Zespół serotoninowy w praktyce dietetyka

Zespół serotoninowy (ZS) jest to rzadkie , ale groźne dla zdrowia powikłanie spowodowane stosowaniem leków o działaniu serotoninergicznym, mające zastosowanie m.in. w leczeniu depresji. Używane mogą być również przy farmakoterapii bólu w chorobie nowotworowej. Należą do nich: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – TLPD, selektywne inhibitory wychwytu  zwrotnego  serotoniny – SSRI,  selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny-SNRI.

Powstawianie zespołu serotoninowego

Powstawanie ZS związane jest z nadmiernym pobudzeniem układu serotoninergicznego. Może rozwijać się w różnych mechanizmach:

1. Po umyślnym lub nieumyślnym zwiększeniu dawki leku o działaniu serotoninergicznym.
2. W wyniku interakcji farmakodynamicznych: pacjent stosuje leki o hamującym działaniu na zwrotny wychwyt serotoniny, równocześnie stosując inne leki, które wpływają na przekaźnictwo serotoninergiczne, np. przeciwbólowe, przeciwmigrenowe, atypowe leki przeciwpsychotyczne lub leki normotymiczne.
3. W wyniku interakcji farmakokinetycznych, które związane są z wpływem leków na działanie aktywności izoenzymów 2D6 i 3A4 cytochromu P450, uczestniczących w metabolizmie leków nasilających przekaźnictwo serotoninergiczne. Środki te hamują działanie tych izoenzymów.

Niektóre badania wykazują, że ryzyko zespołu serotoninowego zwiększa się w wyniku występowania dodatkowych schorzeń, takich jak: nadciśnienie, miażdżyca, hipercholesterolemia (uszkodzenie nabłonka naczyń), choroby wątroby – zwolnienie metabolizmu leków. Większe prawdopodobieństwo wystąpienia ZS występuje u osób starszych oraz w ciężkim stanie somatycznym, a także u osób, u których występuje obniżona aktywność MAO (np. chorych na schizofrenię).

Ciężko określić częstość występowania ZS, ponieważ jest on rozpoznawalny rzadziej niż faktycznie występuje. Jego początek jest nagły. Badania wykazują, iż w 74% przypadków ZS pojawił się po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia, zwiększenia dawki lub nadużycia leku o działaniu serotoninergicznym. Łagodne przypadki zespołu serotoninowego ustępują po 24 godzinach od zaprzestania podawania leku. Jednak ogólnie czas jego trwania zależy od czasu półtrwania leku.

Zespół serotoninowy – objawy

Objawy zespołu serotoninowego można podzielić na:

• Objawy wegetatywne: np. przyspieszony oddech, wzrost temperatury ciała, nudności i wymioty, biegunka, wahanie ciśnienia krwi lub przyspieszony oddech
• Zmiany stanu psychicznego: np. pobudzenie, niepokój, lęk, zaburzenia świadomości
• Objawy nerwowo – mięśniowe: np. dreszcze, ataksja, drżenia, mioklonie, sztywność mięśni.

Warto wiedzieć, że większość z tych leków wchodzi w interakcję z żywnością. Powodować może to m.in. wzrost lub spadek stężenia leku we krwi. Na metabolizm leku może mieć wpływ na przykład:

• Sok grejpfrutowy – może wchodzić w interakcję, np. z benzodiazepiną, co powodować będzie wzrost stężenia leku we krwi w wyniku zahamowania układu enzymatycznego CYP3A4 (cytochromu P4503A4) przez flawonoidy zawarte w soku.
• Tyramina – reaguje m.in. z inhibitorami monoaminooksydaz (MAO), w wyniku czego zahamowany jest metabolizm tego aminokwasu, co w konsekwencji powoduje pobudzenie obwodowego układu adrenergicznego przez nadmiar amin sympatykokinetycznych, uwalniających norepinefrynę z zakończeń nerwowych (powoduje to, np. skurcz naczyń, pobudzenie akcji serca, zmniejszenie pojemności minutowej serca lub wymioty).

Do produktów bogatych w tyraminę zalicza się, np. salami, ser Mozarella, Ementaler, Parmezan, ryby marynowane, wątroba wołowa i drobiowa, sos sojowy, awokado, przejrzałe banany, figi, duże ilości kofeiny, drożdże, niektóre wina.

• Błonnik pokarmowy – wchodzi w reakcje z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, powodując zmniejszenie stężenia leku we krwi, co w konsekwencji powoduje brak efektów terapii depresji.
• Duża zawartość tłuszczu – bogatotłuszczowe posiłki reagują, np. z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, powodując wzrost stężenia leku i jego metabolitów we krwi, co prowadzi m. in. do tachykardii, zaburzenia świadomości lub spadku ciśnienia.
• Sód (Na) – reaguje z litem. Jego nadmiar powoduje zwiększenie stężenia litu we krwi, poprzez wzrost jego resorpcji w kanalikach nerkowych. Prowadzić to może do zaburzeń rytmu serca, zaburzeń widzenia, niedociśnienia tętniczego z zawrotami głowy lub bezsenności.
• Alkohol – jednym z leków wchodzących z nim w interakcję jest buspiron. Powoduje on osłabienie działania leku. Spożywanie napojów procentowych najlepiej skonsultować z lekarzem.
• Niektóre badania wykazują również, że zioła (np. dziurawiec) mogą wchodzić w reakcje z buspironem, dlatego ziołolecznictwo również warto skonsultować z lekarzem.

Bibliografia

1. Jaracz J., Gattner K., Zespół Serotowninowy, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, tom 2, 2006
2. Woroń J., Iwona Filipczak-Bryniarska I., Katarzyna Krzanowska K., Strzępek K., Zespół serotoninowy jako powikłanie polifarmakoterapii u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową – opis przypadku, Anestezjologia i Ratownictwo, Tom 6, 2012
3. Ables A. Z. , Nagubilli R., Prevention, Diagnosis, and Management of Serotonin Syndrome,
4. https://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=616 (stan na dzień 21.10.2017r.)
5. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia: zarys nauki o żywności i żywieniu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007