Suplementacja żywienia podczas ciąży

Ciąża to odmienny, ale w pełni naturalny stan kobiecej fizjologii. W okresie tym  kobieta musi szczególnie zadbać nie tylko o siebie i własne zdrowie, ale także o zdrowie swojego dziecka.  Zapewnienie prawidłowego zaopatrzenia organizmu w niezbędne składniki budulcowe, energetyczne, witaminy i składniki mineralne, jest szczególnie istotne w stanach wzmożonego zapotrzebowania na nie, co występuje także w ciąży.  Brak równowagi pomiędzy poszczególnymi składnikami- zarówno ich nadmiar, jak i niedobór, może być czynnikiem obniżającym szansę na prawidłowy jej rozwój.

Suplementacja

Wysokie stężenie progesteronu i idące za tym zmiany zachodzące w organizmie kobiety ciężarnej powodują ograniczenie biodostępności wielu składników diety, a obecność rozwijającej się ciąży znacząco zwiększa zapotrzebowanie na niektóre z nich. W związku z tym należy rozważyć suplementację.

Suplementacja kojarzy się przede wszystkim  z preparatami farmaceutycznymi. Ma ona na celu uzupełnienie żywienia kobiety ciężarnej określonymi pod względem jakościowym i ilościowym składnikami.

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (PTG)  przedstawiło swoje stanowisko w zakresie suplementacji kobiet ciężarnych, co przedstawia tabela poniżej.

Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży ( Ginekol Pol. 2014, 85:395-399)

Składnik	Ilość/dobę	Okres ciąży
Kwas foliowy	0,4 mg	6 tyg. przed ciążą- koniec II trymestru
Witamina D	800-1000 j.m	Nie określone, lecz  w domyśle cała ciąża
Witamina A	„stosowanie suplementacji prekursora Wit.A o mniejszej aktywności biologicznej, jest bezpieczniejsze dla kobiety ciężarnej,  gdyż jego absorpcja w jelitach obniża się w przypadku braku zapotrzebowania organizmu”
Żelazo	30 mg   (60-120 mg: Hb< 11 mg/dl)	8 tydzień ciąży do końca laktacji
Magnez	6 mg/ kg masy ciała; w ciąży i laktacji 200-1000 mg
Jod	200 ug   (WHO: 200-500 ug)	Całą populacja ciężarnych i karmiących
Kwasy omega-3  z bezpiecznych źródeł	600 mg DHA	Cała ciąża a przynajmniej od 20 tyg.
1000 mg	Gdy wzrasta ryzyko porodu przedwczesnego

Znaczenie poszczególnych składników

• Kwas foliowy

Kwas foliowy zapewnia prawidłowy rozwój trofoblastu, kształtowanie układu nerwowego płodu, jest  niezbędny do prawidłowego krwiotworzenia. Niedobory tego składnika przyczyniają się do wad Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN), wzrostu ryzyka poronień,  niskiej masy urodzeniowej, jak też anemii megaloblastycznej.

Po upływie 4 miesiąca deficytu tego składnika w diecie, dochodzi do wyczerpania zapasów w organizmie.  U części kobiet obserwuje się podwyższenie stężenia homocysteiny  przy jednoczesnym odpowiednim stężeniu wit. B12 , co może świadczyć o niedoborze kwasu foliowego.

Zalecana suplementacja to 0,4 mg/ dobę. Jednak są sytuacje, w których wymagana jest większa dawka: 5 mg/dobę. Sytuacja taka występuje u kobiet:

• z mutacją genu MTHFR C677T (W przypadku istnienia bloku enzymatycznego, polegającego na obniżonej aktywność reduktazy metylenotetrahydrofolianowej MTHFR, który z różnym nasileniem występuje u około 50% kobiet [z czego 40% kobiet przyswaja o około 30% mniej kwasu foliowego, a 10% aż o 70% mniej], zastosowanie kwasu foliowego w zalecanej dawce 0,4 mg/dobę mogłoby być nieskuteczne w profilaktyce wad OUN)
• z BMI= 30kg/m²
• z niedokrwistością megaloblastyczną
• z hiperhomocysteinemią
• palących papierosy
• stosujących leki przeciwpadaczkowe i antykoncepcję hormonalną przed ciążą

• Witamina D

Witamina D wpływa na prawidłowe przyswajanie wapnia, odpowiednią mineralizację kości, na transkrypcję ponad 200 genów, ma działanie immunomodulujące, ponadto zmniejsza ryzyko waginozy bakteryjnej, korelującej z niektórymi powikłaniami ciąży. Kobiety planujące ciążę powinny rozpocząć, bądź też utrzymać suplementację wit. D według wytycznych dla dorosłych.

Zgodnie z wytycznymi PTG, dawka wit. D dla ciężarnych wynosi 800-1000 IU/dobę. Jednak jak wynika z najnowszych badań, powyższa dawka u większości kobiet nie zapewnia optymalnego zaopatrzenia ciężarnej i płodu, zwłaszcza  w okresie jesienno-zimowym. Ponadto kobiety ze znacznymi niedoborami  jeszcze przed ciążą, wymagają znacznie wyższego dawkowania.  W związku z tym, zaleca się stosowanie witaminy w dawce do 2000 IU/dobę. Suplementacja powinna zostać wprowadzona najpóźniej w II trymestrze ciąży, bądź też należy rozważyć jej włączenie tuż po rozpoznaniu ciąży.  Jeśli tylko to możliwe zaleca się także okresowe monitorowanie stężenie 25(OH)D w surowicy w celu doboru optymalnej dawki wit. D i weryfikacji skuteczności jej suplemenatacji. Celem suplementacji  jest uzyskanie i podtrzymanie stężenia 25(OH)D na poziomie 30-50 ng/ml.

• Witamina A

Witamina A bierze udział w procesach widzenia, w odpowiednim rozwoju płodu, zapobiega przedwczesnym porodom, rzucawce, jak też ma właściwości antyoksydacyjne. Należy pamiętać, aby nie doprowadzić do hiperwitaminozy, powodującej poważne wady wrodzone płodu, jak wady twarzoczaszki, wodogłowie, małogłowie, wady serca i układu krążenia.  Istotnym jest nie przekraczanie dawki 10 000 j.m / dobę. Uważa się, że 57% kobiet spożywających przewlekle więcej wit A., aniżeli powyższa dawka , rodziło dziecko z wadą rozwojową.

• Żelazo

Suplementacja związkami żelaza powinna być wprowadzona u kobiet z niedokrwistością przed koncepcją, a następnie włączana ponownie po ukończeniu 8 tygodnia ciąży. Suplementacja ta jest wskazana zwłaszcza w grupie kobiet ciężarnych z ryzykiem niedokrwistości [m.in. dieta wegetariańska, zaburzenia wchłaniania] oraz z niedokrwistością [Hb <11mg/dl]. Uzasadnione jest kontynuowanie podawania preparatów żelaza również w okresie laktacji, przez co obniża się ryzyko niedokrwistości u dziecka.

Niedobory żelaza prowadzą do niedokrwistości, małej masy urodzeniowej płodu, przedwczesnego porodu, czy też poronień.  Podczas niedoboru  w pierwszej kolejności należy  sięgnąć po pokarmowe źródła tego pierwiastka. Uważa się, iż stosowanie wysokich dawek żelaza w preparatach witaminowo-mineralnych, może znacząco utrudniać jego wchłanianie.  Skuteczniejsza wydaje się być długotrwała suplementacja żelaza w niskich dawkach.

• Magnez

Magnez zapobiega powstaniu zbyt wczesnych skurczów  u kobiety w ciąży, wpływa korzystnie na rozwój płodu, na poprawny wzrost dziecka,  chroni przed przedwczesnym porodem. Jego niedobory w ciąży mogą być przyczyną zaburzeń rytmu serca, czy też stanu przedrzucawkowego.

 W stanach niedoboru magnezu lub jego objawach klinicznych zaleca się suplementację. Dawka dobowa wynosi około 6 mg/ kg masy ciała/dobę,  a podczas ciąży i laktacji obserwuje się nawet dwukrotny wzrost zapotrzebowania.  Stosowane dawki doustnej suplementacji magnezu wahają się od 200 do 1000 mg na dobę.

• Jod

Jod wchodzi w skład hormonów regulujących metabolizm komórkowy. Niestety niedobory tego pierwiastka  dotyczą 50 % populacji europejskiej, w tym także kobiet ciężarnych. U ciężarnych mogą powodować urodzenie martwych płodów lub z wadami rozwojowymi, mogą prowadzić do rozwoju zespołu nadaktywności ruchowej (ADHD) z zaburzeniami uwagi (nieznaczne niedobory), czy też kretynizmu (znaczące niedobory). Co istotne, niedobory powstałe w  życiu płodowym nasilają się w okresie niemowlęctwa. W  związku z tym ważne, aby zwrócić szczególną uwagę na ten pierwiastek w trakcie trwania ciąży.

Podczas ciąży wzrasta zapotrzebowanie na jod, przede wszystkim w I trymestrze do ok. 200 ug/dobę.  Pierwiastek ten przedostaje się też do pokarmu matki zwiększając jego ucieczkę z organizmu. WHO rekomenduje spożywanie 250 μg/ dobę przez kobiety ciężarne i karmiące. Nadmiar jodu w diecie ciężarnej lub karmiącej (powyżej 500μg/dobę) może prowadzić do niedoczynności tarczycy i wola – u płodu lub noworodka.

Odpowiednie dzienne spożycie jodu u ciężarnej  należy zapewnić przez suplementację preparatami jodku potasu w ilości 150μg dla całej populacji ciężarnych i karmiących. Pozostała pula zapotrzebowania dobowego na jod musi być pokrywana spożyciem m.in. jodowanej wody. W okresie planowania ciąży należy rozważyć dodatkowo podanie jodku potasu w ilości 50μg/dobę.

• Kwasy omega-3

Kwasy omega – 3 , zwłaszcza kwas DHA (dokozaheksaenowy)

Podczas ciąży zapotrzebowanie na kwasy omega-3  wzrasta, szczególnie w III trymestrze, co wiąże się z szybkim wzrostem masy tkanki nerwowej OUN. Badania wykazują, że kwas DHA jest głównym materiałem budulcowym mózgu- kora mózgu aż w 60% składa się z tego kwasu.

Tłuste ryby morskie to główne źródło  DHA.  Z uwagi na niskie spożycie ryb, jak też ich częste zanieczyszczenia metalami ciężkimi, zaleca się suplementację  tego kwasu w okresie ciąży. Ten wielonienasycony kwas tłuszczowy nie tylko pozytywnie wpływa na stan zdrowia przyszłej mamy, lecz także odpowiada za prawidłowy rozwój płodu. Jego obecność w diecie ciężarnej może zapobiec niektórym powikłaniom ciążowym oraz niedorozwojowi dziecka.  DHA zapewnia przede wszystkim prawidłowy rozwój mózgu i wzroku u dziecka, jak też zmniejsza prawdopodobieństwo  porodu przedwczesnego oraz depresji poporodowej. Według PTG kobiety w ciąży i karmiące powinny otrzymywać suplementację min. 200 mg DHA dziennie, jednak w przypadku małego spożycia ryb należy uwzględnić suplementację wyższą, np. 400–600 mg DHA/dobę. Stosowano i wykazano bezpieczeństwo znacznie wyższych dawek, do 1 g DHA/ dobę i 2,7 g oleju rybiego/ dobę.

Podsumowanie

Sposób żywienia kobiet przed oraz w czasie trwania ciąży należy do najważniejszych czynników  odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg ciąży, rozwój dziecka w okresie płodowym oraz stanu jego zdrowia zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w życiu dorosłym. Podstawowym źródłem składników pokarmowych powinna być właściwie zbilansowana dieta. W sytuacji, gdy z różnych przyczyn codzienna dieta nie pokrywa zapotrzebowania na podstawowe składniki, można rozważyć stosowanie suplementacji.. Należy jednak zwracać szczególną uwagę na ilości spożywanych witamin i składników mineralnych, bowiem stosując bardzo wysokie dawki lub spożywając kilka preparatów jednocześnie można bardzo łatwo doprowadzić do przekroczenia zalecanych wartości, co również może skutkować wadami rozwojowymi płodu.