Wpływ diety przyszłej matki na rozwój dziecka

Każda kobieta w ciąży powinna mieć świadomość jak ogromne znaczenie na rozwój dziecka mają spożywane przez nią pokarmy. Zaburzenia odżywiania ciężarnych mogą powodować zaburzenia rozwojowe u płodu. Oto kilka prostych zasad i zależności, o których powinna pamiętać każda kobieta podczas ciąży:

Przyszła matka nie powinna jeść za dwoje, ale też nie może się głodzić

Kaloryczność diety powinna być dostosowana do masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej przyszłej matki oraz trymestru ciąży. W II trymestrze ciąży codzienna podaż energii powinna być zwiększona o około 360 kcal, a w III trymestrze o około 475 kcal. Zbyt duża podaż energii może powodować nadwagę u ciężarnej, która może być przyczyną wystąpienia powikłań ciąży. Skutkiem zawyżonej podaży kalorycznej jest także zwiększenie ryzyka poronienia i utrudnienia porodu czy duża masa urodzeniową dziecka (takie dziecko w przyszłości w większym stopniu może być narażone na nadwagę, otyłość, insulinooporność czy zespół metaboliczny). Natomiast zbyt mała ilość kalorii w diecie matki może skutkować niedorozwojem łożyska i niedomogą w zakresie enzymów endokrynnych, zaburzeniami laktacji (pokarmu jest mniej i charakteryzuje się znacznie obniżoną wartością odżywczą) oraz urodzeniem dziecka o niskiej masie urodzeniowej.  W takim wypadku w przyszłości dziecko może być narażone na cukrzycę, nadciśnienie i choroby układu sercowo-naczyniowego.

Białko w diecie ciężarnej

Białko jest budulcem tkanek zarówno matki jak i płodu. Zapotrzebowanie na białko dla kobiety w ciąży według poziomu zalecanego spożycia wynosi 1,2 g/kg masy ciała. Niedobory białkowe mogą prowadzić do przedwczesnego porodu i dystrofii wewnątrzmacicznej. Obie patologie ciąży skutkują  zwiększeniem śmiertelności niemowląt, zwiększeniem liczby przypadków niedorozwoju umysłowego objawiających się we wczesnym dzieciństwie oraz podwyższeniem ryzyka występowania chorób infekcyjnych. Istnieje ścisła zależność między podażą nabiału w III trymestrze ciąży a masą urodzeniową dziecka (im mniejsza ilość białka w diecie ciężarnej tym mniejsza masa noworodka). Zmniejszenie masy łożyska i masy urodzeniowej to  konsekwencja dużej ilości białka i małej zawartości węglowodanów w codziennym jadłospisie przyszłej matki. Ciężarnym zaleca się szczególnie spożywanie pokarmów zawierających białko pochodzenia zwierzęcego (np. chudy drób, ryby, cielęcina, mleko, sery).

Jakich witamin i składników mineralnych nie powinno zabraknąć w diecie przyszłej matki?

Wapń gwarantuje prawidłowy rozwój kości dziecka. Jego niedobór powoduje nasilenie uwalniania tego składnika z kości matki. Źródłem wapnia jest mleko, przetwory mleczne, jogurty naturalne lub owocowe, kefiry oraz sery twarogowe. Norma zalecana dla wapnia dla ciężarnej wynosi poniżej 19 roku życia 1300 mg/dobę, a powyżej 19 roku życia – 1000 mg/dobę.

Żelazo jest magazynowane w wątrobie płodu, ponieważ  mleko kobiece jest ubogie
w ten składnik. Wyższa liczba punktów w skali Apgar u noworodków może być osiągnięta gdy dieta przyszłej matki była bogata w żelazo lub gdy przyjmowała ona preparaty suplementacyjne tego składnika.

Niedokrwistość z powodu żelaza w I i II trymestrze dwukrotnie zwiększa ryzyka wystąpienia przedwczesnego porodu, a trzykrotnie podwyższa prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z małą masą urodzeniową.

Utrudnienie transportu tlenu i dwutlenku węgla, powodowane przez anemię z niedoboru żelaza, prowadzić może do niedotlenienia i może skutkować gorszym psychomotorycznym rozwojem dziecka. Zapotrzebowanie na żelazo według zalecanych norm dla kobiet ciężarnych wynosi 27 mg/dobę.

🔍 Dodatkowo badania wskazują [8], że anemia u matek w ciąży jest czynnikiem ryzyka niższego poziomu hemoglobiny u noworodków. Noworodki matek z anemią mają średnio o 1,38 g/dL niższy poziom hemoglobiny w porównaniu do noworodków matek bez anemii.

Aby uniknąć niedoborów żelaza należy spożywać pokarmy takie jak: czerwone mięso, podroby, wędliny podrobowe,  jajka, pieczywo razowe, płatki owsiane, ziemniaki, orzechy. Korzystny wpływ na przyswajalnie żelaza ma kwas askorbinowy, dlatego zaleca się łączenie pokarmów bogatych w żelazo i witaminę C. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę podczas ciąży wynosi 80-85 mg. Źródłem kwasu askorbinowego są owoce dzikiej róży, owoce jagodowe, owoce cytrusowe, papryka, warzywa kapustne.

Odpowiednia podaż jodu warunkuje prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu. Dlatego też jest ważne, aby w diecie ciężarnej znalazły się ryby morskie. Dzienne zapotrzebowanie na jod podczas ciąży wynosi 220 µg. Niedobory cynku skutkują małą masą urodzeniową, przedwczesnym porodem, porodem po czasie, śmiercią okołoporodowa oraz zmianami dotyczącymi łożyska. W celu wzbogacenia codziennego jadłospisu w ten składnik mineralny należy spożywać ciemne pieczywo, kasze, suche nasiona roślin strączkowych, sery podpuszczkowe oraz mięso. Zapotrzebowanie na cynk w przypadku ciężarnych poniżej 19 roku życia wynosi 12 mg/dobę, a u przyszłych matek powyżej 19 roku życia – 11 mg/dobę. Ważna jest także podaż magnezu. Zalecana norma na ten składnik mineralny wynosi 360-400 mg/dobę. Odpowiednia dawka przyswajana przez matkę wraz z pokarmem warunkuje prawidłową masę urodzeniową. Źródłem magnezu są: otręby pszenne, produkty zbożowe z pełnego przemiału, kukurydza, kiełki zbóż, banany, migdały, kakao.

Dzienna dawka witaminy A jest również bardzo istotna. Niedobór powoduje upośledzenie wzrostu wewnątrzmacicznego oraz przepuklinę przeponową u płodu, natomiast nadmiar – wady rozwojowe u noworodka. Norma na witaminę A u kobiet ciężarnych powyżej 19 roku życia wynosi 750 µg równoważnika retinolu/dobę, a powyżej 19 roku życia – 770 µg równoważnika retinolu/dobę. W celu optymalizacji zawartości witaminy A w diecie należy do jadłospisu matki dodać takie pokarmy jak czerwone bądź pomarańczowe warzywa i owoce, ciemnozielone warzywa, tran, pełnotłuste mleko, masło, śmietana czy żółtka jaj. Witamina D wpływa na  zwiększenie przyswajalności wapnia, dlatego ważne jest też, aby przyszła matka dużo czasu spędzała na słońcu. Podczas ciąży dzienna normę na tą witaminę wynosi 15 µg. Jaja, mleko, sery, masło, tran to dobre źródła cholekalcyferolu. W przypadku niedostatecznej podaży witaminy B₁ może dojść do hipotrofii wewnątrzmacicznej. Niedobór witaminy B₆ zwiększa ryzyko wystąpienia wad wrodzonych trzewioczaszki. Zalecana norma dobowego spożycia dla witaminy B₁ podczas ciąży wynosi 1,4 mg, a dla witaminy B₆ – 1,9 mg. W celu niwelowania niedoborów tych witamin ciężarna powinna spożywać produkty zbożowe z pełnego przemiału, kasze, otręby pszenne, nasiona roślin strączkowych, orzechy, mięso, jaja. Kwas foliowy zapobiega wadom cewy nerwowej. Zalecana norma wynosi 600 µg. Jego źródłem są głównie ciemnozielone warzywa ale także można go znaleźć w pieczywie z pełnego przemiału.

Jakie tłuszcze powinna spożywać przyszła mama?

Bardzo istotne jest zadbanie o dostarczenie wysokiej jakości tłuszczów w diecie ciężarnej. Kwas dokazaheksaenowy (DHA)  to budulec tkanki mózgowej i siatkówki oka, ma istotny wpływ na rozwój ośrodkowego układu nerwowego płodu. Zmniejsza także ryzyko wystąpienia powikłań okołoporodowych. Niedobór kwasów omega-3 powoduje  nieodwracalne zmiany morfologiczno-czynnościowe w ośrodkowym układzie nerwowym. Niedostatek kwasów omega- 3 skutkuje również niedoborem surfaktantu, co może zagrażać życiu wcześniaków i ma wpływ na mechanizmy etiopatogenetyczne cukrzycy typu 1 oraz regulacji odporności na zakażenia wirusowe i bakteryjne u dzieci. Właściwe pokrycie dobowego zapotrzebowania na ten składnik pokarmowy wynosi około 0,2-0,3% całości wydatkowanej energii. Źródłem kwasów tłuszczowych z grupy n-3 są ryby morskie (śledź, makrela, sardynka, halibut, tuńczyk), owoce morza, oleje roślinne, orzechy.

Cholesterol jest substratem do produkcji hormonów, kwasów żółciowych oraz lipoprotein. To także czynnik regulujący, wpływa na funkcjonowanie metabolizmu dziecka. Nabiał, mięsa a także żółtko jaja kurzego to pokarmy bogate w cholesterol.

Dieta roślinna dla przyszłej mamy

🔎 Kobiety w ciąży, które stosują dietę roślinną bogatą w węglowodany, mają wyższe ryzyko urodzenia dziecka z makrosomią (duża masa urodzeniowa) [6]. W szczególności, spożycie ziemniaków było związane z wyższym ryzykiem makrosomii. Nie zaobserwowano znaczących związków między dietą opartą na produktach zwierzęcych lub przetworzonych a wynikami dotyczącymi masy urodzeniowej.

Jakich pokarmów należy unikać w czasie ciąży?

Przyszła matka w żadnym wypadku nie powinna sięgać po alkohol, którego spożycie powoduje wady rozwoju płodu. Potrawy nieświeże, nie umyte owoce i warzywa, desery z surowymi jajami, sery pleśniowe mogą skutkować wystąpieniem zatruć pokarmowych, często niebezpiecznych dla płodu. Niewskazane jest także picie kawy. Nadmiar kofeiny może powodować wystąpienie niskiej masy urodzeniowej oraz zwiększa prawdopodobieństwo poronienia.

🔍 Niekorzystna dla zdrowia dziecka jest także dieta wysokotłuszczowa i wysokokaloryczna. Spożywana przez matki przed i w trakcie ciąży może prowadzić do insulinooporności i zwiększać ryzyko zaburzeń kardiometabolicznych w późniejszym życiu potomstwa [7].

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. PZWL, Warszawa, 2014.
2. Krawczyński M. (red.), Żywienie dzieci w zdrowiu i w chorobie, wyd. Help-Med, Kraków, 2015.
3. Mrzygłód S., Wpływ odżywiania matki na rozwój płodu, Problemy higieny
   i epidemiologii, 2007, 88(4).
4. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, wyd. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2012.
5. Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Skrzypczak M.,  Diatczyk J., Wojtyła A., Dieta ciężarnej a ryzyko wad wrodzonych dziecka, Medycyna ogólna i nauki
   o zdrowiu, 2011, 17, 4.
6. Li, T., He, Y., Wang, N. et al. Maternal dietary patterns during pregnancy and birth weight: a prospective cohort study. Nutr J 23, 100 (2024). https://doi.org/10.1186/s12937-024-01001-8
7. Bertossa, M. R., Darby, J. R., Holman, S. L., Meakin, A. S., Li, C., Huber, H. F., … & Morrison, J. L. (2024). Maternal high fat–high energy diet alters metabolic factors in the non‐human primate fetal heart. The Journal of Physiology.
8. Zhao B, Sun M, Wu T, Li J, Shi H, Wei Y. The association between maternal anemia and neonatal anemia: a systematic review and meta-analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 2024 Oct 18;24(1):677. doi: 10.1186/s12884-024-06832-1. PMID: 39425056.

• Data pierwotnej publikacji: 19.08.2016
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 20.10.2024