Miód i jego właściwości prozdrowotne

Krainy miodem płynące

Miód jest naturalnym produktem wytwarzanym przez pszczoły. Jego produkcja sięga nawet 4000 lat p.n.e. Przez wiele wieków był traktowany jako składnik potraw i napojów, stosowany jako środek słodzący i aromatyzujący, a także uważano go za afrodyzjak. Nierzadko stanowił on ofiarę dla bogów, w starożytnym Egipcie i krajach Bliskiego Wschodu używany był do balsamowania zmarłych. Ponadto już starożytni zdawali sobie sprawę z leczniczych właściwości miodu i stosowali go m.in. do dezynfekcji ran, produkcji maści, czy nalewek wzmacniających, a same pszczoły traktowane były z najwyższą czcią.

Czym jest miód?

Miód pszczeli to słodki produkt wytwarzany z nektaru i spadzi przenoszonej do plastrów. Pszczoły zbierają nektar i pyłek na wiosnę, gdy większość roślin kwitnie.

Od czego zależy smak i kolor miodu?

Kolor i smak miodu zależy od źródła pochodzenia nektaru lub spadzi. Miody jaśniejsze mają zazwyczaj łagodniejszy smak, a miody ciemniejsze są bardziej intensywne.  W USA istnieje ponad 300 unikalnych rodzajów miodu, pochodzących z takich źródeł jak koniczyna, eukaliptus czy kwiat pomarańczy. Co ciekawe, istnieją miody toksyczne, których właściwości wynikają z charakterystyki nektaru, a nazywane są często „miodami obłędu”.

Popularne odmiany miodu w Polsce

W Polsce do najbardziej powszechnych rodzajów miodu należą:

• miód lipowy (uzyskiwany z nektaru, którego źródłem są lipa szerokolistna i drobnolistna),
• miód rzepakowy (uzyskiwany jest z kwiatów rzepaku),
• miód wrzosowy (powstaje z nektaru kwiatów wrzosu zwyczajnego),
• miód akacjowy (powstaje z kwiatów robinii akacjowej),
• miód gryczany (otrzymywany jest z nektaru gryki zwyczajnej).

Skład chemiczny miodu

Głównymi składnikami miodu są cukry (ok. 80%) i woda (nie przekracza 20%). Niewielką ilość stanowią pozostałe składniki np. olejki eteryczne i barwniki, które nadają specyficzny smak i barwę miodu. Ponadto w miodzie występują kwasy organiczne, flawonoidy, substancje białkowe, śladowe ilości witamin oraz składników mineralnych. Zawartość tych związków zależy od rodzaju miodu.

Miód jest źródłem sacharydów o korzystnych właściwościach biologicznych, pełniących funkcje energetyczne bądź prebiotyczne.

Dotychczas zidentyfikowano ich ponad 40, z czego 2 monosacharydy (glukozę i fruktozę), 19 disacharydów, 15 trisacharydów, 4 oligosacharydy o dłuższym łańcuchu, a także dekstryny. Cukry proste stanowią zdecydowaną większość sacharydów w miodzie (nawet do 90% suchej masy). Miody o dużej zawartości fruktozy, jak miód akacjowy, krystalizują wolno, a te o dużej zawartości glukozy, jak miód rzepakowy, szybko.

Właściwości miodu

Miód nie wykazuje silnego działania farmakologicznego, ale spożywany w codziennej diecie posiada odżywczy i wzmacniający wpływ na nasz organizm.

Układ krążenia

Badania dowodzą, że miód stosowany w codziennej diecie w postaci substancji słodzącej powoduje nasilenie skurczów mięśnia sercowego oraz bardziej efektywne ukrwienie naczyń wieńcowych w porównaniu z glukozą, fruktozą i cukrem inwertowanym. Ponadto przyczynia się do spadku stężenia cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, cholesterolu LDL, a także zwiększenia poziomu cholesterolu HDL.

W przypadku choroby niedokrwiennej serca stosowany regularnie miód zatrzymuje postęp miażdżycy, redukuje lub w pełni usuwa przypadłości związane z dusznicą bolesną, jak również obniża toksyczny wpływ digitoksyny na ludzki organizm.

Odporność

Ze względu na obecność nadtlenku wodoru, olejków eterycznych, flawonoidów, a także wysokiego ciśnienia osmotycznego, miód wykazuje silne właściwości bakteriobójcze oraz hamuje rozrost grzybów. Dodatkowo łagodzi stany zapalne dróg oddechowych, jako środek wspomagający w przebiegu infekcji zmniejsza objawy chorobowe ze strony układu oddechowego, w tym kaszel (ma działanie wykrztuśne, gdyż rozrzedza wydzielinę z oskrzeli). Ponadto wykazano jego korzystny wpływ na przebieg chorób wirusowych u dzieci np. świnki, czy odry.

Układ pokarmowy

Miód w prewencji chorób żołądka ze zwiększoną bądź obniżoną kwasowością ogranicza ból i napięcie nerwowe, eliminuje wzdęcia, zgagę oraz odbijanie. Może być również stosowany jako środek zmniejszający nudności. Wpływa pobudzająco na perystaltykę jelit, w związku z czym ma działanie lekko przeczyszczające, więc może być wykorzystywany w długotrwałych zaparciach.

Zdrowie skóry

Miód pszczeli używany jest w leczeniu ran oraz oparzeń skóry spowodowanych przez antybiotykooporne bakterie. Na uwagę zasługuje szczególnie miód manuka, który z powodzeniem wykorzystywany jest w przypadku tych najtrudniej gojących się ran w przebiegu chorób nowotworowych oraz owrzodzeń. Za takie jego działanie odpowiada związek o nazwie methylglyoxal.

Antyoksydanty i prebiotyki

Miód jest źródłem antyoksydantów, dzięki czemu przyczynia się do zwalczania wolnych rodników, a także do odbudowy tkanek. Produkty o zabarwieniu ciemnym, takie jak np. miód gryczany, spadziowy, zawierają z reguły więcej przeciwutleniaczy niż miód jasny.

Dzięki obecności oligosacharydów, miód uznaje się za naturalne źródło prebiotyków. Wskazane jest jego stosowanie jako składnika żywności prozdrowotnej.

Miód jako zamiennik cukru

Wartość energetyczna miodu wynosi ok. 320 kcal/100g, a cukru 400kcal/100g. Ze względu na to, że miód ma większą słodkość niż cukier, używa się go nawet o połowę mniej. Słodząc miodem zmniejsza się pobranie kalorii o ok. 30%. Ponadto, w odróżnieniu od sacharozy, miód dostarcza innych, cennych składników o działaniu antyoksydacyjnym i antybakteryjnym. Biały cukier dostarcza „pustych kalorii”, a jego nadużywanie przyczynia się do rozwoju otyłości i innych chorób cywilizacyjnych.

Przeciwwskazania

Miód nie dla wszystkich

Cukrzyca

Na spożycie miodu powinny uważać osoby z cukrzycą, gdyż jest on skoncentrowanym źródłem węglowodanów prostych i ma wysoki indeks glikemiczny.  

Powinien on być przyjmowany ostrożnie, w niewielkiej i określonej dawce oraz pod kontrolą dietetyka lub diabetologa, choć znacznie bardziej polecane są inne zamienniki cukru. Warto zwrócić jednak uwagę, że miód może być pomocny w stanach hipoglikemii: 1 łyżeczka miodu stanowi ok. 1 wymiennik węglowodanowy.

Niemowlęta

Ze względu na możliwość występowania w miodzie przetrwalników Clostridium botulinum nie powinny go spożywać dzieci poniżej pierwszego roku życia, ponieważ z powodu niedojrzałej mikroflory jelitowej może dojść u nich do zatrucia i rozwoju botulizmu dziecięcego.

Alergicy

Miód z diety powinny wykluczyć osoby z alergią na ten produkt. Reakcja alergiczna może także wystąpić w przypadku alergii na jad pszczeli lub na pyłki traw i zbóż, w zależności od rodzaju miodu.

Źródła:

1. Milena Bąkowska, Katarzyna Janda „Właściwości prozdrowotne wybranych miodów”, 2018
2. Katarzyna Basista „Właściwości biologiczne i prozdrowotne miodu oraz jego zastosowanie jako zdrowa żywność”, 2013
3. Justyna Borawska, Włodzimierz Bednarski, Joanna Gołębiewska „Charakterystyka sacharydów miodu oraz możliwości zastosowania bifidobacterium do modyfikacji ich składu i właściwości”, 2011 
4. Podręcznik dla pszczelarzy, materiały szkoleniowe opracowane w ramach projektu pt. „Zrównoważony rozwój pszczelarstwa w aspekcie środowiskowym w Europie”, 2010
5. www.corpo.biz.pl/index.php/miody-swiata/historia-miodu, dostęp 26.10.2018