Otoczkowany maślan sodu, czyli jak wesprzeć wchłanianie związku?

Czy wiesz, że aż 60-70% energii potrzebnej do funkcjonowania kolonocytów (komórek jelita grubego) pochodzi z jednego związku – kwasu masłowego?

To właśnie on, wytwarzany naturalnie przez mikrobiotę jelitową w procesie fermentacji błonnika pokarmowego, stanowi klucz do zdrowia przewodu pokarmowego (Hamer i wsp., 2008).

Butyrat nie tylko odżywia kolonocyty, ale także wzmacnia barierę jelitową, działa przeciwzapalnie i reguluje odpowiedź immunologiczną organizmu (Hamer i wsp., 2008; Canani i wsp., 2011). Co więcej, jego znaczenie wykracza poza układ pokarmowy, badania pokazują, że może wpływać na metabolizm glukozy, lipidów oraz funkcjonowanie osi jelito-mózg, oddziałując tym samym na zdrowie metaboliczne i psychiczne (Leonel i Alvarez-Leite, 2012).

Od czego zależy produkcja maślanu w organizmie i jego wchłanianie z suplementów?

Problem polega na tym, że naturalna produkcja butyratu przez mikrobiotę jest wrażliwa na wiele czynników. Obniża się przy stosowaniu diet ubogoresztkowych, w trakcie antybiotykoterapii, w przebiegu chorób zapalnych jelit czy leczenia onkologicznego (Canani i wsp., 2011). Dodatkowo suplementowany maślan sodu ulega szybkiemu wchłanianiu w górnym odcinku przewodu pokarmowego, zanim dotrze do jelita grubego, czyli miejsca swojego najważniejszego działania (Hamer i wsp., 2008).

Rozwiązaniem tego problemu stał się rozwój technologii umożliwiających kontrolowane uwalnianie maślanu sodu dopiero w jelicie grubym. Dzięki temu możliwe jest pełne wykorzystanie jego dobroczynnego potencjału we wsparciu terapii chorób przewodu pokarmowego, zaburzeniach mikrobioty i innych stanach klinicznych, w których równowaga jelitowa jest pożądana.

Kwas masłowy, maślan sodu czy butyrat – czym są i jak je rozróżnić?

Kwas masłowy (butyric acid)
Krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy (SCFA) powstający naturalnie w jelicie grubym w wyniku fermentacji błonnika przez mikrobiotę. Stanowi podstawowe źródło energii dla kolonocytów i odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu integralności bariery jelitowej (Hamer i wsp., 2008).

Butyrat
Określenie stosowane w literaturze dla anionu kwasu masłowego (forma zdysocjowana). W języku angielskim słowo butyrate bywa używane zamiennie zarówno dla samego kwasu masłowego, jak i jego soli (Canani i wsp., 2011).

Maślan sodu (sodium butyrate)
Sól sodowa kwasu masłowego. Jest stabilniejsza i pozbawiona intensywnego zapachu, dzięki czemu stosowana jest w suplementach i badaniach klinicznych. W formie otoczkowanej dociera do jelita grubego, gdzie wykazuje największą aktywność biologiczną (Leonel i Alvarez-Leite, 2012).

Mechanizm działania otoczkowanego maślanu sodu

Otoczkowany maślan sodu to innowacyjna forma dobrze znanego metabolitu – kwasu masłowego, która dzięki technologii mikroenkapsulacji pozwala na jego uwalnianie dopiero w jelicie grubym. Rozwiązanie to eliminuje podstawowy problem zwykłego maślanu sodu, który wchłania się już w górnych odcinkach przewodu pokarmowego, zanim zdąży dotrzeć do miejsca swojego właściwego działania (Hamer i wsp., 2008).

Maślan sodu w formie otoczkowanej wykazuje wielokierunkowe działanie, obejmujące zarówno funkcje lokalne w jelicie, jak i wpływ ogólnoustrojowy.

1. Źródło energii dla kolonocytów

Maślan sodu pokrywa nawet 60-70% zapotrzebowania energetycznego komórek nabłonka jelita grubego. Dzięki technologii otoczkowania może być dostarczony w sposób kontrolowany właśnie tam, gdzie jest najbardziej potrzebny (Hamer i wsp., 2008).

2. Wzmocnienie bariery jelitowej

Maślan sodu stymuluje produkcję białek ścisłych połączeń (tight junctions), takich jak okludyna czy klaudyna. W efekcie zmniejsza się przepuszczalność jelitowa, a ryzyko translokacji antygenów bakteryjnych i endotoksyn zostaje ograniczone. Działanie to jest szczególnie ważne w chorobach zapalnych jelit oraz w zespole jelita drażliwego (Canani i wsp., 2011).

3. Regulacja procesów zapalnych

Podawanie preparatu maślan sodu oddziałuje na szlak NF-κB, hamując nadmierną aktywację odpowiedzi immunologicznej. W badaniach obserwowano spadek produkcji cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-6) przy równoczesnym wzroście poziomu cytokin przeciwzapalnych, takich jak IL-10 (Leonel i Alvarez-Leite, 2012).

4. Modulacja mikrobioty

Dzięki efektowi miejscowemu w jelicie grubym otoczkowany maślan sodu sprzyja rozwojowi korzystnych bakterii komensalnych, m.in. Faecalibacterium prausnitzii, które same są producentami krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), oraz obniża pH treści jelitowej, co hamuje rozwój patogenów. Efekt ten odgrywa rolę w redukcji dysbiozy, np. po antybiotykoterapii (Hamer i wsp., 2008; Canani i wsp., 2011).

5. Wpływ ogólnoustrojowy

Chociaż otoczkowany maślan sodu działa głównie lokalnie w jelicie grubym, dowody naukowe wskazują, że może on poprawiać wrażliwość insulinową, modulować metabolizm lipidów, a także oddziaływać na oś jelito-mózg. To otwiera nowe perspektywy dla jego zastosowania w dietoterapii pacjentów z zaburzeniami metabolicznymi i neuropsychicznymi (Leonel i Alvarez-Leite, 2012; Canani i wsp., 2011).

Podsumowując: dzięki otoczkowaniu maślan sodu staje się substancją o ukierunkowanym, miejscowym działaniu w jelicie grubym, gdzie wspiera integralność błony śluzowej, równowagę mikrobioty oraz procesy immunologiczne. Pośrednio zaś wpływa na funkcje metaboliczne całego organizmu.

Zastosowania kliniczne i dowody naukowe

W literaturze podkreśla się, że otoczkowany maślan sodu może odgrywać istotną rolę we wspomaganiu terapii związanych z dysbiozą, stanem zapalnym oraz zaburzoną integralnością bariery jelitowej. Dzięki technologii mikroenkapsulacji substancja dociera bezpośrednio do jelita grubego, co umożliwia działanie miejscowe, a jednocześnie ogranicza ryzyko utraty jej aktywności w górnym odcinku przewodu pokarmowego (Hamer i wsp., 2008).

Choroby zapalne jelit (IBD)

U pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i chorobą Leśniowskiego-Crohna obserwuje się obniżoną produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), w tym maślanu sodu. Badanie Vernia i wsp. (2000) wykazało, że miejscowe podawanie maślanu w formie wlewek doodbytniczych zmniejszało nasilenie objawów i przyspieszało gojenie błony śluzowej w dystalnym odcinku jelita grubego. Choć była to stosunkowo niewielka próba kliniczna, jej wyniki stały się ważnym argumentem na rzecz stosowania maślanu w terapii IBD.

Otoczkowany maślan sodu, przyjmowany doustnie, może być rozwiązaniem wygodniejszym i szerszym w zastosowaniu, ponieważ umożliwia działanie w całym jelicie grubym, a nie tylko w jego końcowym odcinku (Canani i wsp., 2011).

Zespół jelita drażliwego (IBS)

IBS to schorzenie o złożonej etiologii, obejmującej nadwrażliwość trzewną, zaburzenia osi jelito-mózg i dysbiozę. W badaniu Banasiewicza i wsp. (2010) wykazano, że mikroenkapsulowany maślan sodu, stosowany przez 12 tygodni istotnie zmniejszył częstotliwość bólu brzucha oraz poprawił jakość życia pacjentów z IBS. Wyniki te sugerują, że forma otoczkowana może być skutecznym uzupełnieniem terapii dietetycznej i farmakologicznej w tej grupie pacjentów.

Zaburzenia mikrobioty i biegunki

Antybiotykoterapia, infekcje jelitowe i leczenie onkologiczne często prowadzą do poważnych zaburzeń mikrobioty. Hamer i wsp. (2008) wskazują, że maślan sodu stabilizuje skład mikrobioty i wspiera odbudowę równowagi jelitowej. W praktyce przekłada się to na redukcję biegunek, poprawę konsystencji stolca oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Forma otoczkowana dodatkowo potęguje ten efekt, zapewniając obecność substancji aktywnej w miejscu zaburzeń.

Pacjenci onkologiczni

Chemioterapia i radioterapia prowadzą do uszkodzenia błony śluzowej jelita, zwiększając ryzyko stanów zapalnych i biegunek. Canani i wsp. (2011) podkreślają, że maślan sodu wspiera regenerację nabłonka i zmniejsza podatność na infekcje jelitowe. Otoczkowany maślan sodu, dzięki lokalnemu uwalnianiu, może być szczególnie przydatny w tej grupie pacjentów, poprawiając tolerancję leczenia i komfort życia.

Tabela 1. Zastosowania otoczkowanego maślanu sodu w różnych jednostkach chorobowych

Jednostka chorobowa / stan kliniczny	Mechanizm działania maślanu sodu	Efekty kliniczne udokumentowane w badaniach	Źródło
Choroby zapalne jelit (IBD)	Zmniejszenie stanu zapalnego, poprawa integralności bariery jelitowej	Poprawa gojenia błony śluzowej, redukcja objawów klinicznych	Vernia i wsp., 2000; Canani i wsp., 2011
Zespół jelita drażliwego (IBS)	Wsparcie mikrobioty, działanie przeciwzapalne i troficzne	Redukcja częstotliwości bólu brzucha, poprawa konsystencji stolca, zmniejszenie wzdęć	Banasiewicz i wsp., 2010
Biegunki i dysbioza	Stabilizacja mikrobioty, wzrost korzystnych bakterii	Odbudowa mikrobioty, zmniejszenie częstości biegunek	Hamer i wsp., 2008; Leonel i Alvarez-Leite, 2012
Pacjenci onkologiczni	Regeneracja nabłonka, działanie przeciwzapalne	Zmniejszenie objawów jelitowych, poprawa tolerancji terapii	Canani i wsp., 2011
Diety eliminacyjne i ubogoresztkowe	Suplementacja brakujących SCFA	Zmniejszenie ryzyka dysbiozy i zaburzeń pracy jelit	Hamer i wsp., 2008

Zestawienie w tabeli pokazuje, że otoczkowany maślan sodu ma potencjał kliniczny w wielu obszarach: od IBD i IBS, przez redukcję skutków ubocznych antybiotykoterapii i onkologii, aż po wsparcie diet ubogoresztkowych. To dowodzi, że forma otoczkowana stanowi wartość dodaną w praktyce dietetycznej, ponieważ pozwala dostarczyć substancję dokładnie tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna.

Znaczenie w praktyce dietetyka

Współczesna dietetyka kliniczna coraz częściej korzysta z narzędzi, które pozwalają działać nie tylko na poziomie diety, lecz także na poziomie mikrobioty i funkcji jelit. Otoczkowany maślan sodu stanowi jedno z takich narzędzi. Jego właściwości i skuteczność potwierdzona badaniami naukowymi sprawiają, że może być uzupełnieniem strategii terapeutycznej w różnych grupach pacjentów.

Dietetyk może rozważyć włączenie otoczkowanego maślanu sodu szczególnie w przypadku:

• chorób zapalnych jelit (IBD) – jako wsparcie procesów regeneracyjnych błony śluzowej i modulacji stanu zapalnego (Vernia i wsp., 2000; Canani i wsp., 2011),
• zespołu jelita drażliwego (IBS) – w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych i poprawy jakości życia (Banasiewicz i wsp., 2010),
• dysbiozy po antybiotykoterapii – aby wspierać odbudowę mikrobioty jelitowej (Hamer i wsp., 2008),
• skutków ubocznych leczenia onkologicznego – w kontekście regeneracji uszkodzonej błony śluzowej i zmniejszenia biegunek (Canani i wsp., 2011),
• diet eliminacyjnych i ubogoresztkowych – gdzie endogenna produkcja SCFA może być ograniczona (Hamer i wsp., 2008).

Rola dietetyka nie ogranicza się jednak do samego doboru suplementacji. Bardzo ważne jest również prowadzenie edukacji pacjenta w zakresie:

• odpowiedniego spożycia błonnika pokarmowego (zwłaszcza frakcji fermentujących),
• włączania produktów prebiotycznych wspierających naturalną produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
• budowania świadomości, że suplementacja maślanem sodu nie zastępuje farmakoterapii, lecz stanowi jej uzupełnienie.

Otoczkowany maślan sodu może być zatem traktowany jako element pomostowy pomiędzy dietoterapią a leczeniem farmakologicznym. Substancja ta wspiera naturalne procesy fizjologiczne, ale jednocześnie pozwala dietetykowi realnie poprawić komfort życia pacjenta i skuteczność całego procesu terapeutycznego.

Bezpieczeństwo stosowania

Jednym z istotnych atutówpreparatów maślanu sodu jest jego wysoki profil bezpieczeństwa. Dostępne badania kliniczne wskazują, że suplementacja tą substancją jest na ogół dobrze tolerowana przez pacjentów. Leonel i Alvarez-Leite (2012) podkreślają, że działania niepożądane występują niezwykle rzadko i zwykle ograniczają się do łagodnych objawów żołądkowo-jelitowych, takich jak wzdęcia czy dyskomfort w jamie brzusznej.

Zastosowanie technologii otoczkowania dodatkowo poprawia tolerancję preparatów. Dzięki mikroenkapsulacji uwalnianie substancji zachodzi dopiero w jelicie grubym, co:

• zmniejsza ryzyko podrażnienia żołądka i górnych odcinków przewodu pokarmowego,
• eliminuje charakterystyczny, nieprzyjemny zapach maślanu, często zgłaszany przez pacjentów przy stosowaniu form nieotoczkowanych,
• poprawia akceptację i komfort stosowania suplementu w codziennej praktyce (Hamer i wsp., 2008; Canani i wsp., 2011).

Warto zaznaczyć, że otoczkowany maślan sodu nie wchodzi w interakcje z farmakoterapią stosowaną w chorobach jelit, co czyni go bezpiecznym uzupełnieniem leczenia. Nie ma również przeciwwskazań do jego stosowania w długiej perspektywie, choć jak w przypadku każdej interwencji żywieniowej, rekomenduje się prowadzenie terapii pod kontrolą specjalisty.

Podsumowanie

Otoczkowany maślan sodu to ważne narzędzie, jakie dietetyka kliniczna ma dziś do dyspozycji. Dzięki technologii mikroenkapsulacji trafia dokładnie tam, gdzie jest najbardziej potrzebny, czyli do jelita grubego. Tam wspiera kolonocyty, wzmacnia barierę jelitową, działa przeciwzapalnie i pomaga przywrócić równowagę mikrobioty (Hamer i wsp., 2008; Canani i wsp., 2011).

Dla dietetyka oznacza to realne wsparcie w pracy z pacjentami cierpiącymi na IBD, IBS, dysbiozę, powikłania po antybiotykoterapii czy leczeniu onkologicznym. To nie zastępstwo leczenia, ale mocny sojusznik, który może poprawić skuteczność terapii i jakość życia pacjenta.

Bibliografia:

1. Canani, R. B., Costanzo, M. D., Leone, L., Pedata, M., Meli, R., & Calignano, A. (2011). Potential beneficial effects of butyrate in intestinal and extraintestinal diseases. World Journal of Gastroenterology, 17(12), 1519-1528. https://doi.org/10.3748/wjg.v17.i12.1519
2. Hamer, H. M., Jonkers, D., Venema, K., Vanhoutvin, S., Troost, F. J., & Brummer, R. J. (2008). Review article: the role of butyrate on colonic function. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 27(2), 104-119. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2007.03562.x
3. Leonel, A. J., & Alvarez-Leite, J. I. (2012). Butyrate: implications for intestinal function. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 15(5), 474-479. https://doi.org/10.1097/MCO.0b013e32835665fa
4. Vernia, P., Monteleone, G., Grandinetti, G., Villotti, G., Di Giulio, E., Frieri, G., & Torsoli, A. (2000). Butyrate topical treatment in distal ulcerative colitis: randomised, double-blind, placebo-controlled pilot study. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 14(12), 1631-1639. https://doi.org/10.1046/j.1365-2036.2000.00874.x
5. Banasiewicz, T., Borycka-Kiciak, K., Dobrowolska-Zachwieja, A., & Banasiewicz, A. (2010). Microencapsulated sodium butyrate reduces the frequency of abdominal pain in patients with irritable bowel syndrome. Colorectal Disease, 12(10), e31-e38. https://doi.org/10.1111/j.1463-1318.2009.02066.x
6. Ulotka Rebutestin, prezentacja Rebutestin OCE