Rzodkiewka – co warto o niej wiedzieć?

Rzodkiewka jest powszechnie znanym warzywem w Polsce, jednak nie cieszy się taką popularnością, jak na przykład pomidor czy ogórek. Nie należy jednak o niej zapominać, ponieważ posiada ona wiele właściwości terapeutycznych. Jej niepowtarzalny smak oraz przepiękny kolor sprawiają, że jest ona świetnym dodatkiem do wielu dań. 

W tym artykule poznasz prozdrowotne działanie rzodkiewki!

Dowiesz się również czemu zawdzięczają swój wygląd i właściwości zdrowotne, czym różnią się od siebie jej odmiany, jak przechowywać rzodkiewki, aby dłużej zachowały swoją świeżość oraz jak w ciekawy sposób wykorzystać je w swojej diecie. 

Charakterystyka rzodkiewki

Rzodkiewka uprawiana i spożywana jest na całym świecie, w tym również w Polsce. Należy do rodziny warzyw kapustowatych, inaczej zwanych krzyżowymi, którym przypisuje się wiele właściwości zdrowotnych. W medycynie ludowej już od czasów starożytnych wykorzystywano ekstrakty z rzodkiewki jako remedium na liczne schorzenia takie jak choroby żołądka, serca, infekcje dróg moczowych czy stany zapalne wątroby. Jej właściwości terapeutyczne przypisywane są między innymi jej wtórym metabolitom takim jak glukozynolany, polifenole i izotiocyjaniany [1].   

Odmiany rzodkiewki

Rzodkiewka występuje w różnych odmianach, które różnią się miedzy sobą kolorem, wielkością oraz smakiem i uprawiane są o różnych porach roku, zwykle wiosną lub jesienią. Poza najpopularniejszymi rzodkiewkami w odcieniach czerwieni wyróżniamy również odmiany o korzeniu czarnym, żółtym czy białym. Do popularnych odmian zalicza się m.in. „Mila”, „Rowa”, „Opolanka”, czy „Carmen”.

Części jadalne rzodkiewki

Warto wiedzieć, że poza częścią korzeniową, spożywać można również liście i kiełki tej rośliny, które również są niezwykle wartościowe.  Liście zawierają więcej białka, wapnia czy witaminy C, niż można znaleźć w części korzeniowej. Są one również świetnym związków o potencjale antyoksydacyjnym.  

Wartość odżywcza rzodkiewki

Większość warzyw charakteryzuje wysoka zawartość procentowa wody oraz niska wartość kaloryczna. W przypadku rzodkiewki nie jest inaczej, zawartość wody sięga około 95%. Spożywanie rzodkiewek nie powinno grozić przybraniu na wadze, ponieważ 1 sztuka dostarcza zaledwie 3 kilokalorie. Rzodkiewki są bogatym źródłem witamin, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego [2].  

Antyoksydanty w rzodkiewce oraz ich wpływ na zdrowie

Produkty roślinne charakteryzują się wysoką zawartością antyoksydantów inaczej zwanych przeciwutleniaczami, których zadaniem jest walka z wolnymi rodnikami. Wolne rodniki to reaktywne formy tlenu, które są potencjalnie toksyczne dla komórek. Powstają one w wyniku metabolizmu w fizjologicznych warunkach i są wychwytywane oraz dezaktywowane przez przeciwutleniacze. Rzodkiewka jest warzywem bogatym w antyoksydanty i to w dużej mierze im zawdzięcza swoje prozdrowotne właściwości.

Wśród związków o działaniu antyoksydacyjnym z rzodkiewce dominują antocyjany, a największą ich część stanowią są pelargonidyny. To one odpowiadają za piękną barwę skórki rzodkiewki. Poza walorem estetycznym mają one również korzystny wpływ na zdrowie człowieka [1,3].

Prozdrowotne działanie rzodkiewki

Ochrona wątroby

Hepatoprotekcyjne działanie korzenia rzodkiewki oraz kiełków zostało zaobserwowane przez licznych badaczy. Bioaktywne związki zawarte w rzodkiewce wykazały zmniejszenie nasilenia stłuszczeniowej choroby wątroby u myszy. Ekstrakt z czarnej rzodkwi natomiast niwelował akumulację lipidów powodowaną stresem oksydacyjnym. Sok z rzodkwi obniżał również hepatotoksyczność wybranych substancji u szczurów i wspierał funkcje detoksykacyjne wątroby [1,4]. 

Działanie przeciwnowotworowe

Warzywa krzyżowe są znane ze swoich właściwości przeciwnowotworowych, które wynikają z występowania w nich wtórnych metabolitów takich jak glukozynolany, które mogą wykazywać działanie prewencyjne przed rozwinięciem nowotworów. Przeprowadzono liczne badania wykazujące, że izotiocyjaniany będące hydrolizowaną formą glukozynolanów, wpływają na liczne mechanizmy przeciwnowotworowe, między innymi regulację enzymów detoksyfikujących czy regulacje cyklu komórkowego. Terapeutyczne działanie rzodkiewki odnotowano w przypadku nowotworów wątroby, jelita, piersi, płuc oraz prostaty. Wykazano, że rzodkiewka zawiera substancje hamujące wzrost komórek nowotworowych, a także sprzyjające ich apoptozie [1].  

Właściwości przeciwdepresyjne 

Stosowaniu obecnie dostępnych leków przeciwdepresyjnych towarzyszy wiele działań niepożądanych. Ze względu na silną potrzebę znalezienia lepszych metod leczenia stale trwają badania, w tym również z wykorzystaniem substancji obecnych w roślinach. Rzodkiewka jest źródłem związków typu fenolowego, alkaloidowego, antocyninowego i izotiocyjanianowego o potencjale neuro-farmakologicznym. Z przeprowadzonego badania z udziałem myszy wykazano, że ekstrakt z rzodkiewki wykazywał działanie przeciwdepresyjne [5]. 

Właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze

Ekstrakty roślinne były wykorzystywane w celu leczenia licznych chorób zakaźnych w całej historii ludzkości. Do dziś stosuje się substancje pochodzenia roślinnego jako środki terapeutyczne. Wykazano, że ekstrakt z rzodkiewki ma hamujący wpływ na wzrost bakterii zarówno gram ujemnych jak i dodatnich, a także grzybów. Takie działanie wynika przede wszystkim z obecności peptydów bogatych w cysteinę. Nasiona oraz liście rzodkiewki zawierają rafaninę, czyli związek siarkowy o udowodnionych właściwościach przeciwbakteryjnych oraz przeciwgrzybiczych, w części korzeniowej natomiast znajdują się substancje, które poza nadawaniem ostrego smaku działają również bakteriobójczo [6,7].  

Przeciwcukrzycowe właściwości rzodkiewki 

Cukrzyca jest chorobą charakteryzującą się nieprawidłową tolerancją glukozy i coraz więcej osób na nią choruje. Przyjmowaniu leków na cukrzycę często towarzyszą liczne skutki uboczne, z tego względu stale trwają badania nad substancjami pomagającymi utrzymać prawidłową glikemię, w sposób pozbawiony nieprzyjemnych dolegliwości. Zaobserwowano powiązanie między działaniem rzodkiewki z cukrzycą. 

Wykazano, że rzodkiewka może wykazywać właściwości obniżające glikemię. Takie działanie było przypisywane obecności składników insulionopodobnych oraz składników hamujących glukozydazy odpowiedzialne za rozkład cukrów złożonych. Inne badania sugerują, że przeciwcukrzycowe działanie rzodkiewki może wynikać z wpływu na wybrane hormony odpowiadające za homeostazę glukozy. Przykładowo wykazano, że ekstrakt z rzodkiewki wzmaga produkcję adiponektyny. Zaobserwowano również, że u szczurów chorych na cukrzycę kiełki rzodkiewki spowodowały spadek insuliny, co sugeruje, że hipoglikemiczny efekt kiełków rzodkiewki wynika z poprawy wrażliwości na insulinę lub wywierania efektu podobnego do insuliny, a nie ze zwiększenia produkcji insuliny. Liczne badania wskazują również, że przeciwcukrzycowe działanie rzodkiewki może wynikać z działania wzmacniającego mechanizmy ochrony przeciwutleniaczy oraz zmniejszenia stresu oksydacyjnego. Dodatkowo rzodkiewka zawiera koenzym Q10, chroniący przed rozwinięciem się cukrzycy typu 2 [9,10].  

Szkodliwe substancje w rzodkiewkach

Spożywanie warzyw jest bardzo ważne, należy pamiętać jednak, że te również mogą zawierać substancje szkodliwe dla organizmu. Jednym z zagrożeń płynących ze spożywania rzodkiewek wyjątkowo wysoka zawartość azotanów w porównaniu z innymi warzywami. Okazuje się jednak, że na stopień akumulacji azotanów w roślinach wpływają liczne czynniki, takie jak odmiana, czy zawartość innych pierwiastków w glebie. Największe ilości znajdziemy w warzywach szklarniowych, ponieważ do ich upraw stosuje się wysokie dawki nawozów azotowych. Nie należy się jednak nadmiernie obawiać, ponieważ spożycie 100g rzodkiewki dziennie nie powinna przekraczać maksymalnego dopuszczalnego spożycia na azotany [11,12]. 

W przypadku rzodkiewek do uprawy których zostały wykorzystane duże ilości nawozów azotowych mają żółtawe liście, dlatego warto zawsze wybierać te o idealnie zielonych liściach, aby unikać tych przenawożonych. 

Rzodkiewki akumulują również kadm oraz ołów, które są szkodliwe dla zdrowia człowieka. Niektóre odmiany akumulują mniejsze ilości tych pierwiastków z gleby. Badania wykazały, że rzodkiewki uprawiane wiosną charakteryzowały się większą akumulacją kadmu i ołowiu niż uprawiane jesienią [13]. 

Warto zatem wybierać rzodkiewki z upraw ekologicznych, ponieważ minimalizuje to prawdopodobieństwo występowania w nich niebezpiecznych substancji.  

Przechowywanie rzodkiewek

Aby jak najdłużej cieszyć się świeżością rzodkiewki można przechowywać je w naczyniu wypełnionym wodą, tak aby niewielka część korzeni była w niej zanurzona. Innym sposobem na przedłużenie jest odcięcie liści i umieszczenie rzodkiewek w szczelnym woreczku lub pojemniku w towarzystwie ściereczki nasączonej wodą. 

Sposoby na wykorzystanie rzodkiewki w kuchni 

Wiele osób kupując kiść rzodkiewek wykorzystuje w daniach wyłącznie część korzeniową, resztę natomiast wyrzuca. Warto jednak wiedzieć, że liście rzodkiewek również są jadalne i nadają się idealnie do sporządzenia domowego pesto. 

Cześć korzeniową można wykorzystać do kanapek i sałatek, idealnie nadają się również do kiszenia. Można również upiec je w piekarniku, dzięki czemu zyskują one ciekawy smak i stają się świetnym dodatkiem do posiłku.  

Bibliografia

[1] Manivannan A., Kim JH.., Kim DS. (2019). Deciphering the Nutraceutical Potential of Raphanus sativus—A Comprehensive Overview. Nutrients, 11(2): 402

[2] https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/787814/nutrients

[3] Park C.H., Baskar T.B., Park SY. (2016) Metabolic Profiling and Antioxidant Assay of Metabolites From Three Radish Cultivars (Raphanus Sativus). Molecules, 21(2):157

[4] Lee S.W., Yang K.M., Kim J.K. (2012). Effects of White Radish (Raphanus sativus) Enzyme Extract on Hepatotoxicity. Toxical Res, 28(3): 165-172

[5] Younus I., Siddiq A. (2017). Behavioral evidence of antidepressant-like activity of raphanus sativus L. Var. Caudatus in mice

[6] Kaymak H.C., Ozturk S., Ercisli S., i wsp. (2015). In vitro antibacterial activities of black and white radishes (Raphanus Sativus l.). Comptes rendus de l’Académie bulgare des sciences: sciences mathématiques et naturelles 68(2):201-208

[7] Thevissen K., Tavares P., Xu D. (2012) The plant defensin RsAFP2 induces cell wall stress, septin mislocalization and accumulation of ceramides in Candida albicans. Mol Microbiol. 84(1):166-80

[8] Banihali S.A. (2017). Radish (Raphanus sativus) and Diabetes, Nutriens, 9(9):1014

[9] Shukla S., Chatterji S., Mehta S., i wsp. (2011). Antidiabetic effect of Raphanus sativus root juice. Pharmaceutical Biology, 49(1): 32-37

[10] Różańska D., Regulska-Ilow B. (2018). The significance of anthocyanins in the prevention and treatment of type 2 diabetes. Adv Clin Exp Med., 27(1):135–142

[11] Raczuk J., Wadas W., Głozak K. (2014). NITRATES AND NITRITES IN SELECTED VEGETABLES PURCHASED AT SUPERMARKETS IN SIEDLCE, POLAND, Rocz Panstw Zakl Hig, 65(1):15-20

[12] Tyksiński W., Kozik E., Bosiacki M. (2006) Wpływ zróśnicowanego nawośenia fosforem na plon rzodkiewki i zawartość w niej azotanów. Acta Agroph., 7(3), 733–740

[13] Tyksiński W., Kurdubska J. (2004). Różnice odmianowe w akumulacji kadmu i ołowiu przez rzodkiewkę (raphanus sativus l.), Ogrodn. 37: 209-215