Babka lancetowata to roślina, którą doceniono już w czasach starożytnych jako środek leczniczy. Sporządzano z niej sok i stosowano na ukąszenia skorpionów i węży. Z biegiem lat odkryto więcej jej właściwości leczniczych i zaczęto ją szeroko wykorzystywać w medycynie ludowej. Używano jej jako środek przeciwbakteryjny, przeciwzapalny i gojący rany. Odkryto również, że nadaje się ona także w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego, dróg moczowych. Oprócz właściwości leczniczych w średniowieczu miała ona, również przeznaczenie jako lek na czary miłosne [4].
Czym jest babka lancetowata?
Babka lancetowata jest byliną pochodzącą z rodziny babkowatych. Pierwotnie pochodzi z Europy, Afryki Północnej i Azji zachodniej [4]. Natomiast w wyniku ekspansji i jej dużej zdolności adaptacyjnej występuje teraz na całym świecie.
Swoją popularność zawdzięcza dużej wytrzymałości. Dawniej twierdzono, że jeśli jest w stanie przetrwać przejazd wozu, to na pewno będzie dobrym lekiem na zranienia [3]. W Polsce jest uznawana za pospolity chwast, zasiedlający głównie łąki, pastwiska, przydroża i zbocza.
Jak wygląda babka lancetowata?
Jej kwiaty umieszczone wysoko na cienkiej łodydze. Są one drobne, białe i zebrane w kłos. Aby odróżnić ją od pozostałych bylin, należy skupić się na wyglądzie jej liści. Mają one kształt lancetowaty, czyli są podłużne, płaskie i spiczasto zakończone [8]. W medycynie ludowej sporządzano sok z liści i łodygi, ponieważ części te posiadają najwięcej składników leczniczych.
Jakie cenne składniki zawiera babka lancetowata?
Babka lancetowata jest bogata w duże ilości składników aktywnych, które decydują o jej właściwościach. Jednym z nich są flawonoidy, związki należące do grupy fenoli, wykazują one działanie antyoksydacyjne [4]. Oznacza to, że będą zwalczać wolne rodniki, które wpływają na rozwój nowotworów i przyspieszają procesy starzenia.
W roślinie występują również irydoidy, aukubina i katapol [6]. Są to związki posiadające silne działanie przeciwbakteryjne, przeciwnowotworowe oraz ochraniające wątrobę. Aukubina jest wrażliwa na wysoką temperaturę i poddanie jej działaniu spowoduje pogorszenie jej właściwości [6].
Śluzy i garbniki obecne w babce, skutecznie obkurczają naczynia krwionośne i zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych. Ich głównym przeznaczeniem była walka ze stanami zapalnymi jamy ustnej i krtani [6].
Babka lancetowata jest również źródłem witamin i składników mineralnych. Zawiera ona głównie cynk, kobalt, witaminę C, żelazo, krzem oraz beta-karoten [4]. Wszystkie te związki mogą być pozyskiwane z liści i łodygi rośliny. Zaobserwowano, także obecność kwasów tłuszczowych, występujących tylko w nasionach rośliny [4].
Właściwości babki lancetowatej i jej działanie na organizm
Babka lancetowata goi rany
Wpływ preparatów z babki lancetowatej na gojenie się ran to jedna z pierwszych odkrytych właściwości rośliny. Sporządzano z niej maści i stosowano na różnego rodzaju rany. A były to na przykład stłuczenia, skaleczenia czy ukąszenia. Obecnie właściwości te zostały potwierdzone wieloma badaniami klinicznymi, które zostały przeprowadzone na ekstraktach uzyskanych z liści babki lancetowatej [3]. Dzięki temu są teraz szeroko stosowane.
Zawdzięczamy to głównie występujących w niej hydrokoloidom, a także witaminie C. Uczestniczy ona w powstawaniu kolagenu, który będzie odpowiadał za dobry stan skóry. Dodatkowo witamina C posiada związki bakteriobójcze, które chronią przed ryzykiem infekcji. Poza ogólnym przyspieszeniem procesu gojenia się ran będzie też redukować obrzęki i zapobiegać stanom zapalnym [1].
Babka lancetowata, a nowotwory
Występujące w niej wcześniej wspomniane flawonoidy, czyli związki antyoksydacyjne, mogą wywoływać śmierć komórek rakowych. Znaleźć je można w przygotowanych zimnych lub ciepłych ekstraktach z liści babki lancetowatej.
Ponadto badania wykazały, że ekstrakty te hamują rozwój gruczolaka piersi i czerniaka [4]. Właściwość ta jest uzasadniona obecnością głównego flawonoidu, którym jest luteolina.
Babka lancetowata a układ pokarmowy
Babka lancetowata działa ochronnie na przewód pokarmowy. Wynika to z obecności śluzów w jej składzie. Zastosowanie ekstraktu z liści babki lancetowatej doustnie wykazuje właściwości przeciwbiegunkowe. Wpływa też na zmniejszenie wrzodów żołądka i jelit [3].
Śluzy będą łagodziły między innymi stany zapalne żołądka i jelit, dolegliwości żołądkowe, w głównej mierze zaburzenia trawienia i podrażnienia. Oprócz śluzów swój udział w zwalczaniu tych dolegliwości mają związki garbnikowe. Łączą się one z białkiem śluzówki żołądka, ułatwiając gojenie podrażnień układy pokarmowego.
Dodatkowo działają przeciwzapalnie, bakteriobójczo i ściągająco, co hamuje krwawienia śluzówki przewodu pokarmowego. Babka lancetowata jest wykorzystywana także jako wsparcie w trakcie leczenia chorób pasożytniczych [4].
Babka lancetowata a układ oddechowy
W medycynie istnieje wiele wyrobów z babki, przeznaczonych do zwalczania schorzenia układu oddechowego. Działanie to jest uwarunkowane obecnością substancji śluzotwórczych, które pokrywają błony śluzowej dróg oddechowych dodatkową warstwą śluzu. Dzięki temu jest ona idealnym środkiem wykrztuśnym. Preparaty z babki lancetowatej łagodzą stany zapalne i powstałe obrzęki, działając rozkurczowo na oskrzela. Oprócz tego ma swoje przeznaczenie jako środek zwalczający kaszel, chrypkę i inne choroby związane z układem oddechowym [4].
Babka lancetowata a układ odpornościowy
Potwierdzono pozytywny wpływ babki lancetowatej na nasz układ odpornościowy. Badania przeprowadzone na ekstraktach metanolu z liśćmi babki lancetowatej wykazały, że posiada ona składniki, które zwiększają ilość limfocytów we krwi oraz czynników odpowiedzialnych za walkę z wirusami [5].
Spożywanie naparów z babki lancetowatej będzie pomocne w czasie obniżonej odporności. Przydają się też w zwalczaniu infekcji wirusowych oraz są pomocne w terapiach białaczki [4].
Babka lancetowata jako środek na żylaki
Jest ona jednym z najważniejszych naturalnych środków na żylaki. Może ona być stosowana w formie okładów, kompresów i specjalnych maści. Ma zdolność do uszczelniania naczyń krwionośnych, pobudza proces cyrkulacji krwi i wzmacnia krzepliwość krwi [5].
Dodatkowo obecność soli mineralnych, witamin i flawonoidów sprawia, że preparaty z babki lancetowatej stają się najbardziej skuteczną metodą w leczeniu żylaków.
Czy babka lancetowata pomaga rzucić palenie?
Okazuje się również, że babka lancetowata może wspierać rzucenie palenia. Badania dokonane na ekstraktach z babki dowiodły, że powoduje ona silną awersję do dymu nikotynowego u palaczy [7].
Obserwacja ta została zatem wykorzystana w wytworzeniu plastrów nikotynowych z ekstraktem z babki. U palaczy, częściej niż niepalących odnotowywane jest gorsze odżywienie witaminą C. To zaś sprawia, że są mniej odporni. Dlatego obecność tej witaminy w babce lancetowatej pomoże szybciej powrócić do zdrowia oraz zapewni osłonę płucom. Dodatkowo obecność śluzów, będzie łagodzić kaszel palacza i zadba o ochronę dróg oddechowych.
Babka lancetowata na schorzenia skórne
Babka lancetowata sprawdza się również idealnie na różne dolegliwości skórne oraz jako środek pielęgnacyjny. Ze względu na obecne w niej śluzy doskonale nawilża skórę. Więc wszelkie kremy będą świetnym rozwiązaniem na poprawienie jej kondycji. Będzie także łagodzić egzemy, łuszczycę, świąd oraz infekcje skórne [6].
Idealnie nadaje się w terapii leczenia trądziku oraz pielęgnacji skóry głowy. Stosując z niej okłady, możemy złagodzić podrażnienia, stany zapalne spojówek oraz zniwelować wygląd zmęczonych oczu [6].
Jakie produkty zawierają babkę lancetowatą i jakie ma zastosowanie?
Babka lancetowata ma swoje zastosowanie w rozmaitych dziedzinach. Wykorzystywana jest głównie w medycynie jako środek leczniczy na wszelkiego rodzaju dolegliwości. Występuje w postaci maści, naparów, odwarów, syropów oraz okładów.
W kosmetyce jest wykorzystywana do wyrobu kremów, balsamów oraz maseczek. Wynika to głównie zawartego w babce kwasu salicylowego. Skutecznie on zmniejsza istniejące zanieczyszczenia skóry i poprawia jej wygląd. Posiada on także działanie przeciwbakteryjne, złuszczające i przeciwzapalne [6].
Z babki lancetowatej wyrabiane są także suplementy w postaci pastylek, proszków, ziołowych preparatów leczniczych czy herbatek.
W gastronomii używana jest jako dodatek do potraw. Liście są gotowane lub spożywane na surowo. Wysuszone stanowią idealną formę przekąski [3].
Dawkowanie i przeciwwskazania
Za bezpieczną dawkę uznaje się, od 3 do 5 gramów sproszkowanej babki lancetowatej. W formie płynnej wynosi ona 150 ml od 3 do 4 razy w ciągu dnia [4]. Ogólnie jest bezpieczną rośliną i nie posiada restrykcyjnych zaleceń. Należy jednak zwrócić uwagę czy nie mamy alergii na jakiś konkretny składnik babki.
Nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży i małe dzieci poniżej 12. roku życia, ponieważ nie poznano jej działania na tę grupę osób. W przypadku przedawkowania mogą wystąpić biegunka, wymioty lub nudności [5].
Częste pytania na temat babki
Kiedy i jak zbierać babkę?
Najlepiej zbierać w okresie kwitnienia, ponieważ wtedy ma najlepsze właściwości lecznicze. Okres ten przypada od maja do września. Liście po zbiorze należy wysuszyć, gdyż to zachowa jej prozdrowotne działanie [8].
Jak nazywa się babka lancetowata po angielsku?
Tłumaczenie nazwy rośliny z języka polskiego na angielski brzmi: plantain lanceolata.
Czy babka zwyczajna i babka lancetowata to to samo?
Te rośliny nie są takie same. Będą się one różniły od siebie wyglądem, składnikami oraz właściwościami. Aby nie pomylić jednej odmiany z drugą, w trakcie zbiorów należy skupić się na wyglądzie ich liści. Babka zwyczajna będzie miała liście okrągłe, babka lancetowata posiada liście podłużne [8]. Zawiera ona, również mniejsza ilość garbników co przyczynia się do zmniejszenia działania wykrztuśnego.
Podsumowanie
Babka lancetowata to roślina o szerokim zakresie zastosowań. Niestety wiele z nas traktuje ją jako pospolity chwast. Nie doceniamy jej wspaniałych cech zdrowotnych. Warto byłoby wdrożyć ją do naszego życia, ponieważ nie tylko pomoże ona nam w zwalczaniu chorób i ich profilaktyce, ale też zadba o naszą pielęgnację i urodę.
Bibliografia:
- Thibane V., Ndhlala A., Abdelgadir H., Finnie J., Van Staden J. (2019) The cosmetic potential of plants from the Eastern Cape Province traditionally used for skincare and beauty. Journal of Ethnopharmacology, Volume 211, 311-328
- Jarić S., Kostić O., Mataruga Z., Pavlović D., Pavlović M., Mitrović M., Pavlović P. (2018) Traditional wound-healing plants used in the Balkan region (Southeast Europe). Jayant Kumar Patra (red.), Hindawi, Journal of Chemistry, (17).
- Abate L., Bachheti R., Tadesse M., Bachheti A. (2022) Ethnobotanical Uses, Chemical Constituents, and Application of Plantago lanceolata L. Jayant Kumar Patra (red.), vol. 2022
- Samuelsen A. (2000) The traditional uses, chemical constituents and biological activities of Plantago major L. A review, J Ethnopharmacol., 71(1): 1–21.
- Nazarizadeh A., Mikaili P., Moloudizargari M., Aghajanshakeri S., Javaherypou S. (2013) Therapeutic Uses and Pharmacological Properties of Plantago major L. and its Active Constituents, 3(9)
- Ogonowski J., Kołkowska A., (2016) Preparaty kosmetyczne na bazie ekstraktu z babki lancetowatej. Instytut Chemii i Technologii Organicznej, Politechnika Krakowska, Kraków, (ss.17-13)
- Cody M., (1998) PLANTAGO MAJOR TRANSIDERMAL PATCH FOR USE IN TREATING A TOBACCO OR NICOTINE HABIT, (ss.1-3)
- Grygierzec B., Szewczyk W., (2021) Uprawa i pozyskiwanie wybranych roślin zielarskich, Karniowice, (ss.11-15)
