Borówka brusznica — superfood z polskich lasów

Jagody borówki brusznicy (vaccinium vitis-idaea l.) to małe, czerwone owoce, bardzo podobne w smaku do żurawiny, choć nie tak cierpkie. Ta niepozorna roślina może nam pomóc w wielu dolegliwościach zdrowotnych. Jakie ma zatem właściwości i do czego można ją wykorzystać? O tym dowiecie się z poniższego artykułu.

Jak rozpoznać borówkę brusznicę i gdzie można ją spotkać?

Borówka brusznica, znana też pod nazwą czerwona borówka, to długowieczna krzewinka, osiągająca wysokość nawet 40 cm. Roślina posiada piękne, małe, bladoróżowe kwiaty, które pojawiają się od maja do lipca. Jednak w południowej i południowo-zachodniej części Polski borówka zakwita po raz drugi na jesieni. Owocem tej rośliny jest okrągła, czerwona jagoda
o gorzkawo-kwaśnym smaku. Brusznica rośnie najlepiej na zakwaszonej glebie. Można ją znaleźć na terytorium Europy, Azji, Ameryki Północnej oraz w strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce występuje powszechnie w lasach iglastych, zaroślach, na wrzosowiskach i torfowiskach [1,2,3].

Legenda o tym, jak powstała borówka brusznica

Legenda opowiadana przez lud z Tyrolu mówi, że borówka brusznicy została stworzona przez … diabła. Jagody tej rośliny były trujące, a każdy kto je zjadł umierał. Dusza takiej osoby od tego momentu należała już do diabła. Na szczęście Pan Bóg postanowił to zmienić. Na każdym owocu borówki uczynił znak krzyża, który nawet obecnie można na nich dostrzec
i właśnie w ten sposób usunął z nich całą truciznę [1].

Dawniej na wsiach wierzono, że aby ochronić się przed urokiem, „złym okiem” i pechem należy zawsze mieć przy sobie woreczek z zaszytymi liśćmi borówki [3].

Zbiór i suszenie

Surowiec stanowią liście i owoce borówki. Całe liście, bez plam, czy nalotów ścina się na jesieni. Następnie są one rozkładane cienką warstwą w zacienionym, przewiewnym miejscu
i suszone w temperaturze otoczenia.

Inaczej wygląda jednak zbiór owoców. W momencie, gdy jagody osiągną dojrzałość, czyli w sierpniu i we wrześniu, są zbierane i suszone w temperaturze 60°C, bądź wykorzystywane do tworzenia przetworów [2,3].

Właściwości zdrowotne

Borówka brusznica jest powszechnie stosowana w ziołolecznictwie. W swoim składzie posiada wiele substancji pozytywnie wpływających na zdrowie człowieka.

Z przeprowadzanych badań wynika, że liście borówki brusznicy mogą być dobrym źródłem bioaktywnych związków o znaczącej aktywności przeciwutleniającej [4].

Przeciwutleniacze zawarte w borówce brusznicy pomagają chronić nasz organizm przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Dzięki temu zapobiegają uszkodzeniom oksydacyjnym komórek neurologicznych. Regularne spożywanie borówki może poprawić pracę naszego mózgu, a nawet zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Z badań wynika, że substancje zawarte w borówce zmniejszają ryzyko rozwoju komórek nowotworowych [5].

Owoce tej rośliny wykazują działanie antyseptyczne oraz moczopędne. Badania wykazały, że kobiety, które piły sok z borówki brusznicy wraz z sokiem z żurawiny przez okres sześciu miesięcy, miały o 20% mniejsze ryzyko ponownej infekcji dróg moczowych [6]. 

Borówka brusznica zawiera kwas benzoesowy, który bardzo dobrze konserwuje żywność. Jest też bogata w witaminy i składniki mineralne powodujące, że roślina ta świetnie wzmacnia odporność oraz sprawdza się w leczeniu pierwszych oznak przeziębienia.

Co więcej, naukowcy przeprowadzający eksperyment na myszach udowodnili, że wprowadzenie do diety wysokotłuszczowej borówki brusznicy zapobiega znaczącemu przyrostowi masy ciała [7,8].

Dzięki wysokiej zawartości błonnika oraz polifenoli borówka brusznica ma pozytywny wpływ na nasz układ sercowo-naczyniowy. Z tego powodu może pomóc zapobiegać zawałowi czy udarowi.

Błonnik pokarmowy wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu LDL oraz zwiększenie poziomu cholesterolu HDL w naszym organizmie. Badania przeprowadzone na myszach i świniach sugerują, że borówka brusznica może wspomóc przepływ krwi, spowolnić rozwój miażdżycy, a także obniżyć poziom trójglicerydów. Antocyjany zawarte w borówce brusznicy chronią komórki serca przed apoptozą wywołaną stresem oksydacyjnym i mogą wykazywać działanie kardioprotekcyjne [5,6].

Zastosowanie kulinarne

Jagody borówki przez wzgląd na swój charakterystyczny gorzkawo-kwaśny smak są wykorzystywane w produkcji dżemów, kompotów, soków, czy deserów. Można z nich również sporządzić konfiturę, która idealnie podkreśli smak mięsa indyczego, wołowego oraz dziczyzny.

Borówki brusznicy ze względu na obecność czerwonego barwnika pochodzącego ze związków antocyjanowych są wykorzystywane do produkcji barwnika spożywczego. Znalazła również zastosowanie w kosmetologii, gdzie jest używana przy produkcji preparatów rozjaśniających zmiany pigmentacyjne na skórze. Dzieje się tak dzięki zawartej
w liściach brusznicy arbutyny. Związek ten hamuje syntezę melaniny, której zawartość warunkuje zabarwienie skóry [9]. Ponadto jest składnikiem niektórych perfum. Gałązki borówki służą do przystrajania stołów oraz koszyczków wielkanocnych. Może stanowić też element dekoracyjny w ogrodzie [3,10].

Przeciwwskazania – czy borówka brusznica może zaszkodzić?

Zbyt długotrwałe stosowanie liści borówki brusznicy może spowodować bóle przewodu pokarmowego oraz wymioty. Istnieją nawet doniesienia o przyczynieniu się jej do wystąpienia niedokrwistości hemolitycznej. Natomiast garbniki zawarte w odwarach mogą drażnić żołądek i powodować zaparcia. Odradza się spożywania borówki w zbyt dużych ilościach przy kamicy nerkowej. Jednak liście tej rośliny w mieszankach ziołowych nie stanowią dla nas zagrożenia [2,11].

Podsumowanie

Od dawna wiadomo, że wszelkiego rodzaju jagody pozytywnie wpływają na nasze zdrowie. Borówka brusznica nie stanowi w tym przypadku wyjątku. Warto wprowadzić tę roślinę do diety. Tym bardziej, że istnieje wiele badań, potwierdzających jej prozdrowotne właściwości.

Bibliografia:

1. Maria Henslowa (1979). Z badań nad wiedzą ludową o roślinach. Ericaceae – wrzosowate, V. Yaccinium yitis idaea l. – borówka brusznica, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/8700/1/10_Maria_Henslowa_Z_badan_nad_wiedza_ludowa_237-292.pdf
2. Tyszyńska-Kownacka D., Starek T., (1988). Zioła w polskim domu. Warszawa: Wydawnictwo WATRA, s.57-59
3. Wasilewska G (2017). Polskie zioła lecznicze i uzdrawiające. Warszawa: Wydawnictwo RM, s.44-45
4. Raudone L., Vilkickyte G., Pitkauskaite L., Raudonis R.  VainorieneR.,& Motiekaityte V., (2019). Antioxidant Activities of Vaccinium vitis-idaea L. Leaves within Cultivars and Their Phenolic Compounds., NCBI: PMC6429158
5. HealthBenefitstimes, (bdw). Facts and benefits of Lingonberry (Cowberry). HealthBenefitstimes.com: https://www.healthbenefitstimes.com/lingonberry/
6. McCulloch M., (2019). 14 Impressive Health Benefits of Lingonberries. Healthline: https://www.healthline.com/nutrition/lingonberry
7. Ryyti R., Hämäläinen M., Peltola R., Moilanen E., (2020). Beneficial effects of lingonberry (Vaccinium vitis-idaea L.) supplementation on metabolic and inflammatory adverse effects induced by high-fat diet in a mouse model of obesity. PLOS ONE: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0232605#sec007
8. Rozpara E., (2017).Wzrost, owocowanie i jakość owoców borówki brusznicy, żurawiny   wielkoowocowej, aronii i borówki wysokiej w warunkach ekologicznej uprawy (N. Dwór – Parcela)., Intlort Instytut Ogrodnictwa: http://www.inhort.pl/files/aktualnosci/2017/nauka_praktyce/materialy/3.4_Prezentacja.pdf
9. Chakraborty A.K., Funasaka Y.,  Komoto M. &  Ichihashi M., (1998). Effect of arbutin on melanogenic proteins in human melanocytes. PubMed.gov: 9711535
10. Redakcja medonet, (2019). Brusznica – co to takiego? Medonet: https://www.medonet.pl/zdrowie,brusznica—wlasciwosci–zastosowanie–srodki-ostroznosci,artykul,1730099.html#z-borowka-w-kuchni
11. Trąba C., Rogut K., Wolański P., (2012). Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Przewodnik po wybranych gatunkach. Rzeszów: Wydawnictwo PROCARPATHIA s. 20-21