Psychologiczne aspekty nadwagi i otyłości oraz czynniki zakłócające spadek masy ciała

Nadmierna masa ciała obejmuje nie tylko aspekty zdrowotne czy estetyczne, ale również w dużej mierze psychologiczne. To zaniedbywanie właśnie tej sfery jest częstą przyczyną niepowodzenia procesu odchudzania. Duża część osób rozpoczynających walkę z nadmiarem kilogramów twierdzi, że „jest na diecie”, co zakłada, że gdy ową „dietę” zakończą, wrócą do starych nawyków żywieniowych. Skutkuje to oczywiście efektem jo-jo i powrotem utraconych kilogramów. Odpowiedniejszym założeniem w tym przypadku byłoby „zmieniam swój styl żywienia” czy „zaczynam żyć zdrowo”, ponieważ w zamyśle przewiduje ono zmiany wprowadzane na stałe, a nie na pewien czas.

Zaburzenia samokontroli

Przyczyną nadmiernej podaży energii mogą być zaburzenia samokontroli. Osoby otyłe, w myśl zasady „wszystko albo nic”, albo stosują się ściśle do zaleceń restrykcyjnej diety, albo jedzą wszystko na co mają ochotę i to w nieograniczonych ilościach.

Spożywając posiłki w sytuacjach zajmujących uwagę również łatwiej o dostarczenie zbyt dużej ilości energii. Takie okoliczności jak oglądanie filmu, czytanie książki czy spędzanie czasu przed komputerem wiążą się bowiem z redukcją samoświadomości, co utrudnia kontrolowanie zachowań związanych z jedzeniem. Podobny wpływ na naszą świadomość na również alkohol czy zmęczenie.

Wykazano, że osoby z nadmierną masą ciała są bardziej wrażliwe na bodźce zewnętrzne (takie jak wygląd, zapach czy smak potrawy) niż osoby o prawidłowej masie. Częściej sięgają one również po pożywienie z wyniku tych bodźców, nawet jeśli ich ciało nie wysłało jeszcze sygnału głodu.

Stres i problemy

Wymienianym często powodem otyłości z punktu widzenia psychologii jest nieumiejętność radzenia sobie z problemami i rozładowywanie stresów poprzez jedzenie. Osoby z nadmierną masą ciała rzadziej próbują rozwiązać problem aktywnie, a częściej koncentrują się na emocjach. Wykazano, że otyli doświadczają stresu intensywniej niż osoby szczupłe, postrzegają oni również pewnie sytuacje jako bardziej przytłaczające. Co więcej, tendencja do tłumienia w sobie złości i nie uzewnętrznianie jej mogą byś przyczyną epizodów objadania się, które mają na celu złagodzić nagromadzone emocje.

Zjawisko aleksytymii, czyli braku umiejętności wglądu we własne stany emocjonalne często towarzyszy osobom z nadmierną masą ciała. Mogą oni mylnie interpretować pobudzenie fizjologiczne z uczuciem głodu. Jedzą wtedy, ponieważ nie potrafią zidentyfikować swoich odczuć.

Skuteczna motywacja

Zasadnicze dla postępu i trwałości programów odchudzających jest jak najwcześniejsze odkrycie czynników utrudniających redukcję masy ciała. Wśród nich wyróżnić można zbyt duże oczekiwania wobec programu odchudzającego. Pacjenci powinni uwzględniać swoje aktualne możliwości i starać się nie nastawiać się na utratę kilogramów, ale zmianę stylu życia.

Motywacja związana z aspektami czysto wizualnymi również nie sprzyja utrzymaniu efektów diety.  Podobnie działa motywacja zewnętrzna, taka jak naleganie męża czy rodziny na zredukowanie masy ciała, presja otoczenia i reklamy kreującej nieosiągalne wzorce piękna. Bardzo ważne jest, aby zamienić takie pobudki na te wewnętrzne („chcę zrobić coś dla siebie”, „chcę być zdrowa”, „chcę o siebie zadbać”). Na zwiększenie skuteczności działań odchudzających wpłynie również stawianie sobie mniejszych celów, zamiast planowania nieosiągalnych efektów.

Nadwaga i otyłość jest problemem zarówno medycznym, jak i estetycznym. Należy jednak pamiętać, że posiada on również znaczenie psychologiczne, które należy uwzględniać podczas planowania programu redukcji masy ciała.