Rekomendacje probiotyków

Rodzaj, gatunek czy szczep?

Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Aktualnie wiadomo, że definicja ta choć nadal aktualna powinna zostać poszerzona o twierdzenie, że fragmenty DNA bakteryjnego pochodzącego z martwych komórek mikroorganizmów również wykazują działanie stymulujące układ odpornościowy (1). Każdy szczep probiotyczny opisany jest nazwą rodzajową (np. Lactobacillus), nazwą gatunkową (np. acidophilus) oraz oznaczeniem literowo-cyfrowym (W22). Udokumentowane działanie probiotyczne odnosi się bowiem zawsze tylko i wyłącznie do jednego testowanego szczepu – Lactobacillus acidophilus W22. Aby określony szczep bakteryjny został uznany za probiotyczny musi przejść liczne badania, w przebiegu których ustalone zostaną jego żywotność oraz aktywność w przewodzie pokarmowym i zdolność do kolonizacji śluzówki jelitowej lub w przypadku jej braku przeżywalność w środowisku przewodu pokarmowego. Szczep probiotyczny nie może być patogenny i toksynotwórczy oraz posiadać status QPS (ang. Qualified Presumption of Safety) – kwalifikację domniemanego bezpieczeństwa (2). Co jednak najważniejsze, musi mieć udokumentowany klinicznie wpływ na zdrowie. Część właściwości probiotycznych, np. zdolność do kolonizacji śluzówki jelita, a tym samym przywracanie równowagi w składzie ekosystemu jelitowego jest cechą powszechną wśród probiotyków. Inne właściwości, np. psychobiotyczne są cechą szczepozależną (rycina 1) (3). Jak zatem wybrać optymalny preparat probiotyczny w aptece?

Rekomendacje

Idea probiotykoterapii zakłada, że egzogenna podaż żywych szczepów bakterii probiotycznych przywraca stan równowagi w jelicie. Komórki bakteryjne obecne w probiotyku, namnażają się w jelicie w trakcie jego podawania, co równolegle zmniejsza liczbę niekorzystnych mikroorganizmów. W ten sposób zostają stworzone optymalne warunki do regeneracji własnej, unikatowej dla każdego człowieka mikroflory jelitowej. Wybór optymalnego preparatu probiotycznego powinien być poprzedzony analizą celu w jakim jest on podawany i korzyści jakie mają zostać osiągnięte. Dlatego niezbędna jest lektura artykułów naukowych lub ich opracowań dostarczanych przez producenta, potwierdzających jakość oferowanych produktów.

Preparat jednoszczepowy rekomendowany jest w przypadku określonego zjawiska klinicznego, np. w celu redukcji objawów zespół jelita nadwrażliwego, w leczeniu zaparć, biegunek, dyspepsji i dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej. Jeśli stosowany szczep probiotyczny jest silnym konkurentem w stosunku do bakterii patogennych osiągana jest największa korzyść. Dzięki takiej strategii ograniczony zostaje wzrost niekorzystnych gatunków, co jest szczególnie istotne w przypadku antybiotykoterapii (zwłaszcza rozwijających się wtórnie zakażeń C.difficile) (4) lub innych zaburzeń pracy jelit związanych z dysbiozą w przebiegu takich schorzeń jak choroby zapalne i czynnościowe przewodu pokarmowego (5). W takich sytuacjach najważniejsze, aby efekt probiotyczny był przewidywalny i kontrolowany. Zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Gastroenterologii (ang. World Gastroenterology Organisation, WGO) (6) wysokie poziomy dowodowości (1* oraz 2*)  Oksfordzkiego Centrum Medycyny Opartej na Dowodach (7) mają probiotyki zawierające w swoim składzie przykładowo Lactobacillus plantarum 299v , Bifidobacterium infantis 35624 czy Saccharomyces boulardii CNCM I-745 (8,9). Szczepy te są rekomendowane w celu poprawy całościowych wskaźników klinicznych zespołu jelita nadwrażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS). Podobnie wyniki metaanalizy (10) wykazały, że wybrane szczepy L. plantarum (299v, 2362 i Lactobacillus acidophilus (np. La5), i) oraz szczep  Bifidobacterium longum 88 skutecznie zapobiegają rozwojowi sepsy pooperacyjnej u pacjentów leczonych z powodów gastroenterologicznych.

Rycina 1. Cechy probiotyczne (na podstawie (3))

Z kolei mikroorganizmy znajdujące się w składzie preparatów wieloszczepowych są aktywne na różnych poziomach biologicznych w organizmie pacjenta. Szerokie spektrum oddziaływania sprawia, że preparaty wieloszczepowe mogą być wykorzystane wspomagająco w terapii schorzeń, których podłoże jest wieloczynnikowe; zespołu metabolicznego, otyłości, alergii, infekcji grzybiczych czy zaburzeń nastroju. Stąd dobrze przebadane w warunkach in vivo i in vitro preparaty wieloszczepowe określane mianem psychobiotyków mogą być jedną z opcji terapeutycznych pomagających zredukować napięcie psychiczne i objawy agresji oraz ograniczyć manifestację zaburzeń depresyjnych (11). Udowodniono również, że suplementacja preparatami zawierającymi właściwe szczepy bakterii probiotycznych ogranicza częstość występowania oraz intensywność migrenowych bólów głowy (12), a tym samym istotnie redukuje dawkę i liczbę przyjmowanych środków przeciwbólowych stosowanych w przebiegu napadów migrenowych. Istnieją również preparaty obniżające negatywny wpływ stresorów fizycznych (np. w sporcie) i psychicznych (13,14)

Bibliografia:

1. van Baarlen P, Troost FJ, van Hemert S, van der Meer C, de Vos WM, de Groot PJ, i in. Differential NF-kappaB pathways induction by Lactobacillus plantarum in the duodenum of healthy humans correlating with immune tolerance. Proc Natl Acad Sci U S A. 17 luty 2009;106(7):2371–6.
2. Introduction of a Qualified Presumption of Safety (QPS) approach for assessment of selected microorganisms referred to EFSA ‐ Opinion of the Scientific Committee. EFSA J [Internet]. 1 grudzień 2007 [cytowane 19 marzec 2018];5(12). Dostępne na: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.2903/j.efsa.2007.587
3. Hill C, Guarner F, Reid G, Gibson GR, Merenstein DJ, Pot B, i in. Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. sierpień 2014;11(8):506–14.
4. Kujawa-Szewieczek A, Adamczak M, Kwiecień K, Dudzicz S, Gazda M, Więcek A. The Effect of Lactobacillus plantarum 299v on the Incidence of Clostridium difficile Infection in High Risk Patients Treated with Antibiotics. Nutrients. 4 grudzień 2015;7(12):10179–88.
5. Marlicz W, Yung DE, Skonieczna-Żydecka K, Loniewski I, van Hemert S, Loniewska B, i in. From clinical uncertainties to precision medicine: the emerging role of the gut barrier and microbiome in small bowel functional diseases. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. październik 2017;11(10):961–78.
6. Probiotics and Prebiotics | World Gastroenterology Organisation [Internet]. [cytowane 19 marzec 2018]. Dostępne na: http://www.worldgastroenterology.org/guidelines/global-guidelines/probiotics-and-prebiotics
7. OCEBM Levels of Evidence [Internet]. CEBM. 2016 [cytowane 18 marzec 2018]. Dostępne na: https://www.cebm.net/2016/05/ocebm-levels-of-evidence/
8. Ducrotté P, Sawant P, Jayanthi V. Clinical trial: Lactobacillus plantarum 299v (DSM 9843) improves symptoms of irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol WJG. 14 sierpień 2012;18(30):4012–8.
9. Ford AC, Quigley EMM, Lacy BE, Lembo AJ, Saito YA, Schiller LR, i in. Efficacy of prebiotics, probiotics, and synbiotics in irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation: systematic review and meta-analysis. Am J Gastroenterol. październik 2014;109(10):1547–61; quiz 1546, 1562.
10. Arumugam S, Lau CSM, Chamberlain RS. Probiotics and Synbiotics Decrease Postoperative Sepsis in Elective Gastrointestinal Surgical Patients: a Meta-Analysis. J Gastrointest Surg Off J Soc Surg Aliment Tract. 2016;20(6):1123–31.
11. Steenbergen L, Sellaro R, van Hemert S, Bosch JA, Colzato LS. A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood. Brain Behav Immun. sierpień 2015;48:258–64.
12. de Roos NM, Giezenaar CGT, Rovers JMP, Witteman BJM, Smits MG, van Hemert S. The effects of the multispecies probiotic mixture Ecologic®Barrier on migraine: results of an open-label pilot study. Benef Microbes. 2015;6(5):641–6.
13. Lamprecht M, Bogner S, Schippinger G, Steinbauer K, Fankhauser F, Hallstroem S, i in. Probiotic supplementation affects markers of intestinal barrier, oxidation, and inflammation in trained men; a randomized, double-blinded, placebo-controlled trial. J Int Soc Sports Nutr. 20 wrzesień 2012;9(1):45.
14. Strasser B, Geiger D, Schauer M, Gostner JM, Gatterer H, Burtscher M, i in. Probiotic Supplements Beneficially Affect Tryptophan–Kynurenine Metabolism and Reduce the Incidence of Upper Respiratory Tract Infections in Trained Athletes: A Randomized, Double-Blinded, Placebo-Controlled Trial. Nutrients [Internet]. 23 listopad 2016 [cytowane 19 marzec 2018];8(11). Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5133134/