Czym są zaburzenia odżywiania i jak je rozpoznać?

Zaburzenia odżywiania, to poważne zaburzenia na tle psychicznym, związane z pobieraniem pokarmu. Często związane są z niskim poczuciem własnej wartości, braku akceptacji wizerunku własnego ciała, w postaci przypisywania sobie nadmiernej wagi lub grubej sylwetki, przy normalnej masie ciała lub znacząco niskiej wadze.

„Kiedy ciało jest smutne, serce powoli umiera”

Albert Camus

Jedzenie jako „pokarm dla duszy”, jeśli nie żywi jej zgodnie z potrzebami – staje się pokarmem toksycznym.

Coraz większa część społeczeństwa jest niezadowolona z własnego wyglądu. Badania dowodzą, że jest to aż 80% płci żeńskiej – to zatrważająca liczba! Co więcej przerażającym faktem jest to, że również małe dzieci chorują na zaburzenia odżywiania.

Część winy ponoszą media, które propagują, a wręcz gloryfikują  wyidealizowane wzorce wyglądu. Rozumie się przez to olśniewające, niezwykle szczupłe kobiety z dużym biustem i nieskazitelną cerą. Tymczasem wizerunek serwowany przez media jest zwykłym kłamstwem – gdyby skalpel chirurga nie usunął wałeczków tłuszczu, cellulitu z ciała modelek, czy gwiazd filmowych, wyglądałyby one jak każda przeciętna kobieta, a piękną i gładką cerę zawdzięczają photoshopowi (program służący do korekcji zdjęć). Niestety większość kobiet, a zwłaszcza młode osoby, które przeżywają okres dojrzewania, podatne są na takie wzorce „doskonałości”. Dzieje się tak, ponieważ w tym okresie przechodzą burzę hormonów, zmianie ulega ich własne ciało, są więc przewrażliwione na punkcie własnej sylwetki. Przy tym towarzyszy nasilony krytycyzm wobec innych, ale przede wszystkim w stosunku do siebie.

W sieci jest wiele stron handlu i lansowania ryzykownych diet, postów i głodówek oraz portali, budujących społeczności spod znaku „tanatos”(w mitologi greckiej Bóg i uosobienie śmierci). Do nich należy np. ruch „pro-ana” (tj. profesjonalna anoreksja). Rośnie presja, ale również rośnie społeczna świadomość zagrożeń. Od 2013r w Izraelu wprowadzono zakaz pokazywania na wybiegach i w mediach zbyt chudych modelek. Obecnie w USA, EU, a także Polsce wprowadzona się wiele programów profilaktycznych zaburzeń odżywiania, zarówno otyłości, jak i anoreksji, adresowanych głównie do dzieci, młodzieży i ich rodziców.

Oczywiście nie tylko media mają wpływ na poczucie własnej wartości, ale również inne kwestie- bolesne doświadczenia, które miały miejsce w naszym życiu i wywarły negatywny wpływ na psychikę:

• traumatyczne przeżycia,
• brak akceptacji,
• brak miłości,
• molestowanie seksualne,
• samotność,
• depresja,
• dokuczanie w szkole,
• problemy uczuciowe,
• problemy w życiu rodzinnym,
• utrata ukochanej osoby,
• predyspozycje genetyczne,
• znęcanie psychiczne i fizyczne

Większość osób oddałaby bardzo wiele za uzyskanie „idealnej” sylwetki, nie zważając na negatywne skutki. Takie osoby za wszelką cenę są w stanie poświęcić swoją edukację, kontakty z bliskimi i odseparować się od życia codziennego, aż w końcu utracić zdrowie, aby tylko dotrzeć do celu. Nierozsądne i niekontrolowane odchudzanie może bardzo szybko doprowadzić do niebezpiecznych chorób takich, jak np.: anoreksja lub bulimia, a w późniejszym stadium nawet do śmierci.

Anorexia nervosa

Jadłowstręt psychiczny – (anorexia nervosa) – nazywany powszechnie anoreksją, należy do zaburzeń odżywiania, który dziesięć razy częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia się między 15. a 23. rokiem życia. Przeciętnym wiekiem, w którym się ujawnia jest 17. rok życia, a rozwija się zwykle u białych kobiet. Cechuje się znacznym ubytkiem masy ciała na skutek krańcowego ograniczenia spożycia pokarmów. Anorektyczkom towarzyszy zaburzony obraz własnego ciała – kobieta postrzega się jako ciężką oraz pełną niepożądanych zaokrągleń i wzgórków.

Osoby cierpiące na anorexia nervosa często wspomagają się wyczerpującymi ćwiczeniami i innymi metodami utraty wagi takimi, jak :

• przyjmowanie środków przeczyszczających

• przyjmowanie tabletek odchudzających

• stosowanie lewatyw

• spożywanie leków tłumiących głód

• stosowanie tabletek przyśpieszających spalanie

Główne objawy choroby:

• Utrata masy ciała 15% poniżej normy.
• Zaburzona samoocena własnego ciała
• Stosowanie ciągłych restrykcyjnych diet, głodówek
• Częste ważenie się i oglądanie w lustrze
• Pogorszenie nastroju i brak koncentracji
• Dochodzi do manipulowania dietą, charakteryzująca się całkowitą rezygnacją z węglowodanów, tłuszczów na korzyść spożywania warzyw
• Ciało i twarz zaczynają być wychudzone – twarz staje się pociągła, nos i rysy twarzy zaostrzone, a oczy duże i wyraziste, co przypomina ikony Madonny
• Kości robią się coraz bardziej widoczne – wystają kości kończyn, grzebienie łopatek, obojczyki, wyrostki kolczyste kręgów i talerze biodrowe
• Zmienność nastrojów, perfekcjonizm
• Tendencja do izolowania się od ludzi
• Szorstkość skóry
• Pojawienie się na tułowiu i kończynach languo (meszek głodowy na ciele, krótkie 5-10mm zwichrzone włoski, co nadaje skórze brudno-szare zabarwienie)
• Suchość i łamliwość włosów
• Zimne ciało, przez to, że organizm traci tłuszcz. Temperatura ciała może obniżać się nawet 36C. Szczególnie ręce i stopy są zasinione i bardzo zimne, choć pacjentki nie odczuwają zimna.
• Anorektyczki unikają jedzenia w towarzystwie,
• Zakładanie  obszernych ubrań, aby ukryć swoją chudość
• Nadmierne zainteresowanie składem kalorycznym produktów
• Kołotanie serca na skutek niskiego poziomu potasu- najczęstsza przyczyna śmierci wśród anorektyczek
• Powtarzające się w czasie posiłków skargi na dolegliwości brzuszne (biegunki, bóle brzucha), aby uniknąć spożywaniu posiłku
• Pojawienie się „negatywnych głosów” czyli własne sądy o samym sobie , mające „usprawiedliwić” dalsze odchudzanie- „jestem nadal za gruba”, „jestem do niczego”, „nie zasługuję, by żyć”, „to wszystko moja wina”, „zasłużyłam sobie na wszystko, co mnie spotkało”

Skutki psychiczne oraz fizyczne choroby:

• niedobory pierwiastków, co skutkuje osłabieniem i zwiotczeniem mięśni. Anorektyczki mogą mieć problemy nawet z wejściem po schodach. W niektórych przypadkach może nawet dotknąć mięśnia sercowego, przez co zacznie on pracować mniej efektywnie
• Osteopenia na wskutek braku wapnia
• Problemy kardiologiczne
• Spadek ciśnienia tętniczego, co prowadzi do znacznego osłabienia
• Trwałe odwodnienie, które prowadzi do uszkodzenia nerek
• Bóle i zawroty głowy
• Przemiana materii staje się coraz wolniejsza
• Problemy żołądkowo jelitowe- ostre bóle żołądka, dyskomfort podczas wizyty w toalecie, zaleganie mas kałowych, które uwięzione są w jelicie i nie mogą zostać wydalone w normalny sposób. W takim przypadku musi zostać usunięta przez lekarza ; w następstwie
• Zaburzenia hormonalne- zanika dobowy rytm wydzielania kortyzolu, podobnie jak w stanach depresyjnych.
• Stany hipoglikemii- obniżony poziom glukozy we krwi, który może doprowadzić nawet do śpiączki
• Aatrzymanie miesiączki- organizm nie otrzymuje energii w postaci pożywienia. W związku z tym przestawia się na tryb oszczędzenia, co skutkuje rezygnacją z wielu czynności np. przysadka nie wydziela hormonów płciowych, a niski poziom gonadotropin  FSH (odpowiedzialnych za prawidłowe działanie układu rozrodczego) i LH (zwanych również hormonem luteinizującym, stymulujących jajniki do wytwarzania hormonów, głównie estradiolu) skutkuje ustaniem czynności hormonalnej jajników – maleje stężenie estradiolu. To w konsekwencji może odprowadzić do bezpłodności.
• Zwiększone ryzyko przeziębień, grypy i innych infekcji- układ odpornościowy głodującego organizmu nie może być zdolny do skutecznej ochrony ciała przed atakiem wirusów i bakterii
• Zaburzenia układu nerwowego i dokrewnego spowodowane nadmierną aktywnością fizyczną. Przejawem tego są bóle mięśni i stawów, zmęczenie, problemy ze skóra, bezsenność oraz odwodnienie
• ŚMIERĆ- zdarza się co 10, a nawet, co piątej osobie cierpiącej na anoreksję

Bulimia

„To, co mnie żywi, niszczy mnie”
Christopher Marlowe

Bulimia (od łac. Bulimia nervosa) – ma podobne podłoże psychologiczne, jak anorexia, czyli wynika z zaburzonego obrazu wielkości i kształtu ciała, jednak objawia się w inny sposób. Chorej często towarzyszy  depresja lub stany lękowe, aż dwie trzecie bulimików cierpi na depresję, głównie z powodu niemożności kontrolowania jedzenia i nieakceptowania swojego wyglądu.

Bulimia nervosa jest trudniejsza do rozpoznania niż anoreksja na podstawie oceny objawów fizycznych. Dzieje się tak, ponieważ osoba z bulimią często ma prawidłową masę ciała lub nawet nieznaczną nadwagę. Fizjologicznie jednak dochodzi do powikłań związanych z oczyszczająco-żarłocznymi cyklami.  Żarłoczność psychiczna charakteryzuje się napadami objadania się oraz silnym strachem przed przytyciem. Zazwyczaj napady te związane są ze spożyciem 1000-2000kcal w pojedynczej sesji, ale istnieją doniesienia , że bulimicy mogą spożyć nawet do 15 000 kcal w trakcie napadu!

Chorzy podają, że w okresie napadu tracą całkowicie kontrolę i spożywają surowe pokarmy, jedzenie z puszek i paczek. Po napadach żarłoczności występują zachowania kompensacyjne objawiające się nieodpartą potrzebą pozbycia się całego jedzenia z organizmu tj. stosowanie środków wymiotnych (emetyki), moczopędnych (diuretyki), a także tabletki odchudzające oraz lewatywy.

Chorzy zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym zachowaniem związanym z odżywianiem. Wstydzą się tego i mają poczucie winy, dlatego izolują się od otoczenia, pogłębiają się w swoich kłamstwach, aby ukryć swoje praktyki przed otoczeniem.

U bulimiczek objadanie staje się sensem życia, a przeczyszczanie złem koniecznym. Człowiek może umieścić ten cykl na stałe w swoim grafiku codziennym. Mimo tego, iż chora może nie być głodna, potrzeba pochłonięcia góry jedzenia bogatego w skrobię, tłuszcz i cukry (np. desery, lody) bywa silniejsza, zwłaszcza gdy chora odczuwa napięcie, smutek złość, przygnębienie, czy znudzenie.

Kiedy zaczyna się objadać, traci całkowicie kontrolę nad ciałem i umysłem – wpada w stan podobny do transu. Nie zwraca uwagi na ból żołądka i prawie w ogóle nie odczuwa smaku jedzenia. „Napad” jedzenia kończy się dopiero, gdy chora czuje się wykończona lub gdy ktoś jej przeszkodzi. Wtedy zaczyna obrzędy przeczyszczania – wymioty, branie środków przeczyszczających lub stosowanie innych metod.

Osoby zagrożone bulimią zwykle wykazują następujące cechy charakteru oraz cechy środowiskowe:

• Brak im pewności siebie, mają niskie poczucie własnej wartości i negatywny wizerunek własnego ciała

• W dzieciństwie mogły być wykorzystywane fizycznie, psychicznie lub seksualnie

• Mogły doświadczyć traumatycznego przeżycia: np. utrata bliskiej osoby

• Mogą miewać wahania nastroju i stany depresyjne

• Mają potrzebę zadowalania innych

• Zwykle są perfekcjonistkami

• Mają silną potrzebę osiągnięcia sukcesu

• Mają silną potrzebę spełniania oczekiwań innych osób

Co uruchamia bulimię?

• Śmierć bliskiej osoby

• Koniec związku uczuciowego

• Głębokie rozczarowanie

• Dokuczanie ze strony rówieśników

• Emocjonalne zaniedbanie dziecka w dzieciństwie

• Brak akceptacji przez grupę rówieśników

• Konflikty rodzinne

• Brak efektów przy stosowaniu niewłaściwej diety odchudzającej

Jak  już zostało wspomniane – bulimia jest trudniejsza do wykrycia niż anoreksja, ponieważ choroba nie zawsze objawia się utratą kilogramów. Zauważenie choroby utrudnia też fakt, że zachowania bulimiczne utrzymywane są przez chorą w sekrecie. Dopiero po pewnym czasie prawda wychodzi na jaw, gdy pojawią się poważne konsekwencje zdrowotne.

Oto znaki na które należy zwrócić uwagę:

• Bulimiczki rzadko jedzą w towarzystwie innych ludzi

• Miewają bóle brzucha spowodowane stosowaniem środków przeczyszczających

• Mogą wyglądać na chore – sucha skóra, zniszczone włosy bez połysku, łamiące się, brak energii, podkrążone oczy, krwawiące dziąsła

• Mogą mieć obrzęk twarzy i palców

• Na kostkach palca wskazującego bulimiczki mogą mieć widoczne obtarcia, jeśli podczas prowokowania wymiotów palce dłoni ocierają o zęby

• Chora może trzyma w szafkach dużą ilość środków przeczyszczających, moczopędnych lub wymiotnych

• Jeśli bulimiczka nie mieszka sama, to lokatorzy mogą zauważyć, że w szybkim tempie przepadają duże ilości jedzenia
  

Skutki psychiczne i fizyczne bulimii:

• Zniszczone szkliwo zębów przez kwas żołądkowy, który może również wypalić tkankę przełyku powodując blizny i bolesne rany

• Obrzmienie ślinianek

• Nieregularny cykl miesiączkowy lub całkowity zanik (kobieta w tym czasie ma znikome szanse na zajście w ciążę)

• Depresja

• Stany lękowe

• Alkaloza (zasadowica metaboliczna), która prowadzi do niedoborów wapnia. Objawiająca się mrowieniem w palach, skurczami mięśni w różnych częściach ciała

• W skrajnych przypadkach pęknięcie żołądka

• Rozwolnienie i krwawienie z przełyku na skutek stosowania środków przeczyszczających

• Niewydolność i zawał serca

• Puchnięcie ciała przez spożywanie diuretyków

• Ogólne osłabienie organizmu

• Mdłości

• Bóle w klatce piersiowej

• Omdlenia

• Obniżenie sprawności fizycznej

Anoreksja, jak i bulimia są bardzo ciężkimi chorobami psychicznymi, które potrafią zniszczyć życie osoby chorującej. Wtedy nie tylko cierpi ciało, ale i dusza. Podjęcie próby leczenia na własną rękę nie zawsze kończy się sukcesem, bowiem wszystko zależy od stopnia zaawansowania choroby, okresu jej trwania oraz wsparcia bliskich. Co najważniejsze – osoba cierpiąca na zaburzenia odżywiania musi sobie uświadomić problem z jakim ma do czynienia. Przyznanie się przed sobą oraz chęć do zmiany stylu życia jest pierwszym krokiem na drodze do zdrowia. W tym czasie można skorzystać z pomocy specjalistycznej – lekarza pierwszego kontaktu, dietetyka, psychologa, psychiatry, a w skrajnych przypadkach potrzebna jest hospitalizacja, o której decyduje lekarz. Należy również pamiętać, że takie osoby potrzebują przede wszystkim ogromnego wsparcia oraz cierpliwości od bliskich osób.

Źródło:

1. „Jak radzić sobie z zaburzeniam jedzenia”- Christine Craggs-Hinton

1. „Żywienie i suplementacja w sporcie, rekreacji i stanach chorobowych”- Andrzej Zając, Grzegorz Zydek, Małgorzata Michalczyk, Stanisław Poprzęcki, Miłosz Czuba, Artur Gołaś, Bożena Boruta-Gojny

1. „Żywienie człowieka zdrowego i chorego”- Jan Gawęcki, Marian Grzymisławski

Przeczytaj także:

• Żywienie w anoreksji
• Zaburzenia odżywiania w otyłości
• Jak dożywiać osoby z anoreksją?