Antyoksydanty mleka

Przetwory mleczne w mniemaniu wielu osób, to przede wszystkim dobre źródło pełnowartościowego białka oraz składnika mineralnego jakim jest wapń. Pod tym względem niezaprzeczalnie mleko oraz produkty spożywcze na jego bazie stanowią nieodłączny element dobrego jakościowo planu żywieniowego.

Często jednak zapomina się, że mleko posiada w swoim składzie o wiele szerszy arsenał związków prozdrowotnych, o których warto wspomnieć.

Mleko stanowi jedno z głównych źródeł antyoksydantów dostarczanych do organizmu. Do związków o działaniu zwalczającym wolne rodniki należy zaliczyć α-tokoferol, koenzym Q10, CLA (sprzężony kwas linolowy), witaminę A i D, oraz fosfolipidy.

Niekorzystne dla zdrowia są produkty utleniania cholesterolu. Antyoksydanty poprzez swoje działanie wpływają korzystnie na zapobieganie temu procesowi. Antyoksydacyjne związki zawarte w mleku zapobiegają powstawaniu oksysteroli (produktów utleniania cholesterolu), przez co pozytywnie wpływają na zapobieganie rozchwiań równowagi poziomu cholesterolu [7].

Koenzym Q10 (ubichinon)

Koenzym Q10 stanowi fizjologiczny przeciwutleniacz, który poprzez działanie pośrednie jak i bezpośrednie, w znaczący sposób wpływa na ochronę organizmu przed aktywną postacią tlenu. Jego działanie można opisać jako wymiatanie wolnych rodników tlenowych oraz ich pochodnych, w związku z czym już na początku powstawania, zapobiega syntezie oksysteroli, dzięki czemu ochrania organizm przed zwiększoną ilością szkodliwego cholesterolu. [3].

Proces utleniania lipidów jest reakcją łańcuchową. Koenzym Q10 poprzez wpływ na pierwszy oraz drugi etap peroksydacji lipidów, w znaczący sposób może obniżyć poziom niekorzystnego cholesterolu w organizmie.  Forma koenzymu Q10 zredukowana, ochrania cholesterol LDL przed utlenieniem o wiele skuteczniej niż inne antyoksydanty takie, jak α-tokoferol, czy β-karoten. Poprzez to że ubichinon jako silny antyoksydant skutecznie chroni organizm przed reakcją wolnych rodników z lipidami osocza, staje się on bardzo ważnym czynnikiem przeciwmiażdżycorodnym [2].

Tab.1.  Zawartość Koenzymu Q10 w produktach spożywczych w µg/g świeżego produktu [4].

Witamina E (α-tokoferol)

Jednym z najważniejszych antyoksydantów zawartych w tłuszczu mlekowym jest α-tokoferol, czyli witamina E. Działanie tego związku jest  istotne w przypadku  hipercholesterolemii. Stanowi bowiem substancję działającą najsilniej antyoksydacyjnie w środowisku lipofilnym. Witamina E stanowi związek, który w tłuszczu mlekowym w postaci α-tokoferolu, jako jedyny posiada właściwości antyoksydacyjne. W mleku występuję w ilości ok. 13-30 µg/g tłuszczu. Jego działanie polega na wymiataniu wolnych rodników,  wchodzących w reakcję z błonami komórkowymi oraz lipoproteinami [1].

Witamina A (retinol)

Witamina A oraz β-karoten wpływa na uciszanie tlenu singletowego, przez co ograniczają proces peroksydacji lipidów. W porównaniu do witamin C i E jako antyoksydantów, witamina A posiada najskuteczniejsze działanie wychwytywania tlenu singletowego, przez co bardzo dobrze ogranicza proces peroksydacji WNKT w strukturach komórkowych. Zapobiega to traceniu kwasów tłuszczowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. A wiadomo, że to niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych jest główną przyczyną miażdżycy [1].

Witamina D (cholekalcyferol)

Witamina D występuje w tłuszczu mlekowym w ilości ok. 2 µg/100g. Wpływa ona na gospodarkę wapniową. Ale w odniesieniu do hipocholesterolemii, ze względu na to że jej metabolit, którym jest 1,25-dihydroksycholekalcyferol, może powodować hamowanie procesu peroksydacji lipidów,  można jej także przypisać zbawienne działanie w przypadku hipercholesterolemii [1]

Tab.2. Zawartość poszczególnych witamin w mleku z uwzględnieniem okresu doju (g/100g tłuszczu) [6].

Szczególną wartość należy przypisać również składnikom takim jak: fosfolipidy oraz probiotyki

Fosfolipidy

Zawierają w sobie duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, dlatego stanowią jedno ze źródeł antyoksydantów.  Działanie antyoksydacyjne można przypisać WNKT, gdyż ich obecność ma duże znacznie. Wiążą one kationy co świadczy o działaniu antyoksydacyjnym. Właśnie dzięki temu fosfolipidy można uznać jako czynniki, które także walczą z toksycznym działaniem RFN(reaktywne formy tlenu) [1].

Probiotyki oraz prebiotyki

Ze względu na zawartość w jogurtach, kefirach oraz mleku acidofilnym pro oraz prebiotyków, produkty te można zaliczyć do tych, które mogą być wykorzystane w diecie hipocholesterolemicznej. Żywność probiotyczna charakteryzuje się tym iż zawiera kultury bakterii fermentacji mlekowej, takie jak: Lactobacillus acidophiuls, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus rhamnosus, oraz bakterie z rodziny Bifidobacterium bifidum. Wszystkie z powyższych, wykazują zdolności przemiany cholesterolu oraz wpływają na rozkładanie kwasów żółciowych. Frakcje te zostają po raz kolejny przetworzone przez organizm, dzięki czemu mogą się wchłonąć, a tym samym nie odkładają się w ścianach naczyń krwionośnych. Dzięki temu procesowi cholesterol powtórnie wykorzystywany jest do tworzenia kwasów żółciowych, przez co jego stężenie w organizmie maleje [5].

Podsumowanie

Proces budowania blaszki miażdżycowej zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest prewencja antyoksydacyjna, która w zależności od rodzaju związku oraz jego ilości hamuje rozwój arteriosklerozy. Mleko oraz jego przetwory to jedno ze źródeł związków, które mogą pomóc organizmowi radzić sobie z „wykluczaniem” wolnych rodników, które utleniając cholesterol stają się pożywką dla blaszki miażdżycowej.

Piśmiennictwo

1. Cichosz G., Czeczot H.: Tłuszcz mlekowy – źródło antyoksydantów w diecie człowieka. Bromatologia Chemia Toksykologiczna, XLIV, 1, 8-16,2011.
2. Drzewoski J.: Farmakologia kliniczna koenzymu Q10. HEDAT, Wyd.2, 2001.
3. Furmanek-Kostulska A., Kurnatowska A.: Działanie i zastosowanie koenzymu Q10. Poradnik Stomatologiczny (7) 11, 314-319, 2007.
4. 4. Gałka U., Ogonowski J.: Koenzym Q-powstawanie, właściwości i zastosowanie w preparatach kosmetycznych. LAB 5, 2015.
5. Grajeta H.: Żywność funkcjonalna w profilaktyce chorób układu krążenia. Adv Clin Exp Med, 13, 3, 503–510, 2004.
6. Kuczyńska B., Nałęcz-Tarwacka T., Puppel K., Gołębiewski M., Grodzki H., Slósarz J.: Zawartość bioaktywnych składników mleka w zależności od modelu żywienia krów w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 56(4), 2011.
7. Wójcik M, Matwijczuk A.: Cholesterol w mleku a miażdżyca. Przegląd Hodowlany, 3, 22-24,2011.