Dyskusje badaczy na temat aspartamu

Aspartam, czyli ester metylowy L-asparagino-L-fenyloalaniny, jest od wielu lat stosowany w branży produkcji żywności, głównie dlatego, że jego właściwości słodzące są niezwykle intensywne.

Jest powszechnym dodatkiem do ponad 6000 produktów, głównie napojów typu light, gum do żucia, jogurtów, produktów dla diabetyków, słodzików. Na rynku produktów spożywczym znany jest również pod nazwami handlowymi: NutraSweet, Equal, AminoSweet.

Aspartam należy do jednych z najlepiej przebadanych dodatków do żywności. Mimo wszystko, do tej pory budzi on duże kontrowersje wśród konsumentów.

🔎 WHO, FAO i IARC wskazują w swoim ostatnim stanowisku śladem EFSY, że należy dla bezpieczeństwa trzymać się bezpiecznych dawek. Wynosi ona 40 mg / kg masy ciała [9]. Przy wyższych dawkach traktowana jest przez organizację jako potencjalnie rakotwórcza (grupa 2B), co oznacza, że brak jest dowodów na jej bezpieczeństwo.

Aspartam. Z czego może wynikać jego szkodliwość?

Głównym z powodów, dla których aspartam jest uważany za niebezpieczny dla zdrowia, jest to, że związek ten, po dotarciu do organizmu człowieka, rozkłada się na kwas asparaginowy, fenyloalaninę oraz metanol. Zawartość fenyloalaniny wyklucza tę substancję intensywnie słodzącą z diety osób chorujących na fenyloketonurię. Z tego powodu, na etykiecie każdego produktu, zawierającego ten związek, musi zostać umieszczone ostrzeżenie: „Zawiera źródło fenyloalaniny”.

Niewłaściwe przechowywanie produktów z zawartością aspartamu doprowadza do jego rozkładu, czego wynikiem jest powstawanie ubocznych produktów rozkładu: aspartylofenyloalaniny i diketopiperazyny (DKP). Przypuszcza się, że diketopiperazyna wykazuje aż pięciokrotnie większą toksyczność niż aspartam. Aspartam nie jest odpowiednim dodatkiem w produktach poddawanych obróbce cieplnej, ponieważ jego rozkład następuje już w temperaturze powyżej 40 stopni Celsjusza.

Bezpieczeństwo potwierdzone przez wiele kompetentnych organizacji

Bezpieczeństwo tego związku było oceniane prze wiele innych organizacji naukowych między innymi w 1980 r. przez Połączony Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (Joint Expert Committee for Food Additives), w 1984 r przez Urząd ds. Żywności i Leków w Stanach Zjednoczonych (Food & Drug Administration) oraz w 1992 r. przez Komitet ds. Toksyczności w Wielkiej Brytanii (Committee on Toxicity).

Niepokojące doniesienia sugerujące kancerogenność aspartamu

W maju 2005 r. naukowcy z włoskiego Centrum Badania Raka Europejskiej Fundacji Raka i Nauk Środowiskowych Ramazzini (ERF- European Ramazzini Foundation) opublikowali niepokojące wyniki badań przeprowadzonych na szczurach, z których wynikało, że istnieje związek między spożywaniem aspartamu a tworzeniem się nowotworów (chłoniaków) oraz białaczki. Zmiany nowotworowe dotykały w szczególności osobników płci żeńskiej.

Badania przeprowadzono na ośmiotygodniowych samcach i samicach szczurów rasy Spargue-Dawley. Osobniki przyjmowały z pokarmem aspartam podawany w różnych stężeniach. Równocześnie, szczury znajdujące się w grupie kontrolnej, przyjmowały ten sam pokarm, bez dodatku tej substancji słodzącej.

U zwierząt przyjmujących aspartam, głównie w największej koncentracji, zaobserwowano zażółcenie powłok skórnych. Taka zmiana była zaobserwowana już wcześniej, u szczurów narażonych na przyjmowanie formaldehydu z wodą pitną.

U szczurów wykryto również rzadko rozsiane, złośliwe guzy mózgu, pojawiające się zarówno u samic jak i u samców karmionych pokarmem z dodatkiem aspartamu. U osobników z grupy kontrolnej guzy nie występowały.

Naukowcy przeprowadzający badanie wysnuli teorię, iż kancerogenne działanie aspartamu może być powiązane z jego metabolitem – metanolem, który zarówno w ciele ludzi, jak i szczurów rozkłada się do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Wskazywać na to mogą następujące fakty:

• metanol dodawany do wody pitnej zwiększa występowanie chłoniaków i białaczki u samic szczurów;
• taki sam efekt uzyskano u samic poddanych badaniom z udziałem eteru tert-butylowo-metylowego (MTBE), który jest otrzymywany z metanolu;
• wzrost występowania chłoniaków i białaczki u samiec szczurów został również zaobserwowany w badaniach z formaldehydem.

Dyskusja ekspertów

Zainteresowanie wyżej opisanym problemem wykazał Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W maju 2005 r. EFSA wydało oświadczenie dotyczące najnowszych badań nad aspartamem. Opisano w nim między innymi zastrzeżenia dotyczące badań przeprowadzonych przez instytut ERF. Jako główne z nich wymieniono fakt, iż:

• badania nie spełniały międzynarodowych standardów dotyczących liczebności zwierząt, do badania wzięto więcej grup zwierząt oraz większą ich liczbę w danych grupach,
• zwierzęta, których użyto do badania, cierpiały na chroniczne zmiany zapalne w płucach,
• niektóre zmiany chorobowe występujące u szczurów były wynikiem dawkowania aspartamu w bardzo dużej ilości. Nie ma to realnego zastosowania w przypadku ludzi.

Morlando Soffritti wystosował w imieniu ERF odpowiedź na te zarzuty. Zaprzecza w niej oskarżeniom o błędy w przeprowadzanym badaniu, jakie zostały mu wytknięte w wyżej opisanym artykule. W artykule Soffittiego pojawia się również sugestia, że badania potwierdzające bezpieczeństwo aspartamu zostały całkowicie sfinansowane przez Ajinomoto –  firmę będącą jednym z producentów aspartamu.

Badania dotyczące aspartamu i innych substancji intensywnie słodzących były przeprowadzane wielokrotnie w różnych krajach Unii Europejskiej. Wykazały one, że spożycie aspartamu jest w znacznym stopniu niższe niż zalecane dla tej substancji ADI. Miało to odniesienie, nawet dla osób, które spożywały substancje słodzące w znacznej ilości, np. diabetyków. Oszacowano, iż średnie spożycie aspartamu nie przekracza 10 mg/kg masy ciała/dzień, co mieści się w zakresie ADI dla tego związku (0-40 mg/kg masy ciała/dzień). Co więcej, w 2013 roku EFSA opublikowało analizę sześciuset badań potwierdzających bezpieczeństwo aspartamu.

🔎 Obecne stanowisko badaczy z 2023 roku wskazuje, że aspartam w dawkach przekraczających 40 mg / kg masy ciała jest potencjalnie rakotwórczy

Bibliografia:

1. Gajda J., Bezpieczeństwo aspartamu potwierdził Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, Przemysł Spożywczy 2006; 60: 52)
2. Soffritti M., Belpoggi F., Esposti D., Lambertini L., Aspartam induces lymphomas and leukaemias in rats. Eur. J. Oncol. 2005; 10: 107-116.
3. Waszkiewicz-Robak B., Świąder K., Świderski F., Substancje intensywnie słodzące. Cz. I. Właściwości i warunki ich stosowania w żywności. Przemysł Spożywczy 2007; 65: 22-26.
4. Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J., Brończyk-Puzoń A., Gwizdek K., Bucior J., Zubelewicz-Szkodzińska B., Cukier- czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi?. Nowa Medycyna 2012; 1: 36-41.
5. https://www.who.int/news/item/14-07-2023-aspartame-hazard-and-risk-assessment-results-released

• Data pierwotnej publikacji: 18.04.2016
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.07.2023