Właściwe żywienie przed, w trakcie i po treningu stanowi kluczowy element w dążeniu do maksymalizacji wydolności fizycznej, wsparcia procesów regeneracyjnych oraz osiągnięcia założonych celów sportowych. W niniejszym artykule przyjrzymy się naukowym podstawom żywienia sportowca, uwzględniając makroskładniki (białka, węglowodany i tłuszcze), mikroskładniki, nawodnienie oraz różnorodne strategie żywieniowe dopasowane do różnych rodzajów treningu. Dowiesz się, co jeść przed treningiem siłowym, jak określić zapotrzebowanie na węglowodany po treningu oraz dlaczego równowaga energetyczna jest kluczowa w sporcie.
Rola żywienia w sporcie
Żywienie w sporcie jest fundamentem, na którym opierają się wszystkie procesy energetyczne organizmu podczas wysiłku fizycznego. Nawet najbardziej zaawansowany plan treningowy może przynieść zdecydowanie słabsze rezultaty, jeśli nie będzie wspierany odpowiednią dietą. Prawidłowe żywienie sportowca to nie tylko zaspokojenie potrzeb kalorycznych, ale przede wszystkim dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych we właściwych proporcjach.
Znaczenie makroskładników – białka, węglowodanów i tłuszczów
Makroskładniki są podstawowym źródłem energii dla organizmu i odgrywają kluczową rolę w budowaniu i regeneracji tkanek:
- Białko – odpowiada za procesy regeneracyjne i budowę masy mięśniowej, wspierając syntezę białek mięśniowych (MPS – muscle protein synthesis). Zapotrzebowanie na białko różni się w zależności od rodzaju aktywności sportowej (sporty wytrzymałościowe vs. siłowe) i wynosi zazwyczaj od 1,2 do 2,0 g/kg masy ciała.
- Węglowodany – podstawowe paliwo dla mięśni podczas wysiłku o wysokiej intensywności. Odpowiednia ilość węglowodanów w diecie pozwala utrzymać wysoki poziom glikogenu mięśniowego, co przekłada się na opóźnienie zmęczenia.
- Tłuszcze – główne źródło energii podczas wysiłków o niskiej i umiarkowanej intensywności. Ich rola w diecie sportowca jest nie do przecenienia, ponieważ dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i wspomagają wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K).
Mikroskładniki i ich wpływ na wydolność organizmu
Choć makroskładniki dostarczają energii, równie ważne są mikroskładniki – witaminy i składniki mineralne. Ich odpowiedni poziom umożliwia prawidłowe funkcjonowanie wielu układów w organizmie:
- Witaminy (A, D, E, K, witaminy z grupy B, witamina C) wpływają między innymi na przemiany energetyczne, ochronę antyoksydacyjną, metabolizm węglowodanów i białek.
- Składniki mineralne (żelazo, wapń, magnez, cynk, selen, sód, potas) regulują pracę mięśni, wspierają gospodarkę elektrolitową oraz są kluczowe w procesach metabolicznych.
Przykładowo, niedobór żelaza może skutkować anemią, co przekłada się na mniejszą zdolność transportu tlenu do mięśni i szybkie zmęczenie. Z kolei niedobór wapnia obniża gęstość kości, zwiększając ryzyko urazów.
Równowaga energetyczna i jej znaczenie dla wyników sportowych
Równowaga energetyczna to bilans pomiędzy energią dostarczaną z pożywienia a energią zużywaną przez organizm. W sporcie dążymy do tego, aby ten bilans był zazwyczaj dodatni lub neutralny, w zależności od celu treningowego:
- Dodatni bilans energetyczny może być niezbędny w okresie budowania masy mięśniowej lub intensywnych przygotowań, gdy zapotrzebowanie na energię jest szczególnie wysokie.
- Ujemny bilans energetyczny bywa stosowany w okresach redukcji masy ciała, jednak w przypadku sportowców należy postępować ostrożnie, aby nie osłabić zdolności wysiłkowych.
- Neutralny bilans energetyczny najczęściej zaleca się w fazie utrzymania masy ciała i stabilizacji zdolności wysiłkowych.
Nawet najbardziej zaawansowany plan treningowy i idealnie zbilansowana dieta mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów, jeśli nie są dostosowane do Twoich indywidualnych potrzeb i predyspozycji. Jeśli chcesz mieć pewność, że Twój wysiłek przyniesie maksymalne efekty, sprawdź ofertę treningów personalnych w Lublinie i skorzystaj z wiedzy doświadczonego specjalisty.
Żywienie przed treningiem
Przedtreningowy posiłek powinien dostarczyć odpowiednie ilości energii oraz składników odżywczych, aby mięśnie i mózg funkcjonowały optymalnie podczas wysiłku. Niewłaściwie dobrany posiłek przed treningiem może powodować dyskomfort trawienny i obniżenie wydolności.
Jakie składniki powinien zawierać posiłek przedtreningowy?
- Węglowodany złożone – dostarczają stabilnego źródła energii i pomagają utrzymać odpowiedni poziom glikogenu mięśniowego. Przykłady to: płatki owsiane, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, kasze.
- Białko wysokiej jakości – wspiera procesy anaboliczne oraz zapobiega katabolizmowi mięśniowemu. Dobrym wyborem są: chude mięso, ryby, jajka, twaróg, odżywki białkowe (np. serwatkowe).
- Niewielka ilość tłuszczów – szczególnie pochodzenia roślinnego (np. awokado, orzechy, oliwa z oliwek), aczkolwiek nie należy przesadzać z ilością, by nie obciążyć układu pokarmowego przed intensywnym wysiłkiem.
Optymalny czas spożycia posiłku przed treningiem
Zgodnie z ogólnymi zaleceniami, posiłek przedtreningowy należy spożyć na około 2–3 godziny przed rozpoczęciem ćwiczeń. Pozwala to na częściowe strawienie pokarmu i uniknięcie dyskomfortu. Jeśli trening odbywa się bardzo wcześnie rano, a nie ma możliwości zjedzenia pełnego posiłku, warto sięgnąć po lekkostrawne przekąski (np. banan, jogurt naturalny, mała porcja owsianki) na 30–60 minut przed wysiłkiem.
Przykłady posiłków przedtreningowych w zależności od dyscypliny sportowej
- Sporty wytrzymałościowe (np. bieganie, kolarstwo)
- Kanapka z pełnoziarnistego pieczywa z chudym twarogiem i warzywami + szklanka soku pomarańczowego.
- Owsianka na mleku z dodatkiem banana, orzechów włoskich i łyżeczki miodu.
- Sporty siłowe i kulturystyka
- Ryż brązowy z kurczakiem (pierś) i warzywami, skropione oliwą z oliwek.
- Omlet z 3 białek i 1 żółtka z dodatkiem warzyw oraz chleba pełnoziarnistego.
- Sporty zespołowe (np. piłka nożna, koszykówka)
- Makaron pełnoziarnisty z sosem pomidorowym i chudym mięsem mielonym drobiowym.
- Kasza jaglana z duszonymi warzywami i indykiem.
Nawodnienie a wydolność fizyczna
Woda i elektrolity (takie jak sód, potas, magnez) są kluczowe dla utrzymania homeostazy organizmu. Utrata nawet niewielkiego procentu masy ciała w postaci płynów może znacząco obniżyć wydolność i przyczynić się do wystąpienia objawów odwodnienia (osłabienie, zawroty głowy, zaburzenia koordynacji).
Znaczenie odpowiedniego nawodnienia przed wysiłkiem
Rozpoczynanie treningu przy niedostatecznym nawodnieniu to jeden z częstszych błędów. Już 2% ubytek wody z organizmu może powodować znaczne obniżenie zdolności wysiłkowych. Dlatego zaleca się stopniowe przyjmowanie płynów przez cały dzień, by w momencie rozpoczęcia treningu poziom nawodnienia był optymalny.
Jak ocenić poziom nawodnienia organizmu?
Jedną z praktycznych metod jest ocena barwy moczu – jasnosłomkowa lub lekko żółta barwa zazwyczaj świadczy o właściwym nawodnieniu. Oczywiście nie jest to metoda w pełni obiektywna, ponieważ kolor moczu może być zaburzony przez suplementację (np. witaminy z grupy B) czy przyjmowanie niektórych leków.
Elektrolity i ich wpływ na organizm sportowca
Elektrolity, takie jak sód, potas, magnez i chlor, pełnią kluczowe funkcje w przewodzeniu impulsów nerwowych, pracy mięśni i regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. W czasie treningu, zwłaszcza przy intensywnym poceniu się, organizm traci nie tylko wodę, lecz także cenne elektrolity. Skutkuje to:
- Zaburzeniami kurczliwości mięśni (skurcze, drżenie mięśni).
- Pogorszeniem wydolności i koordynacji ruchowej.
- Możliwością wystąpienia zaburzeń rytmu serca (przy poważnym niedoborze).
Aby uzupełnić elektrolity, warto sięgać po napoje izotoniczne i mineralne wody wysokozmineralizowane, zwłaszcza w przypadku długotrwałych i intensywnych wysiłków.
Żywienie w trakcie treningu
Wielu sportowców zastanawia się, czy jedzenie podczas wysiłku jest konieczne i czy może rzeczywiście poprawić wydolność. Odpowiedź na to pytanie zależy w dużej mierze od rodzaju, intensywności i czasu trwania aktywności fizycznej.
Kiedy konieczne jest dostarczanie energii podczas wysiłku?
Generalna zasada mówi, że w przypadku treningów trwających krócej niż 60–90 minut nie ma potrzeby przyjmowania dodatkowych kalorii w formie stałej (np. przekąsek). Wystarczające jest jedynie odpowiednie nawodnienie wodą lub napojem hipotonicznym.
Jednak przy treningach długotrwałych (powyżej 90 minut) lub o bardzo wysokiej intensywności, warto rozważyć uzupełnienie energii węglowodanami, aby uniknąć wyczerpania glikogenu mięśniowego i spadku wydolności.
Węglowodany w trakcie treningu – jakie i ile spożywać?
Podczas długich treningów wytrzymałościowych optymalne jest przyjmowanie 30–60 g węglowodanów na godzinę wysiłku, w postaci łatwo przyswajalnych źródeł, takich jak żele energetyczne, batony sportowe lub napoje izotoniczne. Ich postać płynna lub półpłynna pozwala na szybsze wchłanianie oraz minimalizuje ryzyko dyskomfortu żołądkowo-jelitowego.
Czy białko i tłuszcze są potrzebne w trakcie wysiłku?
W trakcie intensywnych wysiłków krótkotrwałych zazwyczaj nie zaleca się spożywania białka czy tłuszczu. Organizm w pierwszej kolejności sięga po węglowodany (glikogen) jako źródło energii, natomiast białko jest metabolizowane w ograniczonym stopniu. W sportach ultra-wytrzymałościowych (np. ultramaratony górskie, długodystansowe wyprawy rowerowe) może istnieć konieczność przyjmowania zarówno niewielkiej ilości białka, jak i tłuszczu w trakcie wysiłku, ale jest to podejście wymagające dokładnej indywidualizacji i konsultacji ze specjalistą.
Przykłady napojów i przekąsek do spożycia podczas treningu
- Napoje izotoniczne – uzupełniają wodę i elektrolity, dostarczając przy tym niewielkiej ilości węglowodanów.
- Żele energetyczne – łatwe do spożycia i szybkie źródło cukrów prostych.
- Batony zbożowe lub sportowe – zawierają przeważnie węglowodany z dodatkiem białka, czasem tłuszczu.
- Suszone owoce (daktyle, morele, rodzynki) – naturalne źródło węglowodanów prostych, bogate także w błonnik i mikroskładniki.
- Banany – łatwo dostępne, źródło cukrów, potasu i magnezu.
Żywienie po treningu – kluczowe aspekty regeneracji
Odpowiedni posiłek potreningowy jest równie ważny jak ten zjedzony przed treningiem. To właśnie w okresie po zakończeniu wysiłku zachodzą kluczowe procesy regeneracyjne, odbudowuje się glikogen mięśniowy, a włókna mięśniowe naprawiane są dzięki odpowiedniej dostępności aminokwasów.
Okno anaboliczne – mit czy rzeczywistość?
Przez wiele lat w świecie fitness funkcjonował termin „okna anabolicznego” (30–60 minut po treningu), w którym rzekomo należy spożyć posiłek, aby maksymalizować procesy anaboliczne. Obecne badania wskazują, że choć przyjmowanie białka i węglowodanów po treningu jest ważne, to ściśle określone „okno” nie jest tak wąskie. Liczy się raczej całkowita podaż składników w ciągu dnia. Niemniej jednak spożycie zbilansowanego posiłku potreningowego do około 2 godzin po zakończeniu wysiłku pozostaje rozsądną praktyką.
Jakie składniki powinien zawierać posiłek potreningowy?
- Białko – w ilości około 20–30 g wysokiej jakości białka, co sprzyja naprawie i budowie włókien mięśniowych.
- Węglowodany – w celu uzupełnienia zapasów glikogenu. Ilość zależy od rodzaju treningu, jednak zwykle rekomenduje się spożycie 1–1,2 g węglowodanów na 1 kg masy ciała w pierwszych 2 godzinach po treningu wytrzymałościowym.
- Płyny i elektrolity – w celu przywrócenia równowagi wodno-elektrolitowej i usprawnienia regeneracji.
Białko a regeneracja mięśni – optymalne ilości i źródła
Badania (np. Journal of the International Society of Sports Nutrition) sugerują, że rozłożenie podaży białka na kilka porcji w ciągu dnia (co 3–4 godziny) może sprzyjać optymalnemu wykorzystaniu aminokwasów. W kontekście potreningowym 20–30 g białka w postaci białka serwatkowego, chudego mięsa, ryb bądź nabiału wydaje się najbardziej korzystne.
Węglowodany po treningu – znaczenie uzupełniania glikogenu
Podczas intensywnego treningu rezerwy glikogenu mięśniowego ulegają uszczupleniu. Aby przyspieszyć regenerację, zaleca się przyjmowanie umiarkowanie szybkowchłanialnych węglowodanów (np. z ryżu, pieczywa pełnoziarnistego, makaronu, kasz) wraz z białkiem. W sportach wytrzymałościowych, gdzie wyczerpanie zapasów glikogenu jest znaczące, węglowodany powinny stanowić kluczowy element potreningowego posiłku.
Znaczenie nawodnienia po wysiłku
Oprócz uzupełnienia węglowodanów i białka, należy zwrócić uwagę na odpowiednie nawodnienie po treningu. Traci się wówczas płyny, elektrolity i mikroelementy, szczególnie podczas intensywnych lub długotrwałych ćwiczeń. W pierwszej kolejności warto sięgnąć po wodę lub napoje izotoniczne. Można także rozważyć spożycie posiłku bogatego w potas (np. banan, warzywa liściaste) i sód (np. lekko solona zupa).
Przykłady posiłków regeneracyjnych dla sportowców
- Ryż z kurczakiem i warzywami – klasyczna opcja dostarczająca białko, węglowodany złożone i mikroskładniki z warzyw.
- Makaron pełnoziarnisty z sosem pomidorowym i chudym serem – węglowodany + białko.
- Koktajl białkowo-węglowodanowy – np. odżywka białkowa serwatkowa zmiksowana z owocami (banan, jagody), mlekiem lub napojem roślinnym.
- Sałatka z komosą ryżową, tuńczykiem i awokado – źródło białka, węglowodanów, zdrowych tłuszczów i witamin.
Uniwersalne diety często nie uwzględniają indywidualnych potrzeb, preferencji i ewentualnych problemów zdrowotnych. Jeśli chcesz mieć pewność, że Twój jadłospis jest idealnie dopasowany, skorzystaj z usług dietetyka w Lublinie, który stworzy dla Ciebie spersonalizowany plan żywieniowy online.
Strategie żywieniowe dla różnych rodzajów treningów
Każdy rodzaj aktywności fizycznej ma swoją specyfikę i wymaga nieco innego podejścia do żywienia. Poniżej przedstawiamy główne zasady dotyczące sportów wytrzymałościowych, siłowych oraz zespołowych.
Żywienie w sportach wytrzymałościowych (bieganie, kolarstwo, triathlon)
- Węglowodany: Podstawowe źródło energii. Zaleca się spożywanie 6–10 g węglowodanów na 1 kg masy ciała dziennie (w zależności od intensywności i objętości treningu).
- Białko: Ma znaczenie w regeneracji i zapobiega nadmiernemu rozpadowi mięśni; około 1,2–1,4 g/kg masy ciała.
- Tłuszcze: Pokrywają nawet do 30% całkowitego zapotrzebowania energetycznego, ze wskazaniem na tłuszcze nienasycone.
- Nawodnienie: Kluczowe podczas długich zawodów (maraton, półmaraton), gdzie odwodnienie może szybko obniżyć osiągi.
Żywienie w sportach siłowych i kulturystyce
- Białko: Wyższe zapotrzebowanie, nawet 1,6–2,2 g/kg masy ciała, aby wspierać budowę masy mięśniowej.
- Węglowodany: Zapewniają energię potrzebną do treningu siłowego oraz wspierają regenerację (4–7 g/kg masy ciała).
- Tłuszcze: Nie powinny być zbyt niskie, aby nie zaburzać gospodarki hormonalnej. Zazwyczaj stanowią 20–30% całkowitej podaży energii.
- Rozłożenie posiłków: Zwykle zaleca się 4–6 posiłków dziennie, aby stale dostarczać aminokwasy i utrzymywać dodatni bilans azotowy.
Żywienie w sportach zespołowych (piłka nożna, koszykówka, siatkówka)
- Węglowodany: Zapewniają szybką energię potrzebną do intensywnych zrywów i sprintów w trakcie meczu.
- Białko: Około 1,2–1,6 g/kg masy ciała wspiera regenerację i budowę mięśni wykorzystywanych w trakcie dynamicznych ruchów i skoków.
- Przekąski między przerwami: Gdy mecze trwają długo (np. turnieje rozgrywane w ciągu jednego dnia), warto mieć pod ręką owoce, batony energetyczne czy izotoniki.
- Regeneracja: Nie należy zaniedbywać posiłku potreningowego, zwłaszcza przy intensywnym grafiku rozgrywek.
Indywidualizacja diety sportowca – jak dostosować żywienie do celów i trybu życia?
W każdym z wymienionych przypadków kluczowe jest indywidualne podejście. Należy wziąć pod uwagę:
- Aktualną masę ciała i skład ciała (proporcje mięśni, tłuszczu).
- Rodzaj i intensywność treningów (np. fazy przygotowawcze, startowe, regeneracyjne).
- Stan zdrowia (alergie, nietolerancje pokarmowe, choroby współistniejące).
- Preferencje żywieniowe i styl życia (np. diety wegetariańskie, wegańskie, ograniczenia czasowe na jedzenie).
W praktyce często stosuje się metody monitoringu, takie jak dzienniki żywieniowe, analizy składu ciała czy badania krwi, aby na bieżąco modyfikować dietę pod kątem osiągnięcia optymalnych wyników.
Najczęstsze pytania i odpowiedzi (FAQ)
Czy można trenować na czczo?
Trening na czczo jest popularny zwłaszcza wśród osób chcących spalić tkankę tłuszczową. Badania wskazują, że faktycznie w trakcie ćwiczeń wykonywanych na czczo organizm szybciej sięga po rezerwy tłuszczowe, jednak nie zawsze przekłada się to na lepsze spalanie tkanki tłuszczowej w ciągu doby. W przypadku treningów o wysokiej intensywności trening na czczo może obniżać wydolność. Decyzja o trenowaniu na czczo powinna zależeć od celu sportowca oraz indywidualnych odczuć organizmu.
Jeśli próbowałeś/aś już różnych diet i ćwiczeń bez widocznych efektów, czas na profesjonalne wsparcie. Skorzystaj z pomocy trenera personalnego w Lublinie specjalizującego się w odchudzaniu i osiągnij trwałe rezultaty.
Jakie posiłki najlepiej sprawdzą się przed porannym treningiem?
Jeśli masz niewiele czasu rano, możesz zdecydować się na lekkostrawne przekąski, takie jak:
- Banan i mała porcja jogurtu naturalnego.
- Owsianka na wodzie z dodatkiem owoców.
- Koktajl na bazie mleka (krowiego lub roślinnego) i białka serwatkowego z owocami.
Ważne, by uniknąć produktów ciężkostrawnych (np. tłustych potraw) i dostarczyć umiarkowanej ilości węglowodanów, by mieć energię na trening.
Ile wody powinien pić sportowiec w ciągu dnia?
Zapotrzebowanie na płyny jest bardzo indywidualne i zależy od masy ciała, temperatury otoczenia, intensywności treningu oraz poziomu wytrenowania. Jako punkt wyjścia zaleca się spożywanie 30–40 ml wody na 1 kg masy ciała dziennie. Dodatkowe ubytki płynów należy uzupełniać w trakcie i po treningu.
Jakie przekąski sprawdzą się podczas długiego wysiłku?
Długie wysiłki (np. kilkugodzinne wycieczki rowerowe, biegi ultramaratońskie) wymagają regularnego uzupełniania energii. Warto sięgnąć po:
- Żele energetyczne.
- Batony zbożowe i sportowe.
- Suszone owoce (np. daktyle, rodzynki).
- Orzechy (źródło energii i mikroskładników, choć warto pamiętać o umiarkowanej ilości tłuszczu).
Czy alkohol wpływa na regenerację po treningu?
Alkohol może negatywnie wpływać na procesy regeneracyjne, obniżając syntezę białek mięśniowych, zaburzając sen oraz odwodniając organizm. Sporadyczne spożycie niewielkich ilości alkoholu raczej nie zaszkodzi istotnie, ale regularne picie (zwłaszcza w większych dawkach) stanowi przeszkodę w optymalnej regeneracji i poprawie wyników.
Czy dieta ketogeniczna jest odpowiednia dla sportowców?
Dieta ketogeniczna opiera się na bardzo niskiej podaży węglowodanów i wysokiej zawartości tłuszczów. Dla niektórych sportowców (zwłaszcza w sportach wytrzymałościowych) może to być korzystne, ponieważ organizm uczy się efektywniej wykorzystywać tłuszcze jako źródło energii. Jednak należy liczyć się z dłuższym okresem adaptacji, możliwym spadkiem intensywności wysiłku i koniecznością uważnego monitorowania stanu zdrowia. W sportach siłowych i szybkościowych często brak wystarczającej ilości węglowodanów może ograniczać możliwości treningowe.
Jak długo po treningu powinienem jeść posiłek regeneracyjny?
Optymalnie zaleca się spożycie posiłku regeneracyjnego w ciągu 30–120 minut po zakończeniu treningu. W tym czasie mięśnie są bardziej wrażliwe na działanie składników odżywczych, co może usprawnić proces odbudowy glikogenu i wspomóc syntezę białek mięśniowych. Jednak nie należy popadać w skrajność – jeśli z jakichś powodów nie możesz zjeść w tym przedziale czasowym, zadbaj o wystarczającą podaż białka i węglowodanów w dalszej części dnia.
Podsumowanie – kluczowe informacje o żywieniu sportowca
- Zaplanuj dietę zgodnie z zapotrzebowaniem kalorycznym i makroskładnikowym – dopasuj ilość białka, węglowodanów i tłuszczów do rodzaju i objętości treningu, a także do celów sportowych.
- Zwracaj uwagę na mikroskładniki – odpowiednia podaż witamin i składników mineralnych jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz utrzymania wysokiej wydolności.
- Nawadniaj organizm – regularne przyjmowanie płynów w ciągu dnia, uzupełnianie wody i elektrolitów przed, w trakcie i po treningu to fundament w utrzymaniu odpowiedniej wydolności i sprawności psychofizycznej.
- Przed treningiem postaw na posiłek bogaty w węglowodany złożone i umiarkowaną ilość białka, aby uniknąć uczucia ciężkości, a jednocześnie dostarczyć niezbędnej energii.
- Podczas długich i intensywnych wysiłków warto uzupełniać węglowodany (30–60 g/h) w formie żeli, batonów lub napojów izotonicznych, aby uniknąć spadku wydolności.
- Po treningu skup się na regeneracji: spożyj posiłek zawierający białko (około 20–30 g) oraz węglowodany, nawadniaj się i uzupełniaj elektrolity.
- Indywidualizacja – modyfikuj dietę w zależności od celu, rodzaju treningu i osobistych preferencji; monitoruj efekty i w razie potrzeby konsultuj się ze specjalistą.
Ostatecznie efektywna dieta sportowca to nie jednorazowe działanie, lecz długofalowy proces. Kluczem do sukcesu jest konsekwencja, świadome dobieranie produktów spożywczych oraz stała obserwacja reakcji organizmu na wprowadzane zmiany.
Bibliografia
- Thomas DT, Erdman KA, Burke LM. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine: Nutrition and athletic performance. J Acad Nutr Diet. 2016;116(3):501–528.
- Kerksick CM, Wilborn CD, Roberts MD, Smith-Ryan AE, Kleiner SM, Jäger R, et al. ISSN exercise & sports nutrition review update: research & recommendations. Journal of the International Society of Sports Nutrition. 2018;15(38):1–57.
- Tarnopolsky MA. Protein requirements for endurance athletes. Nutrition. 2004;20(7–8):662–668.
- Tipton KD, Wolfe RR. Protein and amino acids for athletes. J Sports Sci. 2004;22(1):65–79.
- Beelen M, Burke LM, Gibala MJ, van Loon LJC. Nutritional strategies to promote postexercise recovery. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2010;20(6):515–532.
- Burke LM, Hawley JA, Wong SH, Jeukendrup AE. Carbohydrates for training and competition. J Sports Sci. 2011;29(Suppl 1):S17–27.
- American College of Sports Medicine, Academy of Nutrition and Dietetics, Dietitians of Canada. Nutrition and Athletic Performance: Joint Position Statement. 2016.
- Jeukendrup A. A step towards personalized sports nutrition: Carbohydrate intake during exercise. Sports Med. 2014;44(Suppl 1):S25–33.
