Zaburzenia odżywiania w otyłości

Badania GUS z 2009 r. (Stan zdrowia ludności Polski w 2009 r) wykazały, że co drugi Polak ma problem z nadmierną masą ciała. Przodują tu mężczyźni, wśród których aż 44,8% ma nadwagę i 16,6% otyłość. Według badań NATPOL III z roku 2002 średnie BMI Polaków wynosi 25,9. kg/m2. Liczby te stale rosną, a problem urasta w zastraszającym tempie do rangi epidemii.

Badając przyczyny i szukając sposobów walki z tym problemem, należy pamiętać, że wśród osób borykających się z nadmierną masą ciała znaleźć można nie tylko osoby, których nadwaga wynika z nieprawidłowych nawyków żywieniowych i braku aktywności fizycznej, ale też takie, które cierpią z powodu zaburzeń odżywiania. Tym terminem nazywamy zaburzenia nawyków żywieniowych lub zachowań polegających na kontroli masy ciała. Ze względu na poważne ograniczanie lub nadmiar spożywanego pokarmu mogą prowadzić one do poważnych powikłań, a nawet śmierci.

Wśród zaburzeń odżywiania, które mogą towarzyszyć nadwadze i otyłości wyróżniamy: syndrom jedzenia nocnego (NES), zaburzenia odżywiania związane ze snem (SRED), zespół kompulsywnego jedzenia (BED), jedzenie pod wpływem stresu (EEB) oraz bulimia nervosa.

Syndrom jedzenia nocnego (NES, night eating syndrom)

W skład tego zespołu wchodzą:

• bezsenność – przynajmniej 3 razy w tygodniu
• nadmierne wieczorne łaknienie – zjadanie przynajmniej 50% dziennej racji pokarmowej po godz. 19:00
• poranna anoreksja
• wybudzanie ze snu przynajmniej raz z zachowaną pełną świadomością.

Spożywane posiłki są niewielkie, ale wielokrotne w ciągu nocy. Chorzy odczuwają przymus jedzenia, a sam proces nie jest związany w odczuwaniem przyjemności.

Zespół jedzenia nocnego występuje u 1-2% populacji ogólnej, 8-15% osób otyłych i aż u 24% osób zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. Często towarzyszy mu depresja, lęk, niskie poczucie wartości i inne zaburzenia odżywiania.

Leczenie NES  polega na podawaniu leków, głównie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i leki przeciwpadaczkowe. Stosuje się również pomoc psychologiczną oraz naukę technik relaksacyjnych.

Zaburzenia odżywiania związane ze snem (SRED, sleep related eating disorder)

Zespół SRED, podobnie jak syndrom jedzenia nocnego, charakteryzuje się występowaniem wybudzania ze snu w celu spożycia obfitego i wysokokalorycznego posiłku. Cechą odróżniającą jest zmącona świadomość i niepamiętanie rano o wydarzeniach nocnych. W leczeniu zaburzeń odżywiania związanych ze snem stosuje się leki regulujące zaburzenia snu (topiramat i antagoniści dopaminy).

Zespół kompulsywnego jedzenia (BED, binge eating disorder)

Istotą tego zaburzenia jest utrata kontroli nad ilością spożywanych pokarmów oraz brak obecności zachowań kompensacyjnych (prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających). Polskie badania wykazały, że na BED cierpieć może ok. 6% populacji ogólnej. Odsetek ten wzrasta do 25% wśród osób otyłych, zaś u otyłych stosujących diety odchudzające nawet do 45%.

Wśród kryteriów diagnostycznych BED wyróżnia się:

• powtarzające się epizody żarłoczności – zjadanie w dość krótkim czasie takiej ilości pożywienia, jakiej większość osób nie mogłaby zjeść w podobnym czasie oraz poczucie braku kontroli
• obecność podczas większości epizodów zachowań wskazujących na utratę kontroli, takich jak jedzenie szybsze niż zwykle, jedzenie aż do uczucia przejedzenia, jedzenie dużych ilości pożywienia pomimo braku odczucia głodu, zjadanie w ciągu dnia dużych ilości pożywienia poza porami wyznaczonych posiłków, jedzenie samotne, uczucie wstrętu do siebie, przygnębienie i poczucie winy po przejedzeniu się, zjadanie dużej ilości pożywienia z powodu przygnębienia, niepokoju, samotności, zdenerwowania, znudzenia
• występowanie epizodów przynajmniej 2 razy w tygodniu przed 6 miesięcy
• odczuwanie dyskomfortu związanego z epizodami
• aktualny brak kryteriów bulimii oraz nadużywania leków w celu uniknięcia przyrostu masy ciała.

Z badań wynika, że osoby cierpiące na zespół kompulsywnego jedzenia mają wyższy poziom depresji, niepokoju, zachowań kompulsywnych. W leczeniu stosowana jest farmakoterapia oraz psychoterapia. Chorym podaje się leki przeciwdepresyjne (SSRI, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne), leki przeciwpadaczkowe (topiramat) oraz substancje działające na ośrodek sytości w mózgu (sibutramina).

Jedzenie pod wpływem stresu (EEB, emotiogenic eating behavior)

Sięganie po jedzenie w sytuacjach stresowych jest zjawiskiem stosunkowo częstym. Wymagają one rozładowania napięcia, co pewna część populacji robi poprzez jedzenie. Jest to sposób powszechnie stosowany, ponieważ mamy łatwy dostęp do pożywienia, posiada ono pozytywne skojarzenia z dzieciństwem, bezpieczeństwem i obecnością matki oraz nie wymaga udziału innych. Osoby rozładowujące z ten sposób napięcie wytworzone przez stres sięgają tylko po pewne grupy produktów (np. słodycze, słone przekąski) albo zjadają wszystko co znajduje się w ich zasięgu.

Nie tracą oni jednak całkowicie kontroli nad swoim zachowaniem, co odróżnia to zjawisko od zespołu kompulsywnego jedzenia. Jedzenie pod wpływem stresy cechuje również odczucie ulgi i rozluźnienia po zakończeniu epizodu objadania.

Bulimia nervosa (żarłoczność psychiczna)

Zaburzenie to polega na okresowych napadach żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożytego pożywienia oraz stosowaniu zachowań kompensacyjnych.

Do kryteriów diagnostycznych bulimii należą:

• powtarzające się napady objadania (minimum 2 razy w tygodniu przez 3 miesiące)
• poczucie braku kontroli podczas epizodu objadania się
• stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych
• trwała i przesadna troska o masę ciała, jego wymiary

Bulimia nervosa występuje u 1% populacji ogólnej, 2% populacji osób otyłych i aż 16-52% osób po chirurgicznym leczeniu otyłości. Osoby te cechuje wyższy poziom depresji, występowanie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, nadmierna kontrola masy ciała, negatywny obraz siebie, nadwrażliwość interpersonalna oraz większa skłonność do samobójstw. W leczeniu żarłoczności psychicznej stosuje się psychoterapię, farmakoterapię (SSRI i topiramat) oraz edukację żywieniową.

Przeczytaj również: porady na skuteczne odchudzanie