Czym jest bulimoreksja i jak leczyć to zaburzenie?

Bulimoreksja (ang. bulimarexia) jest to zaburzenie łączące objawy anoreksji i bulimii. W literaturze zagranicznej można spotkać się z określeniem binge – purge syndrome. W dosłownym tłumaczeniu oznacza zespół objadania się i przeczyszczania. Termin bulimoreksji pierwszy raz został użyty przez badaczkę Marlene Boskind — Lodahl w 1976 roku. Wówczas podkreśliła ona, że anoreksja i bulimia to dwie skrajności na jednym kontinuum. Bulimoreksja znajduje się w jego środku [20].

Spis treści:

1. Jak rozpoznać bulimoreksję?
2. Czynniki ryzyka bulimoreksji
3. Objawy
4. Czym grozi to zaburzenie?
5. Leczenie
6. Dieta – postępowanie żywieniowe
7. Podsumowanie

Jak rozpoznać bulimoreksję?

Bulimoreksja charakteryzuje się okresami głodówki przeplatanymi napadami objadania się. Stan ten musi utrzymywać się przez 6 miesięcy. Objawy zaś powinny występować co najmniej 2 dni w tygodniu [16]. Pojęcie bulimoreksji nie pojawia się w żadnej z obowiązujących klasyfikacji diagnostycznej. Nie ma go w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD – 10). Nie ma również w Amerykańskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (DSM — V). Część badaczy traktuje bulimoreksję jako jeden z objawów bulimii. Niespójności wynikają zatem z braku jasnych kryteriów diagnostycznych [4].

Różnice między anoreksją a bulimią

Dla lepszego zrozumienia zagadnienia warto wspomnieć o samej anoreksji i bulimii.

Anoreksja

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) polega na celowej utracie masy ciała i jej podtrzymywaniu. Obraz własnego ciała jest zaburzony. Chory może odczuwać lęk przed przytyciem. Największe zagrożenie zaburzeniem dotyczy osób między 14. a 18. rokiem życia. Kryteria diagnostyczne anoreksji są następujące:

1. Spadek masy ciała prowadzące, który prowadzi do masy 15% poniżej prawidłowej. W przypadku dzieci niższy przyrost masy ciała. Również BMI mniejsze lub równe 17,5.
2. Zachowania mające na celu zmniejszenie masy ciała: unikanie „tuczącego” pożywienia, prowokowanie wymiotów, przeczyszczanie, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków zmniejszających łaknienie albo moczopędnych.
3. Obawa przed przytyciem i zaburzony obraz własnego ciała.
4. Zaburzenia hormonalne, manifestujące się u kobiet zanikiem miesiączki, a u mężczyzn utratą zainteresowań seksualnych i potencji [8].

Bulimia

Bulimia (żarłoczność psychiczna) charakteryzuje się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne. W Klasyfikacji ICD – 10 kryteria diagnostyczne brzmią następująco:

„(Bulimia) przejawia się okresowymi nawrotami żarłoczności i nadmierną koncentracją uwagi na kontroli masy ciała. Typowe jest prowokowanie wymiotów lub zażywanie środków przeczyszczających po epizodzie przejedzenia. Obserwuje się wiele objawów psychopatologicznych, na przykład nadmierne zainteresowanie kształtem i masą ciała. Powtarzające się wymioty mogą doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych i powikłań somatycznych. Często, choć nie zawsze, stwierdza się w wywiadzie epizod jadłowstrętu psychicznego, który wystąpił od kilku miesięcy do kilku lat wcześniej” [8].

Czynniki ryzyka bulimoreksji

Zaburzenia odżywiania najczęściej dotykają dziewczęta w wieku dojrzewania i młode kobiety. [11]. Za ich wystąpienie odpowiedzialne są czynniki społeczne i kulturowe, niektóre cechy osobowości oraz osobiste doświadczenia. Przeżyte traumatyczne zdarzenia w dzieciństwie będą istotnie zwiększały ryzyko wystąpienia choroby [5]. Do psychologicznych czynników ryzyka zalicza się zaburzenia osobowości z cechami lękowymi i zaburzeniami emocjonalnymi [11]. Predysponujące cechy to także:

• Neurotyczność — cecha osobowości polegająca na wysokiej emocjonalności i wrażliwości. Osoby neurotyczne mają często zmienny nastrój. Są też wycofane i mają niską odporność na stres.
• Perfekcjonizm — tendencja do stawiania sobie zbyt wysokich wymagań i standardów,
• Brak akceptacji własnego ciała,
• Nieufność wobec innych,
• Impulsywność — porywczość. Osoba impulsywna to taka, która szybko i wyraźnie reaguje na bodźce (charakterystyczna cecha bulimii),
• Wysokie zapotrzebowanie na stymulację — poszukiwanie doznań (również charakterystyczne dla bulimii) [11, 10, 6]. 

Zaburzenia odżywiania się częściej występują u kobiet o większych osiągnięciach zawodowych i społecznych. Według badań bulimoreksja może być objawem napięcia, jakiego doświadczają kobiety. Sytuacja taka ma miejsce, gdy kariera kobiet koliduje z ich rolą płciową [3].

Niebagatelny wpływ mają również zachowania żywieniowe. Stosowanie głodówek, wyczerpujących diet powoduje nadmierne zwrócenie uwagi na jedzenie. Ponadto dochodzi do obniżenia metabolizmu i nasilenia skłonności do objadania się. Czynniki te zwiększają ryzyko wystąpienia bulimoreksji [17].

Objawy bulimoreksji

Bulimoreksja przebiega cyklicznie, przypominając błędne koło:

Napad objadania się → potrzeba postu i ograniczenie diety → metody kontroli masy ciała → napad objadania się.

Jak wygląda napad?

Napad polega na przyjęciu ogromnych ilości jedzenia w bardzo krótkim czasie. Jest to znacznie większa porcja niż przeciętnie spożywana.

Rodzaj jedzenia jest uzależniony od indywidualnych preferencji osoby. Niektórzy będą sięgali po słodkie, inni zaś napadowo będą pochłaniali produkty typu fast-food. W trakcie kompulsji osoba nie jest w stanie się powstrzymać przed sięgnięciem po jeszcze jedną porcję. Po napadzie, który trwa około godziny, osoba czuje się nieswojo, a nawet doświadcza bolesnego uczucia pełności.

Wraz z tymi fizycznymi doznaniami pojawia się ból emocjonalny. Prawdopodobnie towarzyszy mu uczucie zakłopotania, wstydu, obrzydzenia lub samokrytycyzmu. Takie emocje zazwyczaj nasilają potrzebę zrekompensowania swojego zachowania i prowadzą do części oczyszczającej cyklu [18,1].

Faza oczyszczenia

Oczyszczenie, inaczej faza głodówki, staje się sposobem na uwolnienie się od negatywnych uczuć (fizycznych i emocjonalnych). Charakterystyczne jest wówczas ograniczenie spożywania energii czy pomijanie posiłków. Kolejnym „sposobem” na rekompensatę nadwyżki kalorycznej są metody przeczyszczania się. Poza wywoływaniem wymiotów jest to również stosowanie środków przeczyszczających lub moczopędnych. Często osoby chore podejmują intensywną aktywność fizyczną [12].

Okres spokoju

Po epizodzie objadania się i oczyszczania następuje okres spokoju. W tym momencie osoba może postanowić, że nigdy więcej nie będzie się objadać ani oczyszczać. Czas trwania tej fazy jest bardzo indywidualny. Niektórzy szybko rozpoczynają kolejny cykl, inni potrafią wrócić na dłuższą chwilę do normalnej diety [13].

Cykliczność dotyczy zarówno zachowań, jak i myśli i emocji.

Wiele osób identyfikuje określone emocje, np. smutek, samotność, poczucie winy lub bezradności, jako wyzwalacze napadów. Poza zachowaniami związanymi z odżywianiem pojawia się wycofanie społeczne (ograniczenie kontaktów) i utrata innych zainteresowań [17].

Jakie objawy i zachowania powinny nas zaniepokoić?

Zaburzenia odżywiania mają mało specyficzny, powolny początek. Najczęściej diagnoza stawiana jest w momencie zaawansowanej choroby i wystąpienia powikłań. Dlatego już na wczesnym etapie warto sięgnąć po radę specjalisty: psychologa lub dietetyka. Do takich charakterystycznych objawów, które powinny wzbudzić naszą czujność, należą:

• Zaabsorbowanie sylwetką, niezadowolenie z własnego wyglądu,
• Częste ważenie się, mierzenie obwodów, przeglądanie się w lustrze,
• Skupienie na kaloriach i ciągłe rozmyślanie na temat diety,
• Stosowanie drastycznych głodówek i diet,
• Nagła eliminacja poszczególnych grup produktów np. słodyczy,
• Potrzeba “spalenia” spożytych kalorii po posiłku, 
• Zmiana dotychczasowych zachowań żywieniowych (preferowanie spożywania posiłków w samotności),
• Spożywanie dużych ilości jedzenia w krótkim czasie,
• Puste opakowania i pudełka ukrywane przed domownikami,
• Ukrywanie jedzenia przed innymi,
• Częste chodzenie do łazienki po posiłkach, wymioty, obecność opakowań po środkach przeczyszczających i moczopędnych,
• Intensywne i częste ćwiczenia fizyczne,
• Uczucie braku kontroli nad możliwością zaprzestania jedzenia, lęk przed przytyciem,
• Ciągłe poczucie winy i niska samoocena, 
• Drastyczna utrata masy ciała, osłabienie, senność, wypadanie włosów i pogorszenie stanu cery [2].

Czym grozi bulimoreksja?

Bulimoreksja ma wiele poważnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Depresja, lęk i gwałtowne zmiany nastroju są najsilniej powiązane z tym zaburzeniem [20]. Powikłania, które mogą wystąpić w sferze somatycznej to:

• Zaburzenia równowagi kwasowo — zasadowej i zaburzenia elektrolitowe,
• Zaburzenia rytmu serca,
• Zaburzenia płodności, brak miesiączki,
• Osłabienie kości i siły mięśniowej,
• Ze strony przewodu pokarmowego: zaparcia, biegunki tłuszczowe, wrzody żołądka i dwunastnicy, nadżerki [20, 14, 19].

Leczenie

Obraz kliniczny zaburzeń odżywiania jest bardzo zróżnicowany, dlatego ciężko wskazać uniwersalne zalecenia terapeutyczne. Ze względu na częste powikłania leczenie jest objawowe.

W ciężkich stanach konieczne jest leczenie żywieniowe i hospitalizacja. Gdy BMI (Body Mass Index) jest w normie, leczenie przebiega ambulatoryjnie. Poza oddziaływaniem medycznym ważna jest praca nad sferą psychiczną pacjentów. Są różne rodzaje psychoterapii. W literaturze dobrze udokumentowane jest podejście poznawczo — behawioralne i terapie rodzinne.

Psychoterapia interpersonalna, terapia akceptacji i zaangażowania, dialektyczna i behawioralna, interwencje oparte na uważności (Mindfulness) oraz schematach również mają zastosowanie w pracy z pacjentami dotkniętymi bulimoreksją. Czasami stosowana jest także farmakoterapia [19]. 

Postępowanie żywieniowe – dieta

Pierwszym punktem w ustaleniu zaleceń żywieniowych jest ocena stanu odżywienia i wywiad dotyczący chorób współistniejących. Następnie obliczane jest dobowe zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze. Stosowanie głodówek i ograniczeń w diecie zwiększa ryzyko niedoborów, dlatego celem postępowania żywieniowego będzie ich uzupełnienie.

Dieta pacjentów z bulimoreksją powinna być różnorodna i dobrze zbilansowana. W przypadku niedowagi lub niedożywienia ważne jest rozpoczynanie od diety niskoenergetycznej i stopniowe zwiększanie kaloryczności. Jednak jednorazowo nie powinno być ono większe niż  200 kcal. Docelowo zaleca się podaż 40 – 50 kcal/kg masy ciała. Gdy osoba chora ma nadwagę/otyłość konieczne jest uwzględnienie deficytu kalorycznego. Posiłki powinny być sycące, zawierające błonnik pokarmowy. Unika się produktów o wysokim indeksie glikemicznym, gdyż szybki wzrost i potem spadek cukru będzie zwiększał ryzyko napadu kompulsji [15].

Ze względu na wieloaspektowy charakter zaburzenia ważna jest higiena jedzenia. Posiłki powinny być spożywane w spokoju, bez pośpiechu. Coraz więcej jest dowodów na korzystne działanie praktyk uważności (Mindfulness). Mindfulness jest to proces psychologiczny koncentrowania uwagi na bodźcach występujących w danej chwili. Szczególnie dobre rezultaty tej praktyki uzyskano przy napadowym objadania się oraz emocjonalnym jedzeniu [7, 9].

Podsumowanie

Podsumowując, bulimoreksja jest złożonym zaburzeniem odżywiania. Z powodu trudności w diagnozowaniu jest mało znanym zjawiskiem. Jednak jest ona równie niebezpieczna, jak pozostałe zaburzenia. Jej konsekwencje dotyczą zarówno sfery psychicznej, jak i somatycznej, dlatego jej leczenie przebiega dwutorowo.

W dzisiejszych czasach zaabsorbowanie sylwetką i dietą jest coraz powszechniejsze. Z tego powodu warto w porę reagować i edukować młode osoby. To może pomóc zapobiec wystąpieniu bulimoreksji.

Bibliografia:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. (Wydanie 5). Washington D.C.
2. Anxiety & Depression Association of America. (2018). Types of Eating Disorders. Pobrano z https://adaa.org/eating-disorders/types-of-eating-disorders.
3. Barnett, L. R. (1986). Bulimarexia as symptom of sex-role strain in professional women. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 23(2), 311–315. https://doi.org/10.1037/h0085615.
4. Boskind-White, M. (2013). Bulimarexia: A sociocultural perspective. In Theory and treatment of anorexia nervosa and bulimia. 133-146.
5. Brustenghi, F., Mezzetti, F., Di Sarno, C., Giulietti, C., Moretti, P., & Tortorella, A. (2019). Eating Disorders: the Role of Childhood Trauma and the Emotion Dysregulation. Psychiatria Danubina, 31(Suppl 3), 509–511.
6. Carter, J. A., Eason, J. (1983). The binge-ing and purging syndrome within a college environment: Bulimarexia. College Student Journal.17(2), 107–115.
7. Giannopoulou, I., Kotopoulea-Nikolaidi, M., Daskou, S., Martyn, K., & Patel, A. (2020). Mindfulness in Eating Is Inversely Related to Binge Eating and Mood Disturbances in University Students in Health-Related Disciplines. Nutrients, 12(2), 396. https://doi.org/10.3390/nu12020396.
8. ICD-10. V rozdział. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.. Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 2000, s. 149. ISBN 83-85688-25-0.
9. Levoy, E., Lazaridou, A., Brewer, J., & Fulwiler, C. (2017). An exploratory study of Mindfulness Based Stress Reduction for emotional eating. Appetite, 109, 124–130. https://doi.org/10.1016/j.appet.2016.11.029.
10. Lwow, F., Dunajska, K., Milewicz, A. (2007).Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i bulimii u 18-letnich dziewcząt. Otył. Zab. Przem. Mat, 3(3), 33-38.
11. Mikołajczyk, E., Samochowiec, J. (2004). Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Psychiatria, 2: 91-95.
12. Mond, J.M., Calogero, R.M. (2009). Excessive exercise in eating disorder patients and in healthy women. Aust N Z J Psychiatry, 43(3), 227-34. doi:10.1080/00048670802653323.
13. Mott, L.A., Lumsden, B.D. (2019). Understanding eating disorders: Anorexia nervosa, bulimia nervosa and obesity. New York: Taylor & Francis.
14. Oster J. R. (1987). The binge-purge syndrome: a common albeit unappreciated cause of acid-base and fluid-electrolyte disturbances. Southern medical journal, 80(1), 58–67. https://doi.org/10.1097/00007611-198701000-00015.
15. Polaczkiewicz, A., Biskupek-Wanot, A., Wanot, B. (2020). Żywienie i zaburzenia odżywiania. Dieta a zdrowie i wiek. 182-204. doi:10.16926/daziw.2020.12.
16. Segen’s Medical Dictionary. 2012. Bringe purge syndrom. Pobrano 6.08.2021, z https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/binge-purge+syndrome.
17. Smead, V. S. (1984). Eating behaviors which may lead to and perpetuate anorexia nervosa, bulimarexia, and bulimia. Women & therapy, 3(2), 37-49.
18. Szpytman, A., i in. (2016). O bulimii historycznie i współcześnie. Journal of Clinical Healthcare, 1, 17-20.
19. Treasure, J., Duarte, T.A., Schmidt, U. (2020). Eating disorders. Lancet, 395 (10227), 899-911. doi:1016/S0140-6736(20)30059-3.
20. Zaccagnino, M., Cussino, M., Callerame, C., et al. (2018). The Many Faces of Eating Disorders: Anorexia Nervosa (AN), Bulimia Nervosa (BN), Binge Eating Disorder (BED), Other Specified Feeding or Eating Disorder (OSFED), Bulimarexia, and Orthorexia. Seubert, A. NCC LMHC &  Virid, P., Med, RMN, CPN. Trauma-Informed Approaches to Eating Disorders (s. 3 – 9). New York. Springer Publishing Co Inc. DOI: 10.1891/9780826172655.0001.