Niedoczynność tarczycy

Niedoczynnością tarczycy określa się zespół objawów klinicznych, spowodowany niedoborem lub brakiem tyroksyny (T₄) i/lub (rzadko) trójjodotyroniny (T₃). Następstwem tego może być niedostateczna ekspresja T₃ w komórkach ustroju.

Występowanie

Niedoczynność tarczycy występuje pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Częstość jej występowania rośnie wraz z wiekiem. Uważa się, iż cierpi na nią 5% populacji po 60 roku życia.

Przyczyny

• przewlekłe autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto)
• wykonanie całkowitej tyreoidektomii [1] lub zbyt radykalnej tyreoidektomii subtotalnej
• następstwo leczenia jodem radioaktywnym – efekt późny
• podostre oraz poporodowe zapalenie tarczycy
• przedawkowanie tyreostatyków
• radioterapia z powodu raka gruczołu piersiowego
• wrodzona niedoczynność tarczycy
• leki: amiodaron, związki litu
• wtórna niedoczynność tarczycy na tle przysadkowym
• selektywna oporność obwodowa na działanie hormonów tarczycy
• aplazja, hipoplazja lub ektopia tarczycy

Objawy

• wzrost masy ciała
• osłabienie
• senność
• uczucie chłodu
• obrzęki
• zaparcia
• suchość skóry
• łamliwość włosów
• pogorszenie gospodarki lipidowej ustroju

Leczenie

Niedoczynność tarczycy jest wskazaniem do leczenia preparatami L-T₄ w dawce dobowej ustalanej indywidualnie dla każdego pacjenta. Nie należy rozpoczynać leczenia od zbyt wysokich dawek, ponieważ grozi to wystąpieniem różnorakich zaburzeń rytmu serca. Im starszy wiek pacjenta, tym ostrożniej należy wprowadzać to leczenie.

Dieta

Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest obecność wielu składników mineralnych w diecie, zwłaszcza jodu, żelaza, cynku i selenu. Mają one wpływ na metabolizm hormonów tarczycy oraz ich funkcjonowanie w ustroju. Tylko prawidłowo zbilansowana dieta pozwala dostarczyć wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, a także zachowanie dobrego stanu zdrowia osób z niedoczynnością tarczycy.

Jod

Jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór powoduje wzrost stężenia TSH, a następnie obniżenie poziomu T₃ i T_4,a także powiększenie gruczołu tarczycy i powstanie wola. Zbyt duża ilość jodu również nie jest wskazana, zwłaszcza u kobiet ciężarnych, ponieważ tarczyca płodu nie posiada w pełni wykształconego do nadmiaru jodu mechanizmu adaptacji, co może prowadzić do niedoczynności tarczycy i wystąpienia wola u płodu.

Według WHO dobowa podaż jodu powinna wynosić 150µg dla młodzieży i dorosłych oraz 175-200µg dla kobiet ciężarnych i karmiących. Obligatoryjne jodowanie soli zapewnia, przy zwykłej diecie, całkowite pokrycie zapotrzebowania na ten składnik.

Jod w stałych ilościach jest obecny w morskiej wodzie (ok.50µg/l), dlatego najlepszym źródłem jodu są ryby i morskie skorupiaki, zawierające od 10µg do 200µg jodu/100g. Największe jego ilości zawiera makrela, dalej małże, dorsz i ostrygi. Ryby słodkowodne nie są dobrym źródłem tego pierwiastka. W pozostałych produktach zawartość jodu jest zmienna i zależy od jego koncentracji w glebie, zawartości w paszy karmionych zwierząt oraz stosowania nawozów sztucznych.

Żelazo

Żelazo odgrywa istotną rolę w chorobach tarczycy. Jest on składnikiem jednego z kluczowych enzymów, zwanego tarczycową peroksydazą jodującą. Enzym ten aktywuje przemiany tyreoglobuliny w T₃ i T₄. Deficyt żelaza w organizmie powoduje zmniejszoną syntezę hormonów tarczycy w osoczu, zwiększenie wydzielania TSH oraz powiększenie tarczycy i rozwój jej niedoczynności. Przyczyną tego deficytu może być niska zawartość przyswajalnych form tego pierwiastka w pożywieniu lub zaburzenia jego wchłaniania.

Codzienna dieta osób z niedoczynnością tarczycy powinna dostarczać 10mg żelaza w przypadku mężczyzn i kobiet po okresie menopauzy oraz 18mg tego pierwiastka u kobiet do okresu menopauzalnego.

Głównym źródłem tego składnika są suche nasiona roślin strączkowych, produkty zbożowe i mięso oraz jego przetwory.

Selen

Selen wchodzi w skład enzymu zwanego dejodynazą, który odpowiada za przemiany T₄ w aktywną formę T₃. W przypadku niedoboru tego składnika, w organizmie dochodzi do zmniejszonej syntezy T₃ w tkankach (głównie w wątrobie i w nerkach), a także zmniejszenie stężenia glutationu, reduktazy tioredoksyny oraz peroksydazy, co obniża aktywność tarczycy. Długotrwały deficyt selenu może też skutkować złą przyswajalnością jodu, co nasila objawy niedoczynności tarczycy. Jednak sama suplementacja tego mikroskładnika nie wystarczy, ponieważ jego dobroczynne działanie na tarczycę jest zależne od prawidłowej podaży jodu.

Niedobór selenu i związane z tym zaburzenia w syntezie hormonów tarczycy mogą być też wywołane wskutek długotrwałego żywienia pozajelitowego, w fenyloketonurii lub być efektem źle zbilansowanej diety w dzieciństwie i u osób starszych.

Zalecane średnie spożycie tego składnika zostało określone na poziomie 45µg.

Dobrymi źródłami selenu są skorupiaki i ryby (20-60µg/100g). Wśród produktów roślinnych dużo selenu zawierają nasiona roślin strączkowych, czosnek oraz grzyby (6-14µg/100g). W pozostałych roślinnych źródłach ilość tego pierwiastka nie przekracza 2µg/100g. Najlepszym źródłem tego mikroskładnika są orzechy brazylijskie (1917µg/100g).

Cynk

Cynk występuje we wszystkich komórkach żywego organizmu. Jest niezbędny do syntezy i prawidłowego działania tyroksyny (T₄), a także stanowi składnik białek receptorowych trójjodotyroniny (T₃). Konsekwencją jego niedoboru jest spadek stężenia T₃ i T₄ we krwi.

Na stężenie cynku, oprócz źle zbilansowanej diety, mogą też wpływać infekcje, stres oraz doustne przyjmowanie żeńskich hormonów. Zaburzenia wchłaniania tego składnika może powodować długotrwałe przyjmowanie dużych dawek miedzi.

Zalecane spożycie cynku zostało ustalone na poziomie 11mg/d dla mężczyzn oraz 8mg/d dla kobiet.

Głównym źródłem cynku w diecie są produkty zbożowe oraz mięso i jego przetwory. Najwięcej cynku jest w zarodkach pszennych, nasionach lnu, pestkach dyni oraz pieczywie pełnoziarnistym, kaszy gryczanej i kaszy jaglanej.

Podsumowanie

Osoby z niedoczynnością tarczycy powinny szczególnie dbać o prawidłowo zbilansowaną dietę, uprawianie codziennej aktywności fizycznej oraz prawidłowej kondycji psychicznej. Pozwala to na dostarczenie wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, w tym także jodu, żelaza, selenu i cynku, wpływających na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. W tym celu pacjenci Ci powinni być odpowiednio edukowani przez lekarzy i dietetyków.

ŹRÓDŁO:

Lewiński A., Hilczer M., Smyczyńska J. Nadczynność i niedoczynność tarczycy – przyczyny, rozpoznawanie i leczenie. Przewodnik Lekarza 2002, nr 10, s. 52, 59-60.

Stolińska H., Wolańska D. Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy. Żywienie Człowieka i Metabolizm 2012, XXXIX, nr 3, s. 221-229.

[1] Tyreoidektomia – zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu tarczycy w całości