Sterole roślinne a cholesterol

Zastosowanie steroli roślinnych w walce z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi

Na początek kilka słów na temat budowy steroli

Sterole roślinne to związki, które są bardzo ważnymi składnikami błon strukturalnych roślin. Zaliczane są do steroidów i lipidów. Są to związki krystaliczne,  które charakteryzują się wysokimi temperaturami topnienia (np. cholesterol 150,8 °C). Występują one w tłuszczach w stanie wolnym lub w postaci estrów z kwasami tłuszczowymi, czyli wosków.

Sterole są składnikiem wszystkich organizmów żywych, kręgowców i bezkręgowców, grzybów i drożdży, roślin oraz wirusów i bakterii. Istnieje ponad 200 rodzajów steroli oznaczonych w roślinach.

Zwiększenie antycholesterolemicznego działania fitosteroli przeprowadza się poprzez ich uwodornienie w fitostanole. Reakcja ta polega na wysyceniu wiązań podwójnych w cząsteczkach. Głównymi stanolami roślinnymi są kampestanol, sitostanol oraz stigmastanol

Negatywny wpływ cholesterolu frakcji LDL na zdrowie człowieka

Badania współczesnej medycyny dowodzą, że wysoki poziom cholesterolu LDL we krwi jest podstawową przyczyną powstawania miażdżycy i chorób serca. Terapia mająca na celu zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL jest obecnie uważana za najistotniejszy element próby zapobiegania choroby wieńcowej, która nadal jest główną przyczyną zgonów w krajach zachodnich.

Długotrwałe występowanie czynników ryzyka choroby wieńcowej powoduje zaburzenia funkcji śródbłonka poprzez powolną akumulację lipidów oraz przedostawanie się cholesterolu do tętnic. Podwyższony poziom cholesterolu jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka miażdżycy. Wiele badań klinicznych wskazuje, że skuteczne obniżenie cholesterolu zapobiega występowaniu kolejnych objawów, a nawet może cofać miażdżycę tętnic wieńcowych

Obniżenie poziomu cholesterolu we krwi

Główną funkcją steroli roślinnych (fitosteroli), która jest bardzo istotna dla osób z podwyższonym poziomem cholesterolu,  jest obniżenie jego stężenia we krwi. Jest to spowodowane ograniczaniem absorpcji cholesterolu endogennego i pokarmowego do jelita cienkiego. Dzieje się tak dlatego, że wchłanianie fitosteroli zakłóca absorpcję cholesterolu.

Sterole stanowią bardzo ważną grupę związków obecnych w olejach roślinnych i innych produktach żywnościowych, wywierających istotny wpływ na organizm człowieka. Znaczne podwyższenie spożycia steroli jest skutecznym sposobem zwalczania hipercholesterolemii, poprzez zmniejszenie stężenia cholesterolu we krwi, co przyczynia się także do ograniczenia chorób układu krążenia, takich jak zawały serca czy udary mózgu.

Hipercholesterolemia i nadciśnienie są ściśle związane ze zwiększonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca (zawał mięśnia sercowego) dlatego tak istotne jest kontrolowanie i regulowanie poziomu cholesterolu we krwi.

Fitosterole, szczególnie jeden z głównych steroli roślinnych, występujących w żywności, którym jest β-sitosterol, charakteryzuje się wyjątkowym podobieństwem pod względem budowy do cholesterolu. Ponadto poziom jego wchłaniania jest zbliżony do cholesterolu i dzięki temu β-sitosterol powoduje obniżenie jego wchłaniania w jelicie cienkim.

Działanie przeciwnowotworowe i przeciwutleniające

Chociaż większość badań skupia się na pokazaniu, że fitosterole mogą zmniejszyć poziom cholesterolu we krwi, posiadają one również inne właściwości. Fitosterole mogą kontrolować przebieg niektórych chorób, jeśli są spożywane w ilościach wymaganych do obniżenia stężenia cholesterolu. Istnieją eksperymentalne i epidemiologiczne dowody na to, że mogą one chronić przed niektórymi rodzajami raka, takimi jak rak jelita grubego, piersi i prostaty. Mają również wpływ na łagodny rozrost gruczołu krokowego.

Negatywne skutki nadmiernego spożycia steroli roślinnych u osób zdrowych

Wszystkie substancje wpływające na funkcjonowanie organizmu należy przyjmować w odpowiednich zalecanych dziennych dawkach w celu uniknięcia przedawkowania, co mogłoby mieć negatywny wpływ na działanie organizmu. Jak wyżej wspomniano, sterole roślinne są bardzo pożyteczne dla osób z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi. Należy jednak pamiętać, iż nadmierne spożywanie ich może doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia.

Na podstawie orzeczeń Komitetu Naukowego ds. Żywności, określone zostało, iż nie istnieją dodatkowe korzyści ze spożywania większej dawki steroli roślinnych niż 3 g/dzień oraz, że wyższe spożycie może powodować negatywne skutki i dlatego należy spożywać maksymalnie 3 g fitosteroli dziennie. Wykazano również, że 3 g dziennie w zupełności wystarczą do obniżenia poziomu cholesterolu w surowicy. Dla ułatwienia dawkowania, na opakowaniu żywności wzbogacanej w sterole powinna widnieć informacja o odpowiedniku 3 g lub ml w ilości produktu, aby uniknąć przedawkowania

A co z dziećmi i kobietami w ciąży?

Steroli roślinnych nie powinny spożywać dzieci, które nie ukończyły jeszcze piątego roku życia i nie mają problemu ze zbyt wysokim poziomem cholesterolu we krwi. Ma to związek z zaburzeniem procesu wchłaniania witamin, rozpuszczalnych w tłuszczach czyli witamin:  A, D, E i K.  W dodatku zapotrzebowanie na cholesterol dzieci oraz niemowląt, których wzrost organizmu następuje bardzo szybko, jest duże a obniżanie jego poziomu może powodować zaburzenia gospodarki tłuszczowej i chorób pochodzenia miażdżycowego w starszym wieku.

Również kobietom w ciąży nie zaleca się spożywania produktów wzbogacanych fitosterolami. Nadal trwają badania nad ich wpływem na organizm ciężarnych kobiet, oraz nad bezpieczną dawką. Negatywne skutki dla ciężarnych nie są jeszcze dokładnie zbadane, lecz jak wiadomo zmniejszenie ilości karotenoidów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) nie jest wskazane w czasie ciąży i w okresie karmienia piersią.

Występowanie steroli w żywności

Sterole roślinne są obecne w wielu produktach żywnościowych. Występują naturalnie w niewielkich ilościach w wielu owocach i warzywach, jagodach, ziarnach, orzechach, owocach suszonych, roślinach strączkowych oraz w olejach roślinnych. Najbogatszym źródłem steroli roślinnych są oleje takie jak:

• Arachidowy
• Bawełniany
• Kakaowy
• Kokosowy
• Kukurydziany
• Lniany
• Oliwkowy
• Rącznikowy
• Ryżowy
• Rzepakowy
• Sezamowy
• Sojowy

Największa zawartość steroli roślinnych znajduje się w oleju z pszenicy. Otrzymywany jest on z zarodków pszenicy, które stanowią ok. 3 % masy ziarna. Wysoką zawartością, powyżej 1 % fitosteroli, charakteryzują się również oleje bawełniane oraz kukurydziane. Natomiast najniższą zawartością steroli roślinnych charakteryzuje się  olej kokosowy.

Wykorzystywanie fitosteroli  w formie żywności funkcjonalnej

Główną grupą produktów, do której wprowadza się sterole i stanole roślinne są margaryny. Fitosterole mogą być zawarte także w jogurtach, zwykle produkowanych przez tych samych producentów, zajmujących się margarynami prozdrowotnymi. Zaletą produkcji tego typu żywności jest również to, że wprowadzanie steroli roślinnych do margaryn nie powoduje zmiany smaku produktu końcowego. Stanol, który znajduje się w większości to sitostanol. Stanole i sterole są słabo rozpuszczalne w tłuszczach jak również nierozpuszczalne w wodzie. W związku z tym, do produktów żywnościowych są dodawane w postaci zestryfikowanej, ponieważ w tej postaci ich rozpuszczalność jest znacznie większa.

W obecnych czasach coraz częściej przeprowadza się eksperymenty prowadzące do jak najlepszego wykorzystania fitosteroli. Dlatego też, powstają coraz to nowe produkty wzbogacane w fitosterole, takie jak pieczywo, płatki śniadaniowe, mleko, jogurty czy kasze.

Produktami zawierającymi prozdrowotne fitosterole są także majonezy oraz dressingi. Jednak najbardziej przyswajalnymi i najbardziej popularnymi obecnie produktami wzbogacanymi w sterole są jednak margaryny.

Zawartości steroli/ stanoli są przedstawiane na etykietach produktów. Należy dokładnie czytać oświadczenia prezentowane na etykietach, gdzie dokładnie opisane jest prawidłowe dawkowanie.