Zespół jelita drażliwego a dieta śródziemnomorska: jak zmiana wzorców żywieniowych może łagodzić objawy?

Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekła choroba żołądkowo-jelitowa, której objawy, takie jak bóle brzucha, wzdęcia, biegunki czy zaparcia, znacząco wpływają na jakość życia pacjentów. Tradycyjnie IBS kojarzony jest z dietą low FODMAP, mającą na celu eliminację fermentujących węglowodanów, które mogą nasilać objawy. Jednak coraz więcej badań wskazuje na korzyści płynące z wprowadzenia diety śródziemnomorskiej, znanej ze swojego korzystnego wpływu na zdrowie jelit. W tym artykule przyjrzymy się, jak zmiana wzorców żywieniowych na dietę śródziemnomorską może łagodzić objawy IBS, poprawiając komfort życia pacjentów.

Spis treści:

1. Dieta śródziemnomorska – charakterystyka
   • Główne składniki diety śródziemnomorskiej
   • Korzyści zdrowotne diety śródziemnomorskiej
2. IBS a mikrobiom jelitowy
   • Jak mikroflora jelitowa wpływa na rozwój objawów IBS?
   • Jak zmiany w diecie mogą wpływać na równowagę mikrobiomu i łagodzić objawy IBS?
3. Związek diety śródziemnomorskiej z IBS – badania naukowe
   • Przegląd dostępnych badań
   • Potencjalne mechanizmy działania
4. Podsumowanie i wnioski
   • Korzyści z diety śródziemnomorskiej
   • Wskazówki dla dietetyków
5. Bibliografia

Dieta śródziemnomorska – charakterystyka

Dieta śródziemnomorska to sposób odżywiania oparty na tradycyjnych nawykach żywieniowych krajów leżących nad Morzem Śródziemnym, takich jak Włochy, Grecja czy Hiszpania. Charakteryzuje się dużą ilością świeżych owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb, oliwy z oliwek oraz orzechów, a jednocześnie ograniczeniem spożycia czerwonego mięsa, przetworzonych produktów spożywczych i cukrów prostych. Jest to dieta, która stawia na jakość składników, świeżość produktów oraz naturalne metody ich przygotowania.

Dieta ta nie tylko wspomaga zdrowie serca i układu krążenia, ale również wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu pokarmowego. Dzięki swojej różnorodności i bogactwu składników odżywczych, dieta śródziemnomorska zyskała uznanie jako jeden z najzdrowszych sposobów żywienia na świecie, szczególnie w kontekście zapobiegania wielu chorobom przewlekłym, takim jak choroby serca, cukrzyca typu 2, otyłość, a nawet zespół jelita drażliwego (IBS).

Główne składniki diety śródziemnomorskiej

• Warzywa – Szczególnie te bogate w błonnik, witaminy oraz minerały, które sprzyjają zdrowiu jelit i trawieniu.
• Pełnoziarniste produkty zbożowe – Włączają do diety cenne źródło błonnika, który pomaga w regulacji procesów trawiennych.
• Oliwa z oliwek – Podstawowy tłuszcz w tej diecie, bogaty w zdrowe tłuszcze nienasycone, które mają działanie przeciwzapalne i wspomagają funkcje jelit.
• Owoce morza i ryby – Doskonałe źródło białka, kwasów tłuszczowych omega-3 oraz witamin i minerałów.
• Orzechy – Bogate w zdrowe tłuszcze, białko, błonnik oraz witaminy, które wspierają zdrowie jelit i pomagają w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi.
• Rośliny strączkowe – Źródło białka roślinnego, błonnika oraz składników odżywczych, które wspierają mikrobiom jelitowy.
• Umiarkowane spożycie mięsa – W diecie śródziemnomorskiej mięso, w tym mięso drobiowe, jest spożywane w niewielkich ilościach i stanowi raczej dodatek niż główny składnik posiłków.

Korzyści zdrowotne diety śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska wpływa na zdrowie na wielu poziomach. Do jej najważniejszych korzyści zdrowotnych należą:

• Wsparcie zdrowia serca – Dzięki wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych omega-3, oliwy z oliwek i niskiej zawartości tłuszczów nasyconych, dieta ta jest korzystna dla układu sercowo-naczyniowego, redukując ryzyko chorób serca.
• Redukcja stanu zapalnego – Składniki diety, takie jak oliwa z oliwek, ryby, orzechy i warzywa, mają działanie przeciwzapalne, co może pomóc w łagodzeniu przewlekłych stanów zapalnych, w tym w jelitach.
• Wsparcie mikrobiomu jelitowego – Dieta bogata w błonnik, rośliny strączkowe oraz probiotyczne produkty, takie jak jogurt, wspiera rozwój zdrowej flory bakteryjnej jelit, co jest kluczowe w leczeniu problemów trawiennych, takich jak zespół jelita drażliwego.

IBS a mikrobiom jelitowy 

Zespół jelita drażliwego (IBS) to zaburzenie, które dotyka miliony ludzi na całym świecie, a jednym z kluczowych aspektów jego rozwoju i nasilenia objawów jest stan mikrobiomu jelitowego. Mikrobiom jelitowy, czyli zbiór mikroorganizmów, które zamieszkują nasz przewód pokarmowy, odgrywa istotną rolę w procesach trawiennych, regulacji odporności oraz wpływa na stan zapalny. Zaburzenia w równowadze mikrobiomu mogą prowadzić do rozwoju problemów trawiennych, takich jak IBS. 

Jak mikroflora jelitowa wpływa na rozwój objawów IBS? 

Mikrobiom jelitowy składa się z bilionów bakterii, wirusów, grzybów i innych mikroorganizmów, które współpracują z organizmem gospodarza w celu utrzymania zdrowia. W przypadku osób z zespołem jelita drażliwego, zaburzenia w składzie i funkcji mikrobiomu jelitowego mogą prowadzić do nasilenia objawów. Istnieje kilka mechanizmów, przez które mikroflora jelitowa może wpływać na rozwój IBS: 

• Zaburzenie równowagi mikrobiomu – U osób z IBS często obserwuje się dysbiozę, czyli zaburzenie równowagi między „dobrymi” i „złymi” bakteriami w jelitach. Zbyt mała liczba pożytecznych bakterii, takich jak bifidobakterie i lactobacillus, może prowadzić do przewagi bakterii patogennych, co zwiększa ryzyko stanów zapalnych i wzdęć, typowych objawów IBS. 
• Produkcja gazów i fermentacja – Bakterie jelitowe biorą udział w procesach fermentacji w przewodzie pokarmowym. W przypadku zaburzeń mikrobiomu, produkcja gazów może być nadmierna, co prowadzi do wzdęć, bólów brzucha i innych objawów IBS. 
• Nieregularna reakcja na bodźce – Mikrobiom wpływa również na odpowiedź układu odpornościowego. Nieprawidłowa reakcja na bodźce zewnętrzne, takie jak stres, może powodować przewlekłe stany zapalne w jelitach, co nasila objawy IBS. 
• Zaburzenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych – Bakterie jelitowe fermentują błonnik pokarmowy, produkując krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), które odgrywają rolę w utrzymaniu zdrowia jelit. Niedobór tych kwasów, wynikający z niewłaściwego składu mikrobiomu, może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu jelit. 

Jak zmiany w diecie mogą wpływać na równowagę mikrobiomu i łagodzić objawy IBS? 

Równowaga mikrobiomu jelitowego jest dynamiczna i może być modyfikowana przez różne czynniki, w tym dietę. Dieta ma bezpośredni wpływ na skład i funkcję mikrobiomu, a odpowiednia zmiana wzorców żywieniowych może pomóc w łagodzeniu objawów IBS. Oto kilka sposobów, w jaki dieta może wpłynąć na mikrobiom jelitowy i przyczynić się do poprawy stanu zdrowia osób z IBS: 

• Zwiększenie spożycia błonnika – Błonnik pokarmowy, szczególnie ten rozpuszczalny, stanowi pożywkę dla pożytecznych bakterii jelitowych. Odpowiednia ilość błonnika w diecie może wspomóc równowagę mikrobiomu, zmniejszyć wzdęcia oraz poprawić perystaltykę jelit. Warto zwrócić uwagę na błonnik zawarty w warzywach, owocach oraz pełnoziarnistych produktach zbożowych. 
• Probiotyki i prebiotyki – Probiotyki to korzystne mikroorganizmy, które mogą wspierać zdrową florę bakteryjną jelit, podczas gdy prebiotyki (np. błonnik, inulina) stanowią pożywkę dla tych mikroorganizmów. Spożywanie jogurtów, kefirów oraz suplementacja probiotykami może poprawić mikrobiom jelitowy, a tym samym złagodzić objawy IBS. 
• Ograniczenie produktów przetworzonych i bogatych w FODMAPs – Dieta bogata w FODMAPs (fermentujące oligo-, di-, monosacharydy i poliole) może nasilać objawy IBS, takie jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunki. Zmniejszenie spożycia produktów wysokofodmapowych (np. cebuli, czosnku, mleka, jabłek) oraz wprowadzenie diety o niskiej zawartości FODMAP może pomóc w regulacji objawów. 
• Spożywanie tłuszczów nienasyconych – W diecie śródziemnomorskiej oliwa z oliwek oraz tłuszcze zawarte w rybach i orzechach mogą wspierać zdrowie mikrobiomu jelitowego. Tego rodzaju tłuszcze mają działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie korzystne dla osób z IBS, u których przewlekły stan zapalny może nasilać objawy. 
• Urozmaicenie diety – Wprowadzenie różnorodnych produktów roślinnych (warzyw, owoców, roślin strączkowych) do diety wpływa na różnorodność mikrobiomu. Im bardziej zróżnicowana dieta, tym większa szansa na zdrową florę bakteryjną, co może przynieść ulgę w przypadku IBS. 

Związek diety śródziemnomorskiej z IBS – badania naukowe 

Dieta śródziemnomorska, znana ze swoich prozdrowotnych właściwości, zyskuje coraz większą uwagę w kontekście zarządzania objawami zespołu jelita drażliwego (IBS). Mimo że tradycyjnie leczenie IBS kojarzy się z dietą eliminacyjną low FODMAP, niektóre badania sugerują, że dieta śródziemnomorska również może przynieść wymierne korzyści w poprawie jakości życia pacjentów z tym schorzeniem. Warto jednak zauważyć, że choć wyniki są obiecujące, to wciąż potrzeba dalszych badań, które pozwolą na jednoznaczne potwierdzenie skuteczności tej diety na szerszą skalę. 

Przegląd dostępnych badań 

Badanie opublikowane w Clinical Gastroenterology and Hepatology (2024) wykazało, że dieta śródziemnomorska przyczynia się do poprawy symptomów IBS, takich jak bóle brzucha, wzdęcia oraz nieregularne wypróżnienia. Co istotne, pacjenci stosujący tę dietę odnotowali także poprawę ogólnego stanu zdrowia oraz jakości życia. Badanie to wskazuje, że korzyści te mogą wynikać z działania przeciwzapalnego i regulującego mikroflorę jelitową, co jest charakterystyczne dla diety śródziemnomorskiej. Podobnie, przegląd badań opublikowany w Nutrients (2023) wskazuje na pozytywne efekty diety śródziemnomorskiej w leczeniu IBS, zwłaszcza w przypadkach, w których wcześniejsza dieta pacjentów była uboga w błonnik, zdrowe tłuszcze i probiotyki. W badaniach tych zauważono, że dieta bogata w błonnik, zdrowe tłuszcze oraz składniki wspierające mikrobiom jelitowy znacząco zmniejsza objawy IBS, a także poprawia funkcjonowanie jelit u pacjentów, którzy wcześniej nie stosowali odpowiedniej diety [2][7]. 

Ważnym wynikiem innych badań była poprawa mikroflory jelitowej u pacjentów stosujących dietę śródziemnomorską. Badanie przeprowadzone przez zespół z Uniwersytetu w Atenach podkreśliło, że dieta ta wspomaga równowagę mikrobiomu jelitowego, zwiększając liczbę korzystnych bakterii, a jednocześnie zmniejszając liczebność patogenów. Zmiany w mikrobiomie mogą tłumaczyć złagodzenie objawów IBS, takich jak wzdęcia, bóle brzucha oraz problemy z wypróżnieniami. Badanie to sugeruje, że dieta śródziemnomorska, poprzez korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową, może działać jak naturalny probiotyk, co przyczynia się do zmniejszenia dyskomfortu i poprawy jakości życia pacjentów z IBS [6][5]. 

Z kolei badanie przeprowadzone przez Staudachera i wsp. (2024) udowodniło, że przestrzeganie diety śródziemnomorskiej zmniejsza zarówno objawy żołądkowo-jelitowe, jak i psychologiczne u pacjentów z IBS. Poprawa symptomów gastroenterologicznych była związana z poprawą stanu zdrowia psychicznego, co sugeruje, że dieta śródziemnomorska może mieć kompleksowy wpływ na dobrostan pacjentów, łącząc korzyści zarówno w zakresie zdrowia jelitowego, jak i psychicznego [5]. 

Pomimo że niektóre składniki diety śródziemnomorskiej, takie jak owoce czy warzywa, są bogate w FODMAPs, najnowsze badania sugerują, że korzyści związane z ich spożywaniem przewyższają potencjalne ryzyko nasilenia objawów IBS. Dla osób wrażliwych na FODMAPs, odpowiednie dostosowanie diety śrózdiemnomorskiej może pomóc uniknąć negatywnych skutków ich spożycia, a także pozwolić na zachowanie zalet diety śródziemnomorskiej. Badania te potwierdzają, że dieta śródziemnomorska, w przeciwieństwie do diety low FODMAP, jest bardziej zrównoważona i może przynieść długoterminowe korzyści w zarządzaniu IBS, pod warunkiem dostosowania jej do indywidualnych potrzeb pacjenta [4][3]. 

Potencjalne mechanizmy działania 

Dieta śródziemnomorska wpływa na organizm poprzez szereg mechanizmów, które mogą mieć pozytywny wpływ na objawy IBS. Oto kluczowe składniki diety, które mogą wspierać zdrowie jelit i łagodzić objawy IBS: 

• Błonnik: Badania sugerują, że błonnik, zwłaszcza rozpuszczalny, jest jednym z głównych elementów diety śródziemnomorskiej wpływających na zdrowie jelit. Oprócz regulowania perystaltyki jelit, błonnik ma również znaczenie w modulowaniu mikrobiomu jelitowego. Wyższa zawartość błonnika sprzyja wzrostowi korzystnych bakterii, które wspierają procesy trawienne i mają działanie przeciwzapalne. W badaniach stwierdzono, że błonnik może łagodzić wzdęcia i bóle brzucha typowe dla IBS, szczególnie u pacjentów z zaparciami lub biegunką. Warto jednak zauważyć, że błonnik nierozpuszczalny może pogłębiać objawy u niektórych pacjentów z IBS, dlatego ważna jest selekcja odpowiednich źródeł błonnika w diecie [2][5]. 
• Kwasy tłuszczowe omega-3: Rola kwasów omega-3 w diecie śródziemnomorskiej jest szczególnie istotna w kontekście zmniejszania przewlekłego stanu zapalnego, który jest jednym z mechanizmów leżących u podstaw objawów IBS. Badania potwierdzają, że te kwasy tłuszczowe wykazują działanie modulujące na mikrobiom jelitowy, co wpływa na zmniejszenie objawów zapalnych i poprawia funkcjonowanie jelit. Spożycie ryb bogatych w omega-3, takich jak łosoś i sardynki, ma pozytywny wpływ na jelita, zmniejszając nasilenie objawów IBS [2][6]. 
• Probiotyki z pożywienia: Przewaga diety śródziemnomorskiej nad innymi schematami żywieniowymi, takimi jak dieta low FODMAP, leży w jej naturalnych źródłach probiotyków. Produkty takie jak jogurt, kefir czy oliwa z oliwek wspierają zdrową mikroflorę jelitową. Probiotyki pomagają przywrócić równowagę mikrobiomu jelitowego, a ich wpływ na zmniejszenie objawów IBS jest potwierdzony przez liczne badania. Zwiększenie liczby „dobrych” bakterii w jelitach przyczynia się do złagodzenia wzdęć, bólu brzucha i nieregularnych wypróżnień. Należy jednak pamiętać, że dobór odpowiednich probiotyków może być kluczowy w przypadku osób z IBS, zwłaszcza tych z nadmiernym wzrostem patogenów (np. SIBO) [6][7]. 
• Polifenole i przeciwutleniacze: Dieta śródziemnomorska obfituje w polifenole, które mają silne właściwości przeciwzapalne. Znajdują się one w oliwie z oliwek, winogronach, orzechach i warzywach. Przeciwutleniacze wspomagają redukcję stanu zapalnego w jelitach, co może być kluczowe w przypadku IBS, gdzie przewlekły stan zapalny jest jednym z głównych czynników wyzwalających objawy. Polifenole w diecie mogą przyczynić się do złagodzenia objawów związanych z IBS, szczególnie u pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami pokarmowymi [5][6]. 
• Oliwa z oliwek i zdrowe tłuszcze: Oliwa z oliwek, będąca głównym źródłem tłuszczu w diecie śródziemnomorskiej, dostarcza nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają działanie przeciwzapalne. Oliwa z oliwek wykazuje właściwości modulujące na mikrobiom jelitowy i wpływa na zmniejszenie stanów zapalnych w jelitach. Co więcej, zdrowe tłuszcze z oliwy z oliwek wspierają trawienie i poprawiają funkcjonowanie jelit, co może pomóc w łagodzeniu objawów IBS, takich jak bóle brzucha i wzdęcia [5][6]. 

Podsumowując, mechanizmy działania diety śródziemnomorskiej w leczeniu IBS, takie jak wpływ na mikroflorę jelitową, regulacja stanów zapalnych oraz poprawa perystaltyki jelit, są poparte wynikami najnowszych badań. Należy jednak pamiętać, że w przypadku IBS dieta śródziemnomorska wymaga modyfikacji i dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta, aby uzyskać najlepsze efekty terapeutyczne. 

Podsumowanie i wnioski 

Korzyści z diety śródziemnomorskiej 

Dieta śródziemnomorska, ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne i korzystny wpływ na mikrobiom jelitowy, może stanowić skuteczną opcję w zarządzaniu objawami zespołu jelita drażliwego (IBS). Wyniki dostępnych badań wskazują, że jej stosowanie przynosi szereg korzyści, takich jak: 

• Poprawa objawów gastroenterologicznych: Dieta śródziemnomorska może złagodzić objawy IBS, w tym bóle brzucha, wzdęcia i nieregularne wypróżnienia. Dzięki składnikom takim jak błonnik, zdrowe tłuszcze i kwasy omega-3, dieta ta pomaga regulować perystaltykę jelit, zmniejszając dolegliwości związane z zaparciami i biegunką. 
• Korzyści dla mikrobiomu jelitowego: Wpływ diety śródziemnomorskiej na mikrobiom jelitowy jest istotnym czynnikiem w łagodzeniu objawów IBS. Dieta ta sprzyja równowadze mikroflory jelitowej, zwiększając liczbę korzystnych bakterii i ograniczając patogeny. Zmiany te mogą przyczynić się do zmniejszenia wzdęć, bólu brzucha oraz innych dolegliwości związanych z dysbiozą jelitową. 
• Działanie przeciwzapalne: Dieta śródziemnomorska, bogata w polifenole, kwasy tłuszczowe omega-3 i przeciwutleniacze, może wspierać redukcję przewlekłego stanu zapalnego w organizmie, w tym w obrębie przewodu pokarmowego. Chociaż dokładny związek między stanem zapalnym a zespołem jelita drażliwego (IBS) nie jest w pełni poznany, badania sugerują, że przewlekły stan zapalny może odgrywać rolę w nasilaniu objawów IBS u niektórych pacjentów. Dieta śródziemnomorska, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, może wspomagać funkcjonowanie jelit i przyczyniać się do łagodzenia dolegliwości związanych z IBS. 
• Korzyści psychiczne: Badania sugerują, że dieta śródziemnomorska, poprzez poprawę objawów jelitowych, może również wpływać na zdrowie psychiczne pacjentów z IBS. Poprawa funkcjonowania jelit często idzie w parze z redukcją objawów lękowych i depresyjnych, co jest istotnym aspektem leczenia kompleksowego. 

Podsumowując, dieta śródziemnomorska wykazuje potencjał w poprawie jakości życia pacjentów z IBS, oferując kompleksowe korzyści zdrowotne zarówno w zakresie funkcji jelitowych, jak i ogólnego stanu zdrowia. 

Wskazówki dla dietetyków 

Dietetycy odgrywają kluczową rolę w pomaganiu pacjentom z IBS w dostosowywaniu diety do ich indywidualnych potrzeb. Oto kilka wskazówek, które można zastosować, implementując wyniki najnowszych badań w pracy z pacjentami: 

• Indywidualne podejście: Choć dieta śródziemnomorska wykazuje liczne korzyści, jej skuteczność zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta. Dietetycy powinni dostosowywać dietę do konkretnego obrazu klinicznego, uwzględniając m.in. podtyp zespołu jelita drażliwego (IBS) (z dominującymi zaparciami, biegunkami lub mieszanymi objawami) oraz ewentualne nietolerancje pokarmowe, takie jak wrażliwość na FODMAPs. 
• Dostosowanie błonnika: Warto skupić się na dostosowaniu ilości i rodzaju błonnika w diecie, biorąc pod uwagę, że u niektórych pacjentów błonnik nierozpuszczalny może nasilać objawy, podczas gdy błonnik rozpuszczalny może przynieść ulgę. Dieta śródziemnomorska, bogata w błonnik z pełnoziarnistych produktów, owoców i warzyw, może stanowić skuteczną opcję w przypadku IBS z zaparciami. 
• Dbałość o zdrowe tłuszcze: Wspieranie pacjentów w spożywaniu zdrowych tłuszczów, takich jak oliwa z oliwek czy kwasy tłuszczowe omega-3 pochodzące z ryb, może przyczynić się do poprawy zdrowia jelit oraz zmniejszenia stanów zapalnych. Dietetycy powinni zwrócić uwagę na proporcje tłuszczów w diecie, unikając nadmiaru tłuszczów nasyconych. 
• Probiotyki i prebiotyki: Dietetycy powinni rozważyć włączenie do diety produktów bogatych w probiotyki (np. jogurt, kefir) oraz prebiotyki (np. czosnek, cebula), które wspierają zdrową mikroflorę jelitową. Probiotyki mogą pomóc przywrócić równowagę mikrobiomu, co może zmniejszyć objawy IBS, zwłaszcza w przypadkach dysbiozy. 
• Edukacja pacjentów: Ważne jest, aby dietetycy edukowali pacjentów na temat zasadności wprowadzenia diety śródziemnomorskiej oraz na temat jej potencjalnych korzyści. Pacjenci powinni być świadomi, że dieta ta może wymagać adaptacji w zależności od ich specyficznych potrzeb oraz indywidualnych reakcji organizmu. 

Wnioski płynące z badań naukowych wskazują, że dieta śródziemnomorska, przy odpowiednim dostosowaniu, może stanowić efektywne wsparcie w leczeniu IBS. Dietetycy powinni wykorzystywać dostępne dowody naukowe, aby wprowadzać odpowiednie zmiany w diecie pacjentów, dbając o kompleksowe podejście do ich zdrowia. 

W poradni dietetycznej Made By Diet® codziennie stosujemy podejście oparte na dowodach naukowych, uwzględniając najnowsze badania dotyczące diety śródziemnomorskiej w pracy z pacjentami z IBS. Ściśle monitorujemy wyniki badań oraz ich wpływ na zdrowie naszych pacjentów, co pozwala nam skutecznie wdrażać aktualne zalecenia dietetyczne w naszej praktyce. Wierzymy, że odpowiednio dostosowana dieta śródziemnomorska może przynieść pacjentom wymierne korzyści – nie tylko fizyczne, ale również psychiczne. To, co jemy, ma ogromny wpływ na nasze ciało, ale równie ważne jest, jak i w jakiej atmosferze jemy. Świadome podejście do posiłków, w atmosferze spokoju i radości, nie tylko wspiera zdrowie jelit, ale także poprawia samopoczucie i pomaga w redukcji stresu. Nawyki żywieniowe to nie tylko zestaw składników, ale filozofia dbania o siebie, która może przynieść prawdziwą zmianę w życiu pacjentów i zainspirować ich do zdrowych wyborów na każdym etapie terapii. 

Bibliografia 

1. The Role of Diet in the Management of Irritable Bowel Syndrome: A Comprehensive Review Jayasinghe M, Karunanayake V, Mohtashim A, Caldera D, Mendis P, Prathiraja O, Rashidi F, Damianos JA. TCureus. 2024 Feb 15;16(2):e54244. doi: 10.7759/cureus.54244. PMID: 38496157; PMCID: PMC10944297. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38496157/ 
2. The Association Between a Mediterranean Diet and Symptoms of Irritable Bowel Syndrome Chen EY, Mahurkar-Joshi S, Liu C, Jaffe N, Labus JS, Dong TS, Gupta A, Patel S, Mayer EA, Chang L. Clin Gastroenterol Hepatol. 2024 Jan;22(1):164-172.e6. doi: 10.1016/j.cgh.2023.07.012. Epub 2023 Jul 29. PMID: 37517631; PMCID: PMC10849937.https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10849937/ 
3. Editorial: A Mediterranean diet for IBS-Is healthy and inclusive eating the way forward? Black CJ, Gracie DJ. Aliment Pharmacol Ther. 2024 Feb;59(4):571-572. doi: 10.1111/apt.17813. PMID: 38247150. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38247150/ 
4. Effects of adherence to the Mediterranean diet in children and adolescents with irritable bowel syndrome Al-Biltagi M, El Amrousy D, El Ashry H, Maher S, Mohammed MA, Hasan S. World J Clin Pediatr. 2022 Jul 9;11(4):330-340. doi: 10.5409/wjcp.v11.i4.330. PMID: 36052114; PMCID: PMC9331406. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36052114/ 
5. Clinical trial: A Mediterranean diet is feasible and improves gastrointestinal and psychological symptoms in irritable bowel syndrome Staudacher HM, Mahoney S, Canale K, Opie RS, Loughman A, So D, Beswick L, Hair C, Jacka FN. Aliment Pharmacol Ther. 2024 Feb;59(4):492-503. doi: 10.1111/apt.17791. Epub 2023 Nov 15. PMID: 37969059. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37969059/ 
6. A Combination of Mediterranean and Low-FODMAP Diets for Managing IBS Symptoms? Ask Your Gut! Kasti A, Petsis K, Lambrinou S, Katsas K, Nikolaki M, Papanikolaou IS, Hatziagelaki E, Triantafyllou K. Microorganisms. 2022 Mar 30;10(4):751. doi: 10.3390/microorganisms10040751. PMID: 35456802; PMCID: PMC9032697.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35456802/ 
7. Is the Mediterranean Low Fodmap Diet Effective in Managing Irritable Bowel Syndrome Symptoms and Gut Microbiota? An Innovative Research Protocol Kasti AN, Katsas K, Petsis K, Lambrinou S, Synodinou KD, Kapetani A, Smart KL, Nikolaki MD, Halvatsiotis P, Triantafyllou K, Muir JG. Nutrients. 2024 May 23;16(11):1592. doi: 10.3390/nu16111592. PMID: 38892525; PMCID: PMC11174440. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38892525/ 
8. Efficacy of Different Dietary Patterns in the Treatment of Functional Gastrointestinal Disorders in Children and Adolescents: A Systematic Review of Intervention Studies Katsagoni CN, Karagianni VM, Papadopoulou A. Nutrients. 2023 Jun 10;15(12):2708. doi: 10.3390/nu15122708. PMID: 37375612; PMCID: PMC10302595. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37375612/