Starzenie się jest procesem nieodwracalnym, na którego szybkość wpływa wiele czynników przez cały okres życia. Styl życia (sposób odżywiania, aktywność fizyczna, nałogi) jest ściśle związany ze stanem odżywienia organizmu, odpornością na choroby oraz długością życia. Z upływem czasu można zaobserwować zwiększoną chorobowość o charakterze przewlekłym co wiąże się z potrzebą zastosowania określonych zaleceń żywieniowych.
W wieku podeszłym można zauważyć:
– redukcję liczby i wielkości włókien mięśniowych (obniżenie wydolności fizycznej),
– zmniejszenie przewodzenia bodźców nerwowych (trudności z pamięcią),
– ograniczenie czynności nerek i zmniejszenie ich masy,
– obniżenie zdolności konwersji witaminy D3 do jej postaci aktywnej,
– zmniejszenie pojemności oddechowej,
– wzrost masy tłuszczowej ciała o ok. 16% przy jednoczesnym zmniejszeniu masy mięśniowej,
– demineralizację układu kostnego,
– zmniejszenie wydzielania śliny i enzymów trawiennych (dłuższy proces trawienia),
– miejscowe zaniki śluzówki jamy ustnej i przełyku,
– zaparcia,
– refluks,
– łysienie,
– ubytki w uzębieniu,
– wzrost lub spadek asy ciała,
– zmniejszenie masy wątroby,
– upośledzenie wydzielania insuliny (cukrzyca typu II),
– zanik kubków smakowych (zmniejszenie apetytu) [2].
Z wszelkim dyskomfortem, brakiem energii, samotnością i świadomością upływającego czasu pojawia się również zjawisko depresji i zaburzenia funkcji układu nerwowego.
Niestety osoby starsze nie utożsamiają zdrowia z odpowiednim stylem odżywiania. Króluje przekonanie iż choroby cywilizacyjne pojawiają się niezależnie od stylu życia. Na całym świecie można zaobserwować wzrost osób w podeszłym wieku. W Polsce w 2013 roku czas trwania życia wzrósł o 4 lata w porównaniu z rokiem 1990. Problemem są schorzenia typowe dla osób starszych. Co trzeci Polak skarży się na długotrwałe problemy zdrowotne [3].
W badaniu przeprowadzonym przez Tańska i wsp. na 143 osobach starszych zaobserwowano, że większość (94,4%) ankietowanych zwraca uwagę na walory zdrowotne żywności oraz 88,8% badanych dba by codzienna dieta zawierała sporo witamin i składników mineralnych jednakże należy ostrożnie podchodzić do tego badania gdyż ankietowani byli słuchaczami Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Z obserwacji wynika, że słuchacze UTW są bardziej aktywni niż większość seniorów dlatego też mogą być również bardziej świadomi swoich wyborów niż pozostali.
Osoby w wieku podeszłym stanowią jednak bardzo niejednorodną grupę, gdyż u każdej z nich proces starzenia przebiega odmiennie, zależnie od stanu odżywienia organizmu. W związku z tym niezbędna jest indywidualizacja interwencji żywieniowej, tak aby obrany plan uzupełniał wszelkie braki jakie występują u danej osoby.
Zapotrzebowanie na energię ustala się mnożąc wartość podstawowej przemiany materii przez współczynnik aktywności wynoszący 1,5. Węglowodany powinny stanowić 55-60% całkowitego zapotrzebowania energetycznego, białko 12-15%, tłuszcze 25-30% w tym 4 % przypada na NNKT. Stosunek n-6 do n-3 powinien wynosić 5:1. Uwzględnić należy zwiększone w tym wieku zapotrzebowanie na witaminy, natomiast składniki mineralne są zbliżone do wartości dla osób młodszych poza żelazem, które u pań po menopauzie nie jest aż tak istotne jak u kobiet w wieku rozrodczym. Przy zmianie sposobu żywienia warto wziąć pod uwagę ustalenie listy zamienników, aby zapewnić wybór i urozmaicenie diety.
Praktyczne zalecenia żywieniowe dotyczą:
– zwiększenie gęstości odżywczej posiłków,
– stosowanie olejów roślinnych bogatych w NNKT,
– unikanie przejadania się,
– unikanie ciężkostrawnych, smażonych potraw,
– codziennego spożycia warzyw i owoców, szczególnie w formie surowej,
– regularnego i częstego spożywania małych posiłków (4-5 dziennie),
– wypijania większej ilości płynów,
– znajdowania przyjemności jedzeniu,
– codziennej niewielkiej aktywności fizycznej [1].
Przygotowując zalecenia dla osoby w podeszłym wieku uwzględnić należy występujące choroby, obecny stan odżywienia organizmu, sytuację socjalno-bytową, preferencje żywieniowe, zapotrzebowanie energetyczne oraz aktywność fizyczną. Zmiany należy wprowadzać stopniowo, gdyż w wieku starszym zmniejsza się również zdolność do adaptacji innego systemu żywieniowego.
Źródła:
1. Roszkowski W.: Żywienie osób starszych. W: Hasik J., Gawęcki J., (red.). Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN, Warszawa 2000, 86-94
2. Spodaryk M., Gabrowska E. 2006.: Zasady żywienia osób w starszym wieku. Gerontologia Polska,14 (2), 57-62
3. Tańska M., Babicz-Zielińska E., Przysławski J. 2013.: Postawy osób starszych wobec zdrowia i żywności o działaniu prozdrowotnymi
