W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby małżeństw wymagających pomocy w staraniu się o dziecko. Według różnych danych, problem ten dotyczy ok. 60-80 mln kobiet na całym świecie, a każdego roku liczba ta zwiększa się o 2 miliony. Najwyższy odsetek niepłodności obserwuje się w krajach afrykańskich oraz w Ameryce Południowej. W Polsce problem dotyczy ok. 2,4 mln kobiet i mężczyzn, co daje nieco ponad 6% populacji. Jest wiele czynników, które wpływają na zdrowie kobiety i mężczyzny, a co za tym idzie możliwość wydania przez nich potomstwa. Wśród nich, wymienia się styl życia, jako ten mający największy wpływ na zdrowie człowieka (ok. 50-60%). Kobiety, które planują zajść w ciążę, powinny na około 6 miesięcy przed planowanym poczęciem zmienić tryb życia i zacząć przestrzegać zasad prawidłowej diety. Problemem naszej cywilizacji jest otyłość, która ma niewątpliwy wpływ na przebieg ciąży na każdym jej etapie. Odchylenia od prawidłowej masy ciała u kobiet są przyczyną zaburzeń procesu owulacji.
Otyłość a płodność kobiet
Według WHO (ang. World Health Organization – Światowa Organizacja Zdrowia) w XXI wieku występowanie otyłości urosło do rangi epidemii. Polska zajmuje miejsce w czołówce krajów Europy z wysokim odsetkiem kobiet cierpiących na nadwagę i otyłość. Zawężając dane jedynie do kobiet w wieku rozrodczym, ocenia się, iż w Polsce 14,2% kobiet ma nadwagę, zaś 12,5% otyłość, co ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, w tym układu płciowego kobiety. Otyłość definiuje się jako uwarunkowane genetycznie i środowiskowo zwiększenie zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Rozpoznaje się ją w chwili, gdy wartość BMI (body mass index) jest równa, bądź przekracza 30 kg/m2.
Otyłość u kobiety może być przyczyną:
- nieregularnych cykli miesiączkowych,
- zwiększenia ryzyka niepłodności,
- zwiększenia ryzyka poronień
- zmniejszenia efektywności leczenia niepłodności.
Niepłodność u otyłych kobiet wiąże się ze zmniejszonym wydzielaniem FSH (hormonu folikulotropowego), LH (lutropiny) oraz progesteronu przez ciałko żółte. Najważniejszą przyczyną niepłodności są insulinooporność i hiperinsulinemia. Są one częścią PCOS (zespołu policystycznych jajników), czyli zaburzenia endokrynnego dotykającego 10-15% kobiet. U ponad połowy kobiet cierpiących na ten zespół, występuje nadwaga i otyłość, która wiąże się ze zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej, a to z kolei jest przyczyną nadprodukcji estrogenów, które niekorzystnie wpływają na przebieg cyklu płciowego. Nadmierna masa ciała może również powodować nieprawidłowy wzrost pęcherzyków i prowadzić do dysfunkcji jajników.
U kobiet otyłych, oprócz obniżenia prawdopodobieństwa zajścia w ciążę w sposób naturalny, obserwuje się także mniejszą skuteczność procedur rozrodu wspomaganego. Przeprowadzone badania na 2656 kobietach poddanych procedurze zapłodnienia pozaustrojowego dowiodły, że ilość ciąż na cykl w przypadku BMI powyżej 25 kg/m2 była mniejsza o ok. 7% w porównaniu do kobiet z prawidłową masą ciała. Otyłość, zaburzenia miesiączkowania i niepłodność mogą być również przyczyną obniżonej samooceny, a także stanów depresyjnych, co ma również znaczenie dla jakości życia i satysfakcji seksualnej. Istnieją doniesienia, że zmniejszenie masy ciała o 5-10% powoduje poprawę ilości owulacji i ciąż, a także przyspiesza metabolizm i zmniejsza ryzyko komplikacji prenatalnych. Spadek masy ciała powinien być pierwszym krokiem do poprawy płodności u kobiet cierpiących na otyłość.
Niska masa ciała a płodność
Problemy z płodnością dotyczą również kobiet ze zbyt niską masą ciała i występują u ok. 1-5% kobiet. Szponar i wsp. przeprowadzili w 2000 roku ogólnopolskie badania stanu odżywienia ludności, z których wynikało, że niedobór masy ciała miało 11% kobiet w wieku 19-29 lat, a częstość niedoboru masy ciała kobiet wraz z wiekiem maleje. Gwałtowny spadek masy ciała, który może być spowodowany występowaniem takich chorób jak anorexia nervosa, czy bulimia nervosa oraz głodówką, nieodpowiednią bądź zbyt rygorystyczną dietą lub zbyt intensywną aktywnością fizyczną przyczynia się do występowania zaburzeń miesiączkowania. Odnotowuje się je przy spadku masy ciała o ok. 10-15%. Wynika to z zakłóceń w funkcjonowaniu układu podwzgórze-przysadka-jajnik.
W przypadku utraty ok. 30% masy tkanki tłuszczowej, może dojść do wtórnej utraty miesiączki oraz niepłodności. Zaburzenia cyklu miesiączkowego oraz utratę całkowitą miesiączek rozpoznaje się u ok. 30% kobiet chorujących na anoreksję, a w badaniach klinicznych obserwuje się obniżenie stężenia LH przy prawidłowym stężeniu FSH. Dolna, tzw. krytyczna granica masy ciała wynosi 48 kg, a zawartość tkanki tłuszczowej – 22%. Poniżej tych wartości pojawiają się problemy z miesiączkowaniem na wskutek aromatyzacji androgenów. Chavarro i wsp. przeprowadzili badania, w których wykazali, że u kobiet z BMI poniżej 20 kg/m2 ryzyko niepłodności spowodowane zaburzeniami owulacji było wyższe o 38%, w porównaniu do kobiet z prawidłowym wskaźnikiem masy ciała. Wśród kobiet z niedowagą wydłuża się również czterokrotnie, do 29 miesięcy, czas zajścia w ciążę. Ponadto, kobiety niedożywione cierpią na niedobory witamin i składników mineralnych, co także przyczynia się do obniżenia płodności.
Podsumowanie
Podsumowując, istnieje związek pomiędzy masą ciała kobiety, a możliwością wydania przez nią potomstwa. Wydaje się, iż dobrze zbilansowana dieta ma istotne znaczenie w profilaktyce niepłodności, dlatego właściwa edukacja żywieniowa powinna stać się jej częścią.
Bibliografia
- Przysławski J, Górna I, Florek E, Szymanowski K. Rola wybranych składników pożywienia w profilaktyce niepłodności u kobiet. Bromat. Chem. Toksykol., 2010. XLIII (2): 138-144
- Szymocha M, Bryła M, Maniecka-Bryła I, Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdr Publ, 2009. 119 (2): 207-212
- Górna I, Wpływ sposobu żywienia oraz wybranych parametrów stylu życia na płodność
i rozrodczość kobiet. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2014 - Świątkowska D, Żywienie a płodność. Dieta kobiet w okresie prokreacyjnym. Pediatr Med Rodz, 2013. 9 (1): 102-106
- Wickiewicz D, Zimmer M, Otyłość a problem niepłodności u kobiet. Perinatol Neonatol Ginekol, 2008. 1 (2): 138-140
- Wierzejska R, Jarosz M, Niedożywienie i zaburzenia odżywiania u kobiet w wieku prokreacyjnym. Post Nauk Med, 2012. 12: 965-970
