Rozmaryn. Nie tylko smak i zapach, czyli jak rozmaryn wpływa na zdrowie?

Przyprawy nadają produktom spożywczym wyjątkowy smak, aromat oraz barwę. Rośliny zielarskie są coraz częściej wykorzystywane w profilaktyce wielu schorzeń. Wiele przypraw, w tym rozmaryn, ma działanie przeciwwirusowe, bakteriobójcze, bakteriostatyczne oraz antyoksydacyjne [4].

Garść informacji o rozmarynie

Rozmaryn jest rośliną zielarską i jest najczęściej wykorzystywany w produkcji przypraw. Jest to roślina o aromatycznych liściach, przypominających liście lawendy. Kwiaty występują w kolorze niebieskim lub fioletowym. Miejsce uprawy powinna być dobrze nasłonecznione a gleba, w której rośnie rozmaryn, powinna mieć pH między 6 a 7 [10]. Zawiera około 1,5-2,5% olejków lotnych, garbniki, flawonoidy, trójterpeny, gorycze, saponiny, żywice, fitosterole, kwas rozmarynowy i wiele innych. Rozmaryn jest rośliną wiecznie zieloną, rosnącą dziko na wybrzeżach Morza Śródziemnego i południowej części Krymu. W Polsce uprawiany jest wyłącznie w szklarniach [9] lub w domu, w doniczce.

Właściwości prozdrowotne rozmarynu

Najpowszechniejszym zastosowaniem rozmarynu jest dodawanie go do potraw. To czyni je bardziej aromatycznymi. Rozmaryn jest często składnikiem różnych mieszanek przyprawowych. Olejek eteryczny oraz preparat handlowy z rozmarynu ma właściwości przeciwbakteryjne.

Podczas badań, których celem była ocena aktywności przeciwbakteryjnej olejku eterycznego, wyciągu wodnego oraz preparatu handlowego z rozmarynu wykazano, że ich zastosowanie hamuje wzrost Micrococcus sp. oraz Bacillus subtilisw produktach spożywczych [3].

Rozmaryn, jako przyprawa może stanowić uzupełnienie dla syntetycznych przeciwutleniaczy, stosowanych jako środki konserwujące w produkcji żywności. Działanie przeciwutleniające polega na zapobieganiu tworzenia się wolnych rodników oraz przekształcaniu już powstałych w związki o mniejszej aktywności [3].

Dzięki swoim właściwościom przeciwgrzybicznym i przeciwbakteryjnym rozmaryn ma również zastosowanie w produkcji past i płukanek do higieny jamy ustnej. Preparaty, zawierające w swoim składzie rozmaryn, zapobiegają tworzeniu się płytki nazębnej oraz hamują rozwój próchnicy.

Z przeprowadzonych badań na 60 pacjentach gabinetu stomatologicznego wynika, że płukanka do zębów zawierająca wodno-alkoholowe ekstrakty m.in. rozmarynu jest tak samo skuteczna w leczeniu zapalenia dziąseł, jak płukanka z chlorheksydyną [1]

Spożywanie rozmarynu ma wpływ na odbudowę błon biologicznych, które chronią przed szkodliwym promieniowaniem UV i innym promieniowaniem jonizującym.

Napar z suszonych liści rozmarynu poprawia trawienie, działa przeciwwrzodowo oraz moczopędnie.

W badaniach przeprowadzonych na myszach wykazano, że rozmaryn ma też właściwości przeciwmutagenne. Karnozol, kwas karnozowy i kwas rozmarynowy, występujące w rozmarynie lekarskim, działają ochronnie przeciwko uszkodzeniom DNA w komórkach [6].

Rozmaryn a odchudzanie i zaburzenia metaboliczne

Zawarty w rozmarynie kwas karnozowy ma działanie przeciwhiperglikemiczne, wpływa to na zapobieganie zaburzeniom metabolicznym oraz wspomaga kontrolę masy ciała. Ekstrakt z rozmarynu jest stosowany w suplementach diety, ma działanie przeciwzapalne oraz wspomaga proces odchudzania. Badania na myszach, którym wprowadzono dietę wysokotłuszczową wykazały, że podczas suplementacji ekstraktem z rozmarynu zwierzęta przybrały na masie o 69-79% mniej niż myszy bez suplementacji. Dodatkowo ekstrakt z rozmarynu obniżył poziom cukru i cholesterolu we krwi [8].

Inne zastosowania

Rozmaryn jest wykorzystywany w przemyśle mięsnym ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne i antybakteryjne, ale również ze względu na skład chemiczny. Związki fenolowe zawarte w ziołach są dobrymi zamiennikami dla sztucznych związków przeciwutleniających.

Rozmaryn na podstawie wielu badań został dopuszczony jako dodatek do żywności według Dyrektywy 95/2/WE [2].

Rozmaryn jest również stosowany przy produkcji pasz dla zwierząt. Podczas badań, które miały na celu wykazanie zdrowotnych korzyści oddziaływania ziół na zdrowotność i produktywność drobiu stwierdzono, że pasze z dodatkiem olejku m.in. z rozmarynu podawane zwierzętom wpływały pozytywnie na wielkość i jakość jaj.

Aromaterapia rozmarynem

Dzięki swoim intensywnym zapachom rośliny zielarskie są wykorzystywane w aromaterapii. Jest to dziedzina medycyny niekonwencjonalnej, wykorzystująca działanie olejków eterycznych, które otrzymuje się z różnych części roślin podczas procesu destylacji. Najczęściej wykorzystywanymi olejkami są: lawendowy, rozmarynowy, różany, melisowy i eukaliptusowy.

Olejek rozmarynowy działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Stosowany jest podczas stanów depresyjnych, przy zmęczeniu psychicznym, w zaburzeniach pamięci i koncentracji. Olejek rozmarynowy działa jako środek przeciwbólowy na bóle różnego pochodzenia, a okłady łagodzą obrzęki i wpływają na zmniejszenie żylaków [11].

Podsumowanie

Rynek roślin zielarskich z roku na rok coraz bardziej się rozwija. Współcześnie rozmaryn jest powszechnie wykorzystywany w m.in. aromaterapii i w zaburzeniach metabolicznych. Rozmaryn ma właściwości antybakteryjne, antygrzybiczne i antyoksydacyjne. Wykorzystywany jest do higieny jamy ustnej w postaci roztworu wodnego, zapobiegając zapaleniom dziąseł oraz próchnicy.

Ekstrakt z rozmarynu wspomaga proces odchudzania oraz obniża poziom cholesterolu we krwi poprzez zawartość kwasu karnozowego. Rozmaryn zawiera substancje czynne, które spowalniają wchłanianie węglowodanów, co wpływa na zmniejszenie glikemii po posiłku. Olejek rozmarynowy wspomaga układ nerwowy oraz układ sercowo-naczyniowy.

Rozmaryn to przyprawa bezpieczna dla zdrowia. Dodatkowo wpływa na przedłużenie trwałości produktów spożywczych.

Naturalne preparaty z rozmarynu w przyszłości mogą być dobrym uzupełnieniem dla preparatów farmakologicznych.

Bibliografia:

1. Błażejewska, A., i in. (2016). Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów roślinnych oraz ich zastosowanie w stomatologii – przegląd piśmiennictwa. Stomatologia Współczesna; vol. 23, nr 2, 2016, 54-57.
2. Gantner, M., Stokowska, A., (2015). Nie tylko przyprawy przedłużają trwałość mięsa. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego. 2015, nr 1, 86-90.
3. Hać-Szymańczuk, E., i in. (2009). Ocena aktywności przeciwbakteryjnej olejku eterycznego, wyciągu wodnego oraz preparatu handlowego z rozmarynu lekarskiego. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLII, 2009, 3, str. 979 – 984.
4. Kardas, M., (2016). Naturalne przyprawy roślinne – skład chemiczny i właściwości prozdrowotne. Charakterystyka przypraw. Przemysł Spożywczy, 2016, T. 70, nr 12, 36-40.
5. Kazimierczak, R., (2012). Wpływ ekologicznego i konwencjonalnego systemu uprawy na zawartość związków fenolowych w roślinach zielarskich. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(3).
6. Kowalska, K., Olejnik, A., (2010). Rozmaryn – roślina zielarska o potencjale terapeutycznym. Postępy Fitoterapii 2/2010, s. 114-122.
7. Kudełka, W., Kosowska, A., (2008). Składniki przypraw i ziół przyprawowych determinujące ich funkcjonalne właściwości oraz ich rola w żywieniu człowieka i zapobieganiu chorobom. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 781, s. 83-111.
8. Ibarra, A., (2011). Carnosic acid-rich rosemary (Rosmarinus officinalis L.) leaf extract limits weight gain and improves cholesterol levels and glycaemia in mice on a high-fat diet. British Journal of Nutrition (2011), 106, 1182–1189.
9. Nowak,K., i in. (2013). Rozmaryn – roślina bogata w związki biologicznie czynne. : Chemik, 2013, 67, 2.
10. Pobrano z: https://www.sadowniczy.pl/Uprawa-Rozmarynu-cinfo-pol-238.html. (dostęp: 01.09.2020r).
11. Zdrojewicz, Z., i in. (2014). Rola aromaterapii w medycynie. Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 4: 387–391.