Dereń jest krzewem owocowym, o którym w Polsce obecnie pamięta niewiele osób. Przez wiele lat dereń był bardzo popularny i wykorzystywany często przez gospodynie domowe zarówno w kuchni, jak i w domowych metodach leczenia schorzeń. Dereń to jeden z polskich superowoców – bogate źródło przeciwutleniaczy.
Warto przyjrzeć mu się bliżej.
Roman Hraska / 123RF
Gdzie można spotkać dereń?
Dereń wywodzi się z Azji Środkowej, skąd rozprzestrzenił się na inne tereny strefy zwrotnikowej i umiarkowanej. Szczególnie popularny jest w Ameryce Północnej, Azji i w południowych rejonach Europy. W Polsce występują 4 gatunki derenia. Spośród rosnących dziko dominuje dereń świdwa o drobnych, ciemnych owocach zebranych w grona, które chętnie zjadane są przez ptaki. Na północy Polski trudno jest spotkać dereń. Jednak im dalej na południe, tym częściej widzimy krzewy dorastające do 10 m wysokości o ciemnoczerwonych gałęziach, szczególnie na obrzeżach lasów i zarośli oraz przy drogach. Ze względu na łatwe warunki adaptacji i możliwość wzrostu w zanieczyszczonym powietrzu dawniej wysadzano dereń świdwę wzdłuż uczęszczanych dróg.
Bardziej doceniane kulinarnie i uważane za smaczniejsze są owoce derenia właściwego. Mają one wyrazistą, rubinową barwę i podłużny kształt. Przypominają nieco owoce dzikiej róży. Pełną dojrzałość uzyskują we wrześniu. Roślina zaczyna kwitnąć jako jedna z pierwszych w Polsce, na przełomie marca i kwietnia, a kwiatostany mają kulisty kształt i żółtą barwę. Obecnie dereń właściwy można spotkać w dzikich zaroślach, jednak tylko w miejscach, w których dawniej znajdowały się ogrody dworów szlacheckich. Wśród polskiej szlachty dereń był bardzo popularny przez kilka stuleci. Krzew ten zapomniany na wiele lat można obecnie coraz częściej spotkać w postaci sadzonek w centrach ogrodniczych.
Dereń – polski superowoc
Owoce derenia są bardzo bogate w przeciwutleniacze. Nie musimy sięgać po jagody goji lub acai, gdyż to samo mamy na miejscu. Ze względu na intensywną barwę owoców są one doskonałym źródłem antocyjanów. Antocyjany w zależności od budowy mają barwę od pomarańczowej, przez czerwoną i fioletową, aż po głęboki granat. W tkankach roślinnych ich główną rolą jest ochrona przed nadmierną ilością promieniowania UV. W organizmie człowieka antocyjany jako przeciwutleniacze same biorą udział w reakcji z wolnymi rodnikami i innymi inicjatorami utleniania, chroniąc w ten sposób wysokocząsteczkowe elementy komórkowe, jak DNA i białka i zapobiegając ich degradacji. Przyczyniają się w ten sposób do zmniejszenia negatywnych skutków stresu oksydacyjnego, zapobiegają chorobom nowotworowym, cukrzycy, czy miażdżycy.
Dereń to również doskonałe źródło flawonoli, szczególnie kwercetyny, której przypisuje się największą aktywność biologiczną wśród tych związków. Flawonole chronią organizm przed chorobami neurodegeneracyjnymi, nowotworowymi i układu krążenia. Owoce derenia stanowią również źródło bardzo rzadko występującego związku – werbenaliny. Werbenalina jest najtrwalszym związkiem spośród przeciwutleniaczy. Nie ulega degradacji pod wpływem temperatury i tlenu, jej struktura nie zmienia się w środowisku kwaśnym i zasadowym. Po kilkuletnim przechowywaniu nie obserwuje się istotnych zmian w jej składzie i aktywności biologicznej. Werbenalina ma szeroki zakres działania leczniczego. Działa ochronnie na układ sercowo-naczyniowy, obniża poziom cukru we krwi, działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwskurczowo, przeciwnowotworowo, antywirusowo, hamuje procesy mutagenne, moduluje procesy immunologiczne oraz ma działanie oczyszczające, czyli usuwa toksyny z organizmu.
Na co pomoże dereń?
W lecznictwie ludowym wykorzystywano owoce, liście, kwiaty, a nawet korę derenia. Stosowano je w wielu dolegliwościach. Obecnie coraz częściej korzystamy z mądrości ludowej i staramy leczyć się w naturalny sposób. Wiemy już, że sztuczne witaminy w tabletkach nie mają takiego samego działania, jak to, co dała nam natura. Warto zatem zwrócić uwagę na dereń, który jest doskonałym surowcem leczniczym, ale też świetnie smakuje.
- Niestrawność i problemy z trawieniem – zjedz dużą garść surowych, mocno dojrzałych owoców. Można też wcześniej namoczyć je w koniaku.
- Przeziębienie i grypa – przyjmuj 3 razy dziennie po łyżeczce konfitury z owoców.
- Obrzęki, stłuczenia – na opuchnięte miejsce nałóż okład z roztartych owoców. Mają one działanie ściągające, zmniejszają wysięk i zwężają naczynia krwionośne.
- Trądzik młodzieńczy – zmieszaj wywar z owoców z mączką owsianą do uzyskania pożądanej konsystencji i nakładaj na skórę.
- Łagodna anemia – jedz codziennie garść surowych owoców. Zawierają one duże ilości żelaza, a przy tym aż 75 mg witaminy C w 100g. Żelazo wchłania się dużo lepiej w obecności witaminy C.
- Stan zapalny dziąseł – płucz jamę ustną schłodzonym wywarem z młodych gałązek. Ma on działanie ściągające i przeciwdrobnoustrojowe.
- Gorączka – nalewkę z kwiatów derenia przyjmuj 2 razy dziennie po 20-30 kropli na cukrze.
Dereń to nie tylko lecznictwo ludowe. Istnieją już badania potwierdzające jego ochronne działanie na układ sercowo-naczyniowy. Ekstrakty owocowe łagodzą uszkodzenia mięśnia sercowego i wzmacniają ochronę antyoksydacyjną organizmu. Mają też korzystne działanie przy zakrzepowym zapaleniu żył.
Wykorzystanie derenia w produktach spożywczych
W Polsce przetwory z derenia można spotkać przede wszystkim w sklepach ze zdrową żywnością. Dżemy, konfitury, kompoty, nalewki, soki i herbatki wytwarzane są przede wszystkim przez lokalnych producentów na niedużą skalę. Zachęcam do przejrzenia książek kucharskich i samodzielnego przygotowywania smacznych i zdrowych przetworów.
Większym zainteresowaniem dereń cieszy się w południowych rejonach Europy. Na Bałkanach i w Turcji popularne jest przetwórstwo tych owoców o pięknej rubinowej barwie i wytwarzanie konfitur, dżemów, powideł oraz soków na skalę przemysłową. Dużą popularnością cieszą się też syropy, nalewki spirytusowe i wina owocowe. Na Bałkanach popularna jest wódka zwana „Drenja” – destylat z fermentowanych owoców derenia, charakteryzujący się głębokim, jedwabistym smakiem. Z suszonych owoców i liści przygotowywane są przyprawy do mięsa, szczególnie do dziczyzny, a owoce surowe wykorzystywane są do produkcji sosów.
Ciekawym sposobem przetwarzania tych słodkawych owoców jest ich zasalanie na podobnej zasadzie, jak przygotowuje się oliwki. Solone owoce derenia są wykorzystywane w potrawach tak samo jak oliwki – zastępują je. Nieznanym w Polsce przetworem jest pestil – rodzaj suszonej marmolady pochodzący z Turcji i tam właśnie najbardziej popularny. Soki i inne przetwory z derenia używane są często jako składniki deserów i dodatki do ciast. Prowadzone są nawet próby dodawania derenia do jogurtów. Ciekawym przykładem nietypowego wykorzystania tego owocu jest użycie jego palonych pestek jako substytut kawy.
Piśmiennictwo:
1. Broda B., Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2000
2. Eshaghi M., Zare S., Banihabib N., Nejati V., Farokhi F., Mikaili P., Cardioprotective effect of Cornus mas fruit extract against carbon tetrachloride induced-cardiotoxicity in albino rats. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2012, 2 (11), 106-114
3. Gasik A., Mitek M., Dereń właściwy – roślina zapomniana. Przemysł spożywczy, 2008, 9, 47-50
4. Kucharska A.Z., Sokół-Łętowska A., Piórecki N., Morfologiczna, fizykochemiczna i przeciwutleniająca charakterystyka polskich odmian derenia właściwego (Cornus mas L.). Żywność. Nauka. Technologia. Jakość., 2001, 3, (76), 78-89
5. Tarko T., Duda-Chodak A., Pigoń P., Niedocenione surowce owocowe. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 2010, 5, 16-18
