Papryka – zdrowie w setkach odmian i kolorów

Papryka jest jednym z najczęściej uprawianych warzyw na świecie [1]. Pomimo jej popularności jest jednocześnie rośliną, której mnogość i różnorodność odmian potrafi zaskakiwać nawet jej wielbicieli. Paprykę znajdziemy w różnych kolorach, w różnych formach i przede wszystkim o różnym stopniu ostrości. Jedno jest stałe – to warzywo warte umieszczenia w zdrowym, codziennym menu. Postaram się przekonać Was, dlaczego tak jest.

Zanim przejdziemy dalej: drobne sprostowanie dla bardziej dociekliwych czytelników: kiedy piszemy o papryce jako o warzywie mamy na myśli popularną klasyfikację stosowaną w celach kulinarnych. W praktyce papryka jest rośliną z rodziny psiankowatych, wydającą jadalne owoce. Sprawia to, że w botanice papryka klasyfikowana jest jako jagoda.

Skąd wzięła się papryka?

Papryka ma swoje korzenie w Ameryce i była tam uprawiana od tysiącleci, co potwierdzają odkrycia archeologiczne. Została przywieziona do Europy w okresie odkryć geograficznych jako jeden z pierwszych skarbów wypraw Kolumba.

Od 2000 roku światowa produkcja i konsumpcja papryki stale rośnie. Ponad 70% światowej produkcji papryki zdominowała Azja (FAO 2017). Chiny są największym producentem dzwonów papryka. Kolejne są Meksyk i Indonezja. Inny głównymi graczami na rynku papryki są Hiszpania, Turcja, i Stany Zjednoczone.

W świadomości Polaków papryka nieodłącznie kojarzy się z naszymi narodowymi „bratankami”, czyli kuchnią węgierską. To właśnie papryka tam zyskała największą popularność. Stała się podstawą wielu sztandarowych potraw węgierskich.

Czy jednak uwierzycie, że wcale nie ustępujemy Węgrom w eksporcie papryki? [2] W ostatnich latach Polska stała się prawdziwą potęgą jeśli chodzi o produkcję papryki. W 2019 roku wyprzedzaliście pod względem rocznego eksportu Węgry. Byliśmy 17. krajem na świecie i największym w Europie Środkowo-Wschodniej.

Gatunki i odmiany papryki

Gatunków papryki zebranych w katalogu The Plant List [3] jest 269, natomiast określa się ich znacznie więcej. Niektóre źródła [4] podają, że może być ich nawet 50 000, zaś w ewidencji północnoamerykańskiego systemu ewidencji roślin (National Plant Germplasm System) podaje się, że gatunków papryki jest co najmniej 6200. Są to rośliny należące do Capsicum a 4000 z nich to papryka roczna Capsicum annuum [5]

Odmiany rośliny produkują owoce w różnych kolorach, w tym czerwonym, żółtym, pomarańczowym, zielonym, białym i fioletowym. Papryka jest czasami łączona z mniej ostrymi odmianami papryki jako „słodka papryka”. Chociaż są to owoce – botanicznie sklasyfikowane jako jagody – są powszechnie używane jako składnik dań, surówek lub sałatek. Papryka charakteryzuje się błyszczącą powierzchnią zewnętrzną.

Wartości odżywcze papryki

Świeża, surowa papryka składa się głównie z wody (91-93%). Pozostałą część stanowią węglowodany i niewielkie ilości białka i tłuszczy. Jak zauważycie w poniższej tabeli wartości odżywcze czerwonej i zielonej papryki się znacznie różnią – w większości z korzyścią dla papryki czerwonej.

Składnik w 100 gram	Papryka czerwona	Papryka zielona
Wartość energetyczna	32 kcal	22 kcal
Woda	91 g	93,5 g
Białko	1,3 g	1,1 g
Tłuszcz	0,5 g	0,3 g
Węglowodany	6,6 g	4,6 g
Błonnik pokarmowy	2,0 g	2,0 g
Sód	3 mg	2 mg
Potas	255 mg	176 mg
Wapń	13 mg	12 mg
Fosfor	31 mg	23 mg
Magnez	11 mg	9 mg
Żelazo	0,6 mg	0,5 mg
Cynk	0,26 mg	0,24 mg
Miedź	0,08 mg	0,08 mg
Mangan	0,10 mg	0,10 mg
Jod	1µg	2,3 µg
Witamina A	528 µg	32 µg
Beta-karoten	3165 µg	193 µg
Witamina E	2,90 mg	3,10 mg
Tiamina	0,040 mg	0,040 mg
Ryboflawina	0,12 mg	0,03 mg
Niacyna	1,60 mg	0,60 mg
Witamina B6	0,45 mg	0,27 mg
Foliany	52 µg	36 µg
Witamina C	144 mg	91 mg

Co siedzi w papryce?

Papryka oprócz wody składa się przede wszystkim z węglowodanów, których wartość w 100 gramach wynosi około 6 gramów. W dojrzałej papryce przeważają węglowodany proste – takie jak glukoza i fruktoza – które są odpowiedzialne za jej słodki smak.

Warzywo to jest także źródłem błonnika, choć w świeżej masie nie jest go zbyt wiele – stanowi on mniej 2% świeżej masy [6].

Bogactwo witaminy C

Papryka jest istotnym źródłem wielu witamin i składników mineralnych. Niewiele osób wie, jak bogatym źródłem witaminy C jest to warzywo. W zależności od koloru papryki w jej 100 gramach znajdziemy: najwięcej w papryce żółtej (ok. 180 mg), nieco mniej w czerwonej (144 mg), najmniej w zielonej (91 mg).

Dla porównania w 100 g cytryny jest około 50 mg tej witaminy, co daje skalę porównania.

Papryka jest jednym z najbogatszych źródeł witaminy C w naszej diecie i pozwala pokryć blisko 170% referencyjnego dziennego spożycia (RDI) na ten składnik.

Najbogatsze źródła pokarmowe witaminy C, czyli dzika róża (500-700mg), czarna porzeczka (180mg) dostępne są jedynie sezonowo i jadane raczej okazjonalnie. Natkę pietruszki dla odmiany (170mg) spożywa się bardziej jako przyprawę, w małych ilościach.

Papryka, uwzględniając jej wielkość spożycia, gdzie przeciętna porcja wynosi około 100-120 g, staje się znaczącym źródłem witaminy C w codziennej diecie [6].

Pozostałe witaminy w papryce

Surowa papryka to także dobre źródło:

• Witaminy B6 (pirydoksyny), związanej z procesami krwiotwórczymi
• Witaminy K1 (filochinonu), biorącej udział w procesie krzepnięcia krwi i zdrowia kości
• Potasu, odpowiedzialnego za prawidłową pracę serca, ciśnienie krwi i napięcie mięśniowe.[7]
• Kwas foliowy – odpowiedzialny między innymi za syntezę kwasów nukleinowych, biorący udział w procesach krwiotwórczych, a także działający modulująco na stężenie homocysteiny we krwi. Jego prawidłowe stężenie jest niezmiernie istotne w początkowych tygodniach ciąży, ponieważ zapobiega powstawaniu wad cewy nerwowej u zarodka [8].
• Witamina E, pełniąca zarówno rolę witaminy jak i przeciwutleniacza. Działa przeciwmiażdżycowo, przeciwzakrzepowo, przeciwstarzeniowo, a także wspiera płodność.
• Beta karoten. Jest on prowitaminą witaminy A odpowiedzialnej za prawidłowe widzenie, wzrost, zdrowie skóry, włosów i paznokci czy regenerację błon śluzowych [9]

Przeciwutleniacze w papryce słodkiej

Karotenoidy

Poza składnikami odżywczymi papryka to przede wszystkim doskonałe źródło wielu przeciwutleniaczy. Do najważniejszych z nich należą karotenoidy, których najwięcej jest w dojrzałych owocach papryki [10].

Kapsantyna

Najważniejszym z nich, nadającym papryce intensywną, czerwoną barwę jest kapsantyna, o udowodniony korzystnym działaniu prozdrowotnym[11] [12] . Właściwości tego silnego przeciwutleniacza wykorzystuje przemysł spożywczy.

Na jego potrzeby izoluje się kapsantynę z papryki i stosuje jako naturalny barwnik (czerwony/pomarańczowy) do produktów zbożowych (chrupek, przetworów śniadaniowych), przetworów owocowych czy zup, przypraw, pasztetów, a nawet serów.

Kapsantynę oznacza się symbolem (E160c lub określeniem ekstrakt z papryki) i jest to przykład prozdrowotnego dodatku do żywności [13]. Korzystne właściwości dla zdrowia kapsantyny docenił także przemysł suplementów diety, oferując dużą gamę preparatów z tym składnikiem.

Wiolaksantyna

Innym ważnym karotenoidem papryki jest wiolaksantyna. Związek ten jest żółtym barwnikiem o silnych właściwościach przeciwutleniających [14] . W przemyśle spożywczym stanowi dodatek do żywności.

Luteina

Luteina, ten przeciwutleniacz obecny jest w papryce zielonej i niedojrzałej. Zanika wraz z postępem dojrzewania owocu. Odpowiednie spożycie luteiny korzystnie wpływa na zdrowie oczu [15].

Kwercetyna i luteolina

Kwercetyna i luteolina. To kolejne przeciwutleniacze występujące w papryce, których prozdrowotne właściwości potwierdzają liczne badania naukowe.

Wykazano, że kwercetyna pomaga zapobiegać niektórym chorobom przewlekłym, w tym chorobom serca i niektórym typom nowotworów [16] [17] . Luteolina zaś działa przeciwzapalnie i antyalergicznie [18].

Przeciwutleniacze w papryce ostrej na przykładzie chili

W ostrej papryce, poza wszystkimi wyżej wymienionymi związkami, należy dodać takie związki przeciwutleniające jak:

Kapsaicyna

Kapsaicyna. Będący jednym z najlepiej przebadanych związków roślinnych w papryce chili. Odpowiada ona za ich ostry smak i wiele skutków zdrowotnych od działania przeciwbólowego, regulującego wartości ciśnienia krwi, po działanie przeciwpasożytnicze czy zmniejszające apetyt [19] [20].

Kwas synapinowy i ferulowy

Kwasy synapinowy i ferulowy. Oba te związki są przeciwutleniaczami o szerokim ochronnym spektrum działania na komórki organizmu. Naukowcy przypisują im właściwości przeciwzapalne, przeciwstarzeniowe, przeciwcukrzycowe, przeciwmutagenne oraz przeciwnowotworowe [21] [22].

Jak wybierać paprykę, aby była najzdrowsza?

Najwięcej tych prozdrowotnych związków przeciwutleniających zawartych jest w dojrzałej, dobrze wybarwionej, ostrej papryce. Warto zatem poczekać na odpowiedni moment zbioru. Osoby, które zastanawiają się, którą paprykę wybrać, by odnieść najwięcej korzyści zdrowotnych powinny zwrócić uwagę na wielkość spożycia tego warzywa.

Papryka słodka może być spożywana jako pełne danie lub jako pokaźny dodatek do dania głównego, chili zaś stosowane jest jako przyprawa, często także w postaci suszonej.

Najważniejsza jest jednak regularność konsumpcji oraz urozmaicenie, o co w przypadku papryki nietrudno, zważywszy na fakt, że liczba odmian przekracza kilkanaście tysięcy.

Właściwości prozdrowotne papryki

Wiele badań potwierdza to, że wysokie spożycie owoców i warzyw wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju wielu chorób przewlekłych, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, miażdżyca czy niektóre typy nowotworów. Częsta obecność papryki w diecie wiąże się także z innymi korzyściami zdrowotnymi:

Papryka dla zdrowych oczu

Do najczęstszych problemów z narządem wzroku należą zwyrodnienie plamki żółtej i zaćma, których głównymi przyczynami są starzenie się, a także infekcje [23]. Sposób odżywiania także może odgrywać znaczącą rolę w rozwoju tych chorób.

Luteina i zeaksantyna – karotenoidy występujące w stosunkowo dużych ilościach w papryce, mogą poprawić zdrowie oczu, gdy są spożywane w odpowiednich ilościach [15] [24] [25].

Potwierdzono, że związki te chronią siatkówkę oka przed uszkodzeniami oksydacyjnymi [26] [27]. Szereg badań wskazuje, że regularne spożywanie pokarmów bogatych w te karotenoidy, może zmniejszyć ryzyko zarówno zaćmy, jak i zwyrodnienia plamki żółtej [28] [29] [30] [31].

Ponieważ papryka jest doskonałym źródłem pokarmowym luteiny i zeaksantyny, jej częste uwzględnianie w jadłospisie może pomóc zmniejszyć ryzyko chorób oczu.

Papryka w walce z anemią

Niedokrwistość jest stosunkowo częstą przypadłością, charakteryzującą się zmniejszoną zdolnością krwi do przenoszenia tlenu. Jedną z najczęstszych przyczyn anemii jest niedobór żelaza, którego głównymi objawami są osłabienie i zmęczenie.

Czerwona papryka jest nie tylko dobrym źródłem żelaza, ale jest również wyjątkowo bogata w witaminę C, która zwiększa wchłanianie tego pierwiastka ze światła przewodu pokarmowego [32]. Z tego powodu spożywanie surowej papryki obok pokarmów bogatych w żelazo – takich jak mięso, podroby, żółtka jaj czy orzechy i pełnoziarniste pieczywo oraz kasze może pomóc zwiększyć zapasy żelaza w organizmie, jednocześnie zmniejszając ryzyko anemii [33].

Zdrowie na ostro

Nie tylko słodka papryka to źródło korzystnych dla zdrowia substancji. Wiele związków aktywnych kryje się także w jej ostrej wersji.

Kapsaicyna, stanowiąca główny bioaktywny związek w papryce chilli ma zaskakujące właściwości. Wiąże się z receptorami bólowymi, które są zakończeniami nerwowymi, odpowiedzialnymi za odczuwanie bólu.

Powiązanie kapsaicyny z tymi receptorami wywołuje uczucie pieczenia, ale nie powoduje żadnych rzeczywistych obrażeń. Osoby przyzwyczajone do obecności chili w potrawach mogą z czasem wykształcić pewną tolerancję odczuwania ostrości, ponieważ ich receptory bólowe będą w pewnym stopniu znieczulone na działanie tej substancji.

Powoduje to również, że te receptory bólu są niewrażliwe na inne formy bólu, takie jak np. zgaga spowodowana kwaśnym refluksem.

Potwierdza to jedno z przeprowadzonych badań, w którym wykazano, że podanie pacjentom ze zdiagnozowaną zgagą 2,5 grama czerwonej papryki chili dziennie, przez 5 tygodni trwania badania, spowodowało złagodzenie odczuwania bólu związanego z chorobą [34].

Inne, krótkotrwałe badanie potwierdza także korzystne działanie chili w łagodzeniu objawów dyspeptycznych. Pacjenci, którym badacze podawali 3g sproszkowanej ostrej papryki dziennie rzadziej uskarżali się na bolesne objawy związane ze zgagą [35].

Należy podkreślić, że efekt ten obserwowany jest raczej doraźnie i ustępuje on samoczynnie po 1-3 dniach po zaprzestaniu przyjmowania kapsaicyny [36]. Niemniej, osoby chcące spróbować naturalnych metod leczenia, mogą spróbować zastosować dodatek chili do potraw, także z uwagi na inne korzyści zdrowotne.

Ostra papryka dla smukłej figury

Osoby stosujące diety redukcyjne mogą rozważyć dodatek chili do potraw. Podniesie to atrakcyjność dań – ale także, jak sugerują niektóre prace badawcze, kapsaicyna może sprzyjać utracie masy ciała poprzez hamowanie apetytu i pobudzanie przemiany materii [37] [38].

Wiele niezależnych prac potwierdza, że wystarczy 10 gramów czerwonej papryki chili, by znacząco zwiększyć spalanie tkanki tłuszczowej (zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet) [39] [40] [41] [42].

Kapsaicyna może również zmniejszać łaknienie. Co za tym idzie, zmniejsza dobową energetyczność diety. W tym przypadku jednak wyniki badań nie są jednoznaczne.

W pewnych pracach [43] wykazano, że osoby regularnie jadające chili, które w czasie badania przyjmowały kapsaicynę przed posiłkiem, dostarczały mniej energii z pożywienia. W innej pracy wykazano jednak tendencję odwrotną: to jest, osoby stroniące od chili charakteryzowały się mniejszym apatytem a kaloryczność ich diety była niższa w porównaniu z grupą spożywających tę paprykę [44].

Nie wszystkie badania potwierdzają skuteczność papryczki chili jako produktu wspierającego odchudzanie. Wiele prac nie wykazało znaczącego wpływu jej spożywania ani na ogólną energetyczność diety, ani na spalanie tkanki tłuszczowej [45] [46] [47].

Pomimo niejednoznacznych dowodów wydaje się, że regularne spożywanie czerwonej papryki chili lub suplementów kapsaicyny może pomóc w utracie masy ciała w połączeniu ze zbilansowaną dietą o ujemnym bilansie energetycznym i wdrożeniu regularnej aktywności fizycznej.

Należy podkreślić, że same papryczki bez zmiany stylu życia nie spowodują pożądanego efektu. Ponadto tolerancja na działanie kapsaicyny może rozwijać się z czasem, ograniczając jej skuteczność [48] .

Przeciwwskazania

Papryka jest produktem o wysokich walorach odżywczych i zdrowotnych, ponadto przeważnie jest dobrze tolerowana. Niektórzy ludzie mogą być na nią uczuleni. Alergia na paprykę występuje rzadko, jednak najczęstszą jej postacią jest alergia krzyżowa [49].

W przypadku ostrej papryki przy jej nadmiernym spożyciu, kapsaicyna w niej zawarta może działać drażniąco na śluzówkę jamy ustnej powodując ból, zaczerwienienie, obrzęk czy nawet stan zapalny [50].

U osób wrażliwych, spożycie dań z ostrą papryką może skutkować biegunką, bólem brzucha czy wzmagać objawy zespołu jelita drażliwego. Dlatego dla tych konsumentów nie jest polecane stosowanie tej papryki.

Decydując się na spożywanie papryczek chili, należy uwzględnić własny poziom tolerancji. Uczucie pieczenia może sprawiać dyskomfort. Nie powinno dopuszczać do powstania problemów trawiennych z tego powodu. Czy jesteśmy w stanie rozróżnić poziom ostrości różnych gatunków ostrej papryki?

Stopnie ostrości papryki

Papryka to chyba jedyny rodzaj owocu tak diametralnie różniący się od innych. Dlaczego więc większość owoców jest przeważnie słodka i cierpka, podczas gdy papryczki chili są tak ostre?

Odpowiedzią może być ewolucyjne przystosowanie do roznoszenia nasion papryki, które nie miało odbywać się za pośrednictwem zwierząt, dla których kapsaicyna zawarta w owocach jest substancją silnie drażniącą.

Odstraszająca ostra papryka wywołuje uczucie pieczenia na niemal każdej powierzchni, z którą się styka (usta, oczy i dłonie). Ludzie są jedynym znanym gatunkiem ssaków spożywającym ostrą paprykę.

Ciekawostką jest to, że ptaki nie mają tych samych receptorów bólu co my i regularnie jedzą ostrą paprykę, nie czując pieczenia. Ma to duży sens ewolucyjny, gdyż za pośrednictwami ptaków rośliny mogą przenosić się na dalsze odległości.

Skala ostrości Scoville’a

Stosowana do określania stopnia ostrości potraw – ale przede wszystkim w odniesieniu do papryki, skala Scoville’a wzięła swoją nazwę od jej twórcy – amerykańskiego farmaceuty Wilbura Scoville’a.

Opracował on tę metodę w 1912 roku, na początku przez pomiar organoleptyczny. Wyznaczając skalę ostrości, badacz najpierw tworzył roztwór cukru z wodą, a następnie dodawał znaną ilość alkoholowego ekstraktu z badanej papryki do roztworu.

Gdy testerzy (zazwyczaj pięciu) zaczynali odczuwać pieczenie, zapisywał stopień rozcieńczenia roztworu, co dawało wynik na scali Scoville’a, np. Scoville Heat Units.

(SHU) papryki habanero odmiany ‘Red Savina’ o wartości 580 000 oznacza, że jej ekstrakt musi zostać rozcieńczony w stosunku 1:580 000, zanim przestanie być odczuwane uczucie ostrości.

Obecnie pomiary dokonuje się metodami analitycznymi, co znacząco podnosi ich dokładność. To daje łatwiejsze określenie stopnia ostrości pomiędzy odmianami papryki. Zgodnie ze skalą Scoville Heat Units (SHU) najłagodniejszą papryką jest słodka czerwona papryka, która w skali SHU ma. Najostrzejszą wyhodowana w 2018 roku papryka X, której ostrość to aż 3 000 000!

Dla porównania ziarenka pieprzu mają 100–500 SHU ( w zależności od gatunku), papryka Tabasco ma od 30–50 tys. SHU, indyjskie papryki ‘Dorset Naga’ i ‘Naga Jolokia’ osiągają ok. 1 mln SHU i są ok. 25 razy ostrzejsze niż papryka Tabasco.

Należy zaznaczyć, że są to liczby uśrednione i zależne od warunków uprawy, odmiany, czynników środowiskowych [51]. W latach 2011–2012 pojawiły się papryki ‘Trinidad Scorpion Butch T’ i ‘Carolina Reaper’ osiągające 1,5 mln SHU. W roku 2017 doniesiono o wyhodowaniu papryki ‘Dragon’s Breath’ której ostrość wynosi ok. 2,5 mln SHU.

Ciekawostką jest, że na bazie kapsaicyny tworzy się gaz łzawiący używany do samoobrony, jego ostrość waha się zwykle pomiędzy 2 500 000 do 5 000 000 SHU, dla porównania czysta kapsaicyna (bez dodatków) ma ostrość od 15 000 000 do 16 000 000 SHU.

Podsumowanie

Papryka jest produktem ze wszech miar korzystnym dla zdrowia. Spożywana regularnie przeciwdziała licznym chorobom przewlekłym, wspiera zdrowie oczu, korzystnie wpływa na stan skóry, uzupełnia potencjalne niedobory żywieniowe. Przede wszystkim jest smaczna.

Warzywo to jest także łatwe do wkomponowania w codzienny jadłospis, zarówno w postaci surowej, jak i w potrawach. Stosowane jako przyprawa podnosi atrakcyjność potraw. Niektóre badania sugerują, że może wspomagać tempo przemiany materii i działać rozgrzewająco.

Co najważniejsze, jest dobrym źródłem witamin i składników mineralnych, których często brakuje w wysoko przetworzonej diecie współczesnego konsumenta.

ARTYKUŁ POWSTAŁ JAKO CZĘŚĆ CYKLU „JEDZ LOKALNIE, JEDZ SEZONOWO”

„Moc Polskich Warzyw” to kampania, która powstała z inicjatywy Zrzeszenia Producentów Papryki Rzeczypospolitej Polskiej. Obok ZPPRP, które koordynuje program, udział w kampanii biorą: Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw, Stowarzyszenie Producentów Pomidorów i Ogórków pod Osłonami, Stowarzyszenie Malinowy Król, Stowarzyszenie Branży Grzybów Uprawnych oraz Stowarzyszenie Czosnek Galicyjski. Kluczowym celem kampanii „Moc Polskich Warzyw” jest edukacja konsumentów na temat różnorodności polskich warzyw, ich właściwości zdrowotnych i odżywczych oraz roli w codziennej diecie. Kampania jest organizowana dzięki wsparciu ze środków finansowych Funduszu Promocji Owoców i Warzyw.

Przypisy:

1. https://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/FE/FE102800.pdf
2. http://www.worldstopexports.com/top-sweet-pepper-and-chili-pepper-exporters/
3. http://www.theplantlist.org/tpl/search?q=capsicum
4. „Introducing the capsicum to the world”. World Of Chillies. Retrieved 7 February 2015.
5. USDA-ARS GRIN pepper seed collection, Experiment, Georgia
6. https://ndb.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/787812/nutrients
7. Whelton, P. K., & He, J. (2014). Health effects of sodium and potassium in humans. Current Opinion in Lipidology, 25(1), 75-79.
8. Fekete, K., Berti, C., Trovato, M., Lohner, S., Dullemeijer, C., Souverein, O. W., … & Decsi, T. (2012). Effect of folate intake on health outcomes in pregnancy: a systematic review and meta-analysis on birth weight, placental weight and length of gestation. Nutrition journal, 11(1), 1-8.
9. Marín, A., Ferreres, F., Tomás-Barberán, F. A., & Gil, M. I. (2004). Characterization and quantitation of antioxidant constituents of sweet pepper (Capsicum annuum L.). Journal of agricultural and food chemistry, 52(12), 3861-3869.
10. Sun, T., Xu, Z., Wu, C. T., Janes, M., Prinyawiwatkul, W., & No, H. K. (2007). Antioxidant activities of different colored sweet bell peppers (Capsicum annuum L.). Journal of Food Science, 72(2), S98-S102.
11. Matsufuji, H., Ishikawa, K., Nunomura, O., Chino, M., & Takeda, M. (2007). Anti‐oxidant content of different coloured sweet peppers, white, green, yellow, orange and red (Capsicum annuum L.). International Journal of Food Science & Technology, 42(12), 1482-1488.
12. Kim, S., Ha, T. Y., & Hwang, I. K. (2009). Analysis, bioavailability, and potential healthy effects of capsanthin, natural red pigment from Capsicum spp. Food Reviews International, 25(3), 198-213.
13. http://www.inchem.org/documents/jecfa/jecmono/v60je01.pdf
14. Gómez-García, M. D. R., & Ochoa-Alejo, N. (2013). Biochemistry and molecular biology of carotenoid biosynthesis in chili peppers (Capsicum spp.). International Journal of Molecular Sciences, 14(9), 19025-19053.
15. Abdel-Aal, E. S. M., Akhtar, H., Zaheer, K., & Ali, R. (2013). Dietary sources of lutein and zeaxanthin carotenoids and their role in eye health. Nutrients, 5(4), 1169-1185.
16. Larson, A. J., Symons, J. D., & Jalili, T. (2012). Therapeutic potential of quercetin to decrease blood pressure: review of efficacy and mechanisms. Advances in nutrition, 3(1), 39-46.
17. Lin, Y., Yngve, A., Lagergren, J., & Lu, Y. (2014). A dietary pattern rich in lignans, quercetin and resveratrol decreases the risk of oesophageal cancer. British journal of nutrition, 112(12), 2002-2009.
18. Seelinger, G., Merfort, I., & Schempp, C. M. (2008). Anti-oxidant, anti-inflammatory and anti-allergic activities of luteolin. Planta medica, 74(14), 1667-1677.
19. McCarty, M. F., DiNicolantonio, J. J., & O’keefe, J. H. (2015). Capsaicin may have important potential for promoting vascular and metabolic health. Open Heart, 2(1).
20. Cronin, J. R. (2002). The Chili Pepper’s Pungent Principle: Capsaicin Delivers Diverse Health Benefits. Alternative & Complementary Therapies, 8(2), 110-113.
21. Nićiforović, N., & Abramovič, H. (2014). Sinapic acid and its derivatives: natural sources and bioactivity. Comprehensive reviews in food science and food safety, 13(1), 34-51.
22. Nićiforović, N., & Abramovič, H. (2014). Sinapic acid and its derivatives: natural sources and bioactivity. Comprehensive reviews in food science and food safety, 13(1), 34-51.
23. Lim, L. S., Mitchell, P., Seddon, J. M., Holz, F. G., & Wong, T. Y. (2012). Age-related macular degeneration. The Lancet, 379(9827), 1728-1738.
24. Moeller, S. M., Jacques, P. F., & Blumberg, J. B. (2000). The potential role of dietary xanthophylls in cataract and age-related macular degeneration. Journal of the American College of Nutrition, 19(sup5), 522S-527S.
25. Carpentier, S., Knaus, M., & Suh, M. (2009). Associations between lutein, zeaxanthin, and age-related macular degeneration: an overview. Critical reviews in food science and nutrition, 49(4), 313-326.
26. Bone, R. A., LANDRUM, J. T., FRIEDES, L. M., GOMEZ, C. M., KILBURN, M. D., MENENDEZ, E., … & WANG, W. (1997). Distribution of lutein and zeaxanthin stereoisomers in the human retina. Experimental eye research, 64(2), 211-218.
27. Bone, R. A., Landrum, J. T., Dixon, Z., Chen, Y., & Llerena, C. M. (2000). Lutein and zeaxanthin in the eyes, serum and diet of human subjects. Experimental eye research, 71(3), 239-245.
28. Vu, H. T., Robman, L., Hodge, A., McCarty, C. A., & Taylor, H. R. (2006). Lutein and zeaxanthin and the risk of cataract: the Melbourne visual impairment project. Investigative ophthalmology & visual science, 47(9), 3783-3786.
29. Seddon, J. M., Ajani, U. A., Sperduto, R. D., Hiller, R., Blair, N., Burton, T. C., … & Yannuzzi, L. A. (1994). Dietary carotenoids, vitamins A, C, and E, and advanced age-related macular degeneration. Jama, 272(18), 1413-1420.
30. Karppi, J., Laukkanen, J. A., & Kurl, S. (2012). Plasma lutein and zeaxanthin and the risk of age-related nuclear cataract among the elderly Finnish population. British Journal of Nutrition, 108(1), 148-154.
31. Dherani, M., Murthy, G. V., Gupta, S. K., Young, I. S., Maraini, G., Camparini, M., … & Fletcher, A. E. (2008). Blood levels of vitamin C, carotenoids and retinol are inversely associated with cataract in a North Indian population. Investigative ophthalmology & visual science, 49(8), 3328-3335.
32. Thankachan, P., Walczyk, T., Muthayya, S., Kurpad, A. V., & Hurrell, R. F. (2008). Iron absorption in young Indian women: the interaction of iron status with the influence of tea and ascorbic acid. The American journal of clinical nutrition, 87(4), 881-886.
33. Péneau, S., Dauchet, L., Vergnaud, A. C., Estaquio, C., Kesse-Guyot, E., Bertrais, S., … & Galan, P. (2008). Relationship between iron status and dietary fruit and vegetables based on their vitamin C and fiber content. The American journal of clinical nutrition, 87(5), 1298-1305.
34. Bortolotti, M., Coccia, G., & Grossi, G. (2002). Red pepper and functional dyspepsia. New England Journal of Medicine, 346(12), 947-948.
35. Jutaghokiat, S., Imraporn, B., & Gonlachanvit, S. (2009). 581 Chili Improves Gastroesophageal Reflux Symptoms in Patients with Non Erosive Gastroesophageal Reflux Disease (NERD). Gastroenterology, 136(5), A-92.
36. Karrer, T., & Bartoshuk, L. (1995). Effects of capsaicin desensitization on taste in humans. Physiology & behavior, 57(3), 421-429
37. Whiting, S., Derbyshire, E. J., & Tiwari, B. (2014). Could capsaicinoids help to support weight management? A systematic review and meta-analysis of energy intake data. Appetite, 73, 183-188
38. Ludy, M. J., Moore, G. E., & Mattes, R. D. (2012). The effects of capsaicin and capsiate on energy balance: critical review and meta-analyses of studies in humans. Chemical senses, 37(2), 103-121.
39. YOSHIOKA, M., LIM, K., KIKUZATO, S., KIYONAGA, A., TANAKA, H., SHINDO, M., & SUZUKI, M. (1995). Effects of red-pepper diet on the energy metabolism in men. Journal of nutritional science and vitaminology, 41(6), 647-656.
40. Yoshioka, M., St-Pierre, S., Suzuki, M., & Tremblay, A. (1998). Effects of red pepper added to high-fat and high-carbohydrate meals on energy metabolism and substrate utilization in Japanese women. British Journal of Nutrition, 80(6), 503-510.
41. Lejeune, M. P., Kovacs, E. M., & Westerterp-Plantenga, M. S. (2003). Effect of capsaicin on substrate oxidation and weight maintenance after modest body-weight loss in human subjects. British Journal of Nutrition, 90(3), 651-659.
42. Josse, A. R., Sherriffs, S. S., Holwerda, A. M., Andrews, R., Staples, A. W., & Phillips, S. M. (2010). Effects of capsinoid ingestion on energy expenditure and lipid oxidation at rest and during exercise. Nutrition & metabolism, 7(1), 65.
43. Westerterp-Plantenga, M. S., Smeets, A., & Lejeune, M. P. G. (2005). Sensory and gastrointestinal satiety effects of capsaicin on food intake. International journal of obesity, 29(6), 682-688.
44. Ludy, M. J., & Mattes, R. D. (2011). The effects of hedonically acceptable red pepper doses on thermogenesis and appetite. Physiology & behavior, 102(3-4), 251-258.
45. Ahuja, K. D. K., Robertson, I. K., Geraghty, D. P., & Ball, M. J. (2007). The effect of 4-week chilli supplementation on metabolic and arterial function in humans. European journal of clinical nutrition, 61(3), 326-333.
46. Smeets, A. J., & Westerterp-Plantenga, M. S. (2009). The acute effects of a lunch containing capsaicin on energy and substrate utilisation, hormones, and satiety. European journal of nutrition, 48(4), 229-234.
47. Galgani, J. E., Ryan, D. H., & Ravussin, E. (2010). Effect of capsinoids on energy metabolism in human subjects. British journal of nutrition, 103(1), 38-42.
48. Ludy, M. J., Moore, G. E., & Mattes, R. D. (2012). The effects of capsaicin and capsiate on energy balance: critical review and meta-analyses of studies in humans. Chemical senses, 37(2), 103-121.
49. Ebner, C., Jensen‐Jarolim, E., Leitner, A., & Breiteneder, H. (1998). Characterization of allergens in plant‐derived spices: Apiaceae spices, pepper (Piperaceae), and paprika (bell peppers, Solanaceae). Allergy, 53, 52-54.
50. Lee, R. J., Yolton, R. L., Yolton, D. P., Schnider, C., & Janin, M. L. (1996). Personal defense sprays: effects and management of exposure. Journal of the American Optometric Association, 67(9), 548-560.
51. National Geographic, nr 5 (92), maj 2007