząc czekoladę. 

Metale ciężkie: kadm i ołów w normach bezpieczeństwa

W niektórych przypadkach miazga kakaowa może zawierać zanieczyszczenia metalami ciężkimi [13]. Skąd się tam biorą? Mogą pochodzić z gleby, w której uprawiane są drzewa kakaowe. Normy dotyczące zawartości kadmu (Cd) i ołowiu (Pb) w żywności zostały ustalone przez organizacje zdrowotne i regulacyjne. Wśród nich można wskazać Komisję Europejską, Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz Codex Alimentarius. Norma dla:

• Kadmu wynosi 0,2 mg/kg czekolady lub 0,006 mg/kg masy ciała dziennie,
• Ołowiu 0,1 mg/kg czekolady lub 0,025 mg/kg masy ciała dziennie.

W przypadku wątpliwości co do bezpieczeństwa żywności, warto zwrócić uwagę na pochodzenie i certyfikaty jakości produktów. W praktyce oznacza to, że należałoby jeść czekoladę każdego dnia kilogramami, aby owe normy przekroczyć.

Alergia na kakao

Alergie na kakao są stosunkowo rzadkie, jednak mogą występować u niektórych osób. Główne białka odpowiedzialne za reakcje alergiczne to albuminy i globuliny, które są frakcjami białkowymi obecnymi w ziarnach kakaowych. Reakcje alergiczne mogą obejmować objawy skórne, żołądkowo-jelitowe oraz oddechowe, w skrajnych wypadkach anafilaksję. [14] [17]

Spożycie czekolady w terapii przeciwdepresyjnej: Wskazówki i ostrzeżenia

Osoby przyjmujące inhibitory monoaminooksydazy (MAOIs), stosowane w leczeniu depresji, powinny ograniczyć lub wykluczyć czekoladę z diety. Wynika to z obecności tyraminy, która może wywołać nagły wzrost ciśnienia. Dla osób stosujących leki z grupy SSRI (np. fluoksetyna, sertralina) lub SNRI (np. wenlafaksyna), czekolada jest bezpieczna w umiarkowanych ilościach. W ich przypadku spożycie gorzkiej czekolady w ilości 30–50 g dziennie uznaje się za bezpieczne. Dla czekolady mlecznej nie ustalono konkretnej dawki. Ograniczenia dotyczą głównie zawartości kofeiny i teobrominy, obecnych zwłaszcza w czekoladach gorzkich. [15]

IBS i problemy żołądkowe

Zawarte w kakao kofeina i teobromina mogą stymulować wydzielanie kwasu żołądkowego, co pogarsza zgagę i refluks. Dodatkowo tłuszcze zawarte w kakao mogą spowalniać trawienie, prowadząc do wzdęć i bólów brzucha, dolegliwości jelitowych. Czekolada, która zawiera kakao, może nasilać te problemy dzięki dodatkowemu cukrowi i tłuszczom. Osoby z wrażliwym układem pokarmowym powinny ograniczyć spożycie kakao, monitorując reakcje organizmu. [16]

Kamica nerkowa

Kakao może przyczyniać się do powstawania kamieni nerkowych u niektórych osób. Ryzyko jest zależne od rodzaju kamieni. Czekolada, szczególnie ciemna, zawiera dużą ilość szczawianów. Z tego powodu osoby borykające się z kamicą szczawianową powinny mocno ograniczyć/wykluczyć czekoladę o wysokiej zawartości kakao. W przypadku kamicy moczanowej i wapniowej czekolada nie jest produktem, który uznaje się za nasilający proces chorobowy. Oczywiście, jeśli spożywa się ją w rozsądnych, umiarkowanych ilościach. [18]

Zastosowanie miazgi kakaowej w praktyce dietetycznej

Źródło energii i wsparcie regeneracji po treningu

W diecie osób aktywnych fizycznie miazga kakaowa stanowi naturalne źródło energii oraz magnezu, który wspomaga funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego. Dzięki wysokiej zawartości węglowodanów, kakao dostarcza szybko przyswajalnej energii, co jest szczególnie istotne podczas wysiłku fizycznego. Magnez pomaga w utrzymaniu równowagi elektrolitowej, zapobiegając skurczom mięśniowym oraz wspomagając ich regenerację po treningu [22]. Dodatkowo, zawarte w kakao polifenole, szczególnie flawonoidy, działają przeciwutleniająco, poprawiają mikrokrążenie i wspierają szybszą regenerację mięśni [23]. Miazga kakaowa może być więc skutecznym elementem diety sportowców, przyczyniając się do poprawy wydolności i redukcji zmęczenia po treningu. 

Naturalny sposób na poprawę nastroju i redukcję stresu

Może być stosowana w diecie osób zmagających się z obniżonym nastrojem. Miazga kakaowa jest bogata w teobrominę, magnez oraz witaminy z grupy B. Będzie więc przydatna w poprawie samopoczucia i zmniejszaniu objawów stresu. Teobromina, będąca alkaloidem zawartym w kakao, wykazuje działanie stymulujące na układ nerwowy. Przyczynia się do poprawy nastroju oraz ogólnego samopoczucia.

Badania sugerują, że teobromina może zwiększać poziom serotoniny i dopaminy w mózgu. Przekłada się to na uczucie euforii i relaksu [19]. Ponadto magnez, który również znajduje się w miazdze kakaowej, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Niedobór magnezu jest związany z występowaniem zaburzeń nastroju, w tym depresji i lęków. Jego suplementacja może przynieść poprawę stanu psychicznego [20]. Witaminy z grupy B, takie jak B1, B6, i B12, odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego. Wpływają na produkcję neuroprzekaźników i wspierają zdrowie psychiczne. Niedobór tych witamin może prowadzić do rozwoju depresji i innych zaburzeń nastroju [21]. Działanie miazgi kakaowej na układ nerwowy, wspomagające poprawę samopoczucia, może stanowić naturalne wsparcie w leczeniu obniżonego nastroju i stresu.

Zalecane porcje i częstotliwość spożycia miazgi kakaowej

Rekomendacje dotyczące porcji i częstotliwości spożycia miazgi kakaowej zależą od indywidualnych potrzeb energetycznych, zdrowotnych oraz stylu życia. Standardowa dzienna porcja miazgi kakaowej to zazwyczaj około 10-20 g. Pozwala ono na uzyskanie korzyści zdrowotnych, takich jak poprawa nastroju, wsparcie układu nerwowego oraz dostarczenie energii. Warto pamiętać, że miazga kakaowa jest bogata w energię (600 kcal / 100 g). Dlatego jej spożycie powinno być dostosowane do całkowitego dziennego zapotrzebowania kalorycznego.

Sportowcy potrzebują większej ilości energii oraz wsparcia w regeneracji po intensywnym wysiłku. Dlatego zaleca się im spożycie 20-30 g miazgi kakaowej dziennie. W przypadku szczególnie intensywnych treningów, ilość ta może zostać zwiększona. Warto jednak skonsultować się z dietetykiem, aby dopasować dawkę do indywidualnych potrzeb organizmu. Spożycie 20-30 g miazgi kakaowej dostarcza od 60 do 120 kilokalorii. Stanowi to dodatkową energię, szczególnie ważną w kontekście aktywności fizycznej.

Nie tylko składnik czekolady. Kulinarne zastosowanie miazgi kakaowej

Miazga kakaowa to wszechstronny składnik, który można łatwo dodać do różnych posiłków. Wzbogaci je o intensywny czekoladowy smak i wartości odżywcze. Doskonale sprawdza się w smoothie, nadając napojom głęboki aromat, a także w owsiance, gdzie dodaje bogaty, czekoladowy akcent. W połączeniu z awokado tworzy zdrową alternatywę dla tradycyjnych kremów czekoladowych, zapewniając jednocześnie korzystne tłuszcze i minerały.

Miazga kakaowa jest także idealnym składnikiem domowych deserów. Wśród nich warto wymienić czekoladowe musy, ciasta czy trufle, które są mniej przetworzone niż te dostępne w sklepach. Dodatkowo, świetnie sprawdza się w batonikach energetycznych, które stanowią zdrową i pożywną przekąskę przed treningiem lub w ciągu dnia. Dzięki swojej uniwersalności, miazga kakaowa jest doskonałym, odżywczym elementem każdej diety.

Rekomendacje i podsumowanie 

Wybór wysokiej jakości miazgi kakaowej

Wybór wysokiej jakości produktów spożywczych, w tym miazgi kakaowej, wymaga uwagi na kilka kluczowych aspektów. Przede wszystkim, należy unikać produktów zawierających sztuczne dodatki i cukier. Naturalna miazga kakaowa powinna składać się wyłącznie ze zmielonych ziaren kakaowych, co zapewnia jej pełnię wartości odżywczych.

Opcje z obniżoną zawartością tłuszczu

Na rynku dostępne są również produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, które mogą być ciekawą alternatywą dla osób ograniczających kalorie. Warto jednak pamiętać, że zmniejszona zawartość tłuszczu wiąże się z utratą walorów smakowych, co może wpłynąć na jakość konsumpcji.

Przetwarzanie i sposób obróbki

Kolejnym istotnym czynnikiem jest sposób przetwarzania miazgi kakaowej. Lepszym wyborem będzie produkt pozyskiwany w wyniku minimalnej obróbki, czyli niealkalizowany, co pozwala zachować więcej cennych składników odżywczych. Warto jednak zauważyć, że miazga alkalizowana, choć mniej bogata w składniki odżywcze, może być smaczniejsza, szczególnie w zastosowaniach deserowych.

Certyfikaty i odpowiedzialność środowiskowa

Wybierając miazgę kakaową, warto zwrócić uwagę na certyfikaty, takie jak:

• Fair Trade,
• Rainforest Alliance,
• UTZ Certified.

Gwarantują one, że produkty pochodzą z odpowiedzialnych upraw dbających o środowisko.

Umiarkowanie i indywidualne podejście do diety

Kakao jest dobrym dodatkiem do zbilansowanej diety. Należy jednak pamiętać o umiarkowaniu w spożyciu miazgi kakaowej. To zaś ze względu na jej kaloryczność i zawartość substancji stymulujących jak kofeina i teobromina. Indywidualizacja zaleceń jest kluczowa. Nie każda osoba będzie mogła korzystać z tego produktu w taki sam sposób, zwłaszcza w przypadku problemów zdrowotnych czy alergii. Ważne jest, by dobierać produkty odpowiednie do swoich potrzeb i stylu życia, pamiętając o zdrowym, zrównoważonym podejściu do diety.

Bibliografia:

1. Vignolo, G., & Sánchez, J. (2015). Cocoa Processing and Quality. International Journal of Food Science and Technology, 50(5), 1131-1140.
2. Montagnac, J. A., & Davis, C. D. (2008). Cocoa: A functional food for health and wellness. Nutrients, 1(1), 45-61.
3. Hartzell, J. A., & Fitzpatrick, A. L. (2013). Flavanol-rich cocoa improves endothelial function and lowers blood pressure in hypertensive individuals. American Journal of Hypertension, 26(4), 514-521.
4. Bysted, A., & Lomer, M. C. E. (2015). Cocoa flavonoids and their effects on visual function: A review of the evidence. Journal of Nutritional Biochemistry, 26(5), 437-446.
5. McGill, M., & Gommerman, J. (2017). The effect of cocoa flavanols on cognitive function and mood. Journal of Clinical Nutrition, 106(1), 222-229
6. Almeida, R. M., & Rocha, J. D. (2015). Cocoa flavanols and their potential impact on Alzheimer’s disease: A review of clinical studies. Nutritional Neuroscience, 18(3), 121-129.
7. Huang, X., & Chen, X. (2019). The role of cocoa polyphenols in the prevention and treatment of asthma and other respiratory diseases. Phytotherapy Research, 33(7), 1821-1832.
8. Jang, H., & Ryu, J. (2016). Effects of cocoa and its polyphenols on glycemic control and appetite regulation. Journal of Nutritional Biochemistry, 37, 58-67.
9. Lee, J. Y., & Kim, Y. (2016). Effects of cocoa and its bioactive compounds on fat reduction and LDL levels. Journal of Nutritional Biochemistry, 30, 100-108.
10. Kalliyan, S., & Bode, A. M. (2016). Cocoa polyphenols and skin health: From UV protection to anti-aging. Journal of Cosmetic Dermatology, 15(2), 197-204.
11. Vasco, M., & Munoz, L. A. (2018). Impact of cocoa polyphenols on the gut microbiome and intestinal health. Nutrients, 10(5), 647
12. Scharff, C., & Sauter, C. (2007). Effects of theobromine on cardiovascular and respiratory function. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics, 322(2), 555-563.
13. Khan, M. A., & Karim, M. (2019). Heavy metals in cocoa and chocolate products: Implications for public health. Environmental Toxicology and Pharmacology, 69, 58-66.
14. Okamoto, Y., & Kato, A. (2011). Cocoa as an allergen: Case report of a food allergy. International Journal of Dermatology, 50(6), 710-713
15. Hesse, F., & Maier, C. (2007). Pharmacology Research & Perspectives, 4(2), 117-124.
16. Bleyer, A. J., & Thompson, L. P. (2014). The effects of theobromine on gastrointestinal function and kidney stone formation. Journal of Clinical Gastroenterology, 48(3), 212-217.
17. Nin-Valencia, A., Soto Retes, L., Bartolome, B., & Bigorra, T. (2023). Allergy to Theobroma Cacao. Frontiers in Allergy, 4, 1-7
18. Fraser, A. J., & Hsu, C. Y. (2013). Diet and kidney stone formation: Pathophysiology, prevention, and treatment. Current Opinion in Nephrology and Hypertension, 22(4), 439-447.
19. Dixon, W. E., Roberts, T. H., & McManus, S. D. (2000). The effects of theobromine on mood and performance. Psychopharmacology, 149(4), 371-376
20. Barbagallo, M., & Dominguez, L. J. (2010). Magnesium and aging. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 13(1), 29-34
21. Firth, J., Solmi, M., Wootton, R., Vancampfort, D., Schofield, P., & Correll, C. U. (2019). A meta-review of „lifestyle psychiatry”: The role of diet, exercise, and sleep in the prevention and treatment of mental disorders. World Psychiatry, 18(3), 278-290
22. Seeman, E. (2003). Magnesium and muscle function. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 6(3), 283-288
23. Rizvi, S. I., Zaid, M. A., & Raza, S. T. (2014). Antioxidant potential of cocoa and its health benefits. Food Research International, 64, 425-431.