Czym są utleniacze i jak zaburzają pracę organizmu?
Stres oksydacyjny. Coraz szybciej, coraz mocniej, z dnia na dzień żyjemy w ciągłej pogoni za pracą, studiami czy po prostu za codziennym życiem. Praca naszego organizmu zostaje wtedy zaburzona, czyli jego homeostaza. Zaburzona równowaga prooksydacyjna w stosunku do antyoksydacyjnej, z przewagą tej pierwszej nazywamy stresem oksydacyjnym. Utleniacze, czyli wszystkie wolne rodniki powstające podczas tego procesu charakteryzują się bardzo dużą reaktywnością oraz wykorzystywaniem innych związków biologicznie czynnych, podczas których niszczą struktury narządów do odnowienia swojej budowy. Oczywiście w warunkach homeostazy organizmu są one również uwalniane w ilościach, które zapewniają prawidłowe funkcjonowanie organizmu np. uczestniczą w eliminowaniu pasożytów czy czynników potencjalnie chorobotwórczych, powodują relaksacje mięśni gładkich naczyń oraz biorą udział w kontroli ciśnienia krwi.
Stres oksydacyjny. Pochodzenie wolnych rodników i ich wpływ na organizm
W żywności wolne rodniki powstają w wyniku procesów technologicznych, tj. smażenie i wędzenie, a także podczas przechowywania. Procesy utleniania mają miejsce nie tylko w żywności, ale także w organizmie człowieka. Patologiczne, niekontrolowane reakcje wolnorodnikowe, zachodzące w komórkach mogą wynikać z nadmiernej ilości gromadzonych utleniaczy endogennych. Utleniacze te powstają przez uszkodzone mechanizmy kontroli w komórkach lub pod wpływem działania promieniowania ultrafioletowego, promieniowania jonizującego, ultradźwięków, jak i również podczas bardzo intensywnego wysiłku fizycznego. Nagromadzeniu się ich w organizmie sprzyja także spożycie zbyt małej ilości produktów bogatych w antyoksydanty.
Wzajemne oddziaływanie wolnych rodników z makrocząsteczkami komórkowymi, jak: kwasy nukleinowe, białka i lipidy, prowadzą do różnorodnych uszkodzeń np. rozerwania nici DNA, mutacji punktowych aż w końcu do śmierci komórki.
Zwiększona ilości wolnych rodników w naszym organizmie może prowadzić do wielu chorób m.in.:
- Choroby degeneracyjne (choroba Alzhaimera, choroba Parkinsona)
- Choroby metaboliczne (cukrzyca typu II, otyłość, miażdżyca)
- Choroby wirusowe oraz pasożytnicze (HIV, AIDS, posocznica)
- Choroby nowotworowe
Co to są antyoksydanty?
Antyoksydanty są to po prostu związki, które wymiatają nam wole rodniki z organizmu. W głównej mierze przeciwutleniacze to substancje roślinne, które wspierają naturalne mechanizmy obronne komórek człowieka. W szerokim znaczeniu, przeciwutleniacze obejmuj wszystkie rodzaje substancji hamujących reakcje z tlenem lub ozonem. Antyoksydanty może klasyfikować na wiele sposobów ale oczywistym jest że najważniejsze są te, które możemy dostarczyć z pożywieniem, tj. warzywa i owoce ewentualnie z suplementów diety. Zaliczamy tutaj głównie witaminy C, A, D, E, karotenoidy i flawonoidy.
Źródło antyoksydantów w diecie
Witaminy. W witaminę C bogata jest szczególnie papryka oraz wszystkie owoce cytrusowe. Witaminę A możemy znaleźć w tranie, w wątrobie i podrobach oraz w wielu produktach roślinnych. Z witaminą D3 jest więcej problemu gdyż prawie wszyscy mamy jej niedobory. Znajdziemy ją w rybach, w produktach mlecznych. Jak wiadomo, podczas miesięcy letnich w większości zostaje ona syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania UVB, natomiast podczas okresu jesienno-zimowego należy stosować suplementacje witaminy D3. Najnowsze zalecenia mówią jednak o tym, że powinniśmy suplementować witaminę D3 przez cały rok. Do silnych przeciwutleniaczy zaliczyć można również witaminę E, której głównym źródłem są oleje roślinne (kukurydziany czy słonecznikowy), masło, jaja czy produkty zbożowe.
Karotenoidy są grupa organicznych związków chemicznych, rozpuszczalnych w tłuszczach, nadając roślinom barwę żółtą, czerwoną, pomarańczowe lub różową. Jednym z najważniejszych dla człowieka jest β-karoten, gdyż jest prowitaminą A (1ER=0,6μg β-karotenu), możemy go znaleźć głównie w marchewce, papryce czy dyni. Innymi ważnymi karotenoidami, są: likopen (pomidory, arbuz), luteina i zeaksantyna (kukurydza), , astaksantyna (łosoś, krewetki).
Flawonoidy to grupa organicznych związków chemicznych występujących w roślinach, które pełnią funkcję barwników oraz przeciwutleniaczy. Większość z nich jest barwnikami zgromadzonymi w powierzchniowych warstwach tkanek roślinnych, nadając intensywny kolor. Oczywiście najbogatszą grupą produktów, które je zawierają są owoce i warzywa.
Podsumowanie:
Komponowanie prawidłowo zbilansowanych posiłków, jak i jedzenie w regularnych odstępach czasu są kluczowym elementem w walce ze stresem oksydacyjnym. Włączanie do każdego posiłku warzyw lub owoców redukuje poziom szkodliwych utleniaczy. Osoby, które są szczególnie narażone na długotrwały stres, intensywny wysiłek fizyczny oraz osoby, które po prostu źle się odżywiają powinny zwrócić uwagę na dotychczasową dietę i wprowadzić odpowiednie zmiany. Nie zaleca się pochopnego stosowania suplementów witaminowo-mineralnych, gdyż nadmierna podaż witamin antyoksydacyjnych może być również niebezpieczna dla zdrowia.
Piśmiennictwo:
- Kulbacka J., Saczko J., Chwiłkowska A. (2009): Stres oksydacyjny w procesach uszkodzenia komórek, Polski Merkuriusz Lekarski, 27, 157, 44-47
- Szajdek A., Borowska J. (2004): Właściwości przeciwutleniającej żywności pochodzenia roślinnego, ŻYWNOŚĆ.
Nauka. Technologia. Jakość, 4(41)S, 5-28
