Dieta antyrakowa. Czy istnieje skuteczna profilaktyka?

Nowotwory każdego roku dotykają coraz więcej osób. Trudno szukać jednego winowajcy, konkretnej przyczyny, która odpowiadałaby za taki stan. Nie mniej jednak coraz wyżej w hierarchii pnie się dieta, zwłaszcza w dobie epidemii nadwagi i otyłości oraz innych chorób dietozależnych.

Czy istnieje zatem skuteczna profilaktyka? Jak najbardziej! Żywienie jest tym elementem stylu życia, na który mamy największy wpływ i możemy go modyfikować sami lub z pomocą dietetyka. Oczywiście sama zmiana diety bardzo pomoże, ale nie wystarczy. Powinna jej towarzyszyć aktywność fizyczna i poprawa codziennych nawyków, jak chociażby zadbanie o odpowiednią ilość i jakość snu.

Żywienie w prewencji raka

Jaka zatem powinna być dieta antyrakowa i czy taki termin w ogóle istnieje? Dieta antyrakowa powinna spełniać wszystkie zasady zdrowego żywienia, czyli te opisane chociażby w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Stylu Życia. Pod tym względem dieta antyrakowa może być również dietą antyzawałową, przeciwzapalną, czy antycukrzycową – po prostu dietą zdrową.

Otoczka marketingowa – jak mądrze wybrać?

Wydaje się to takie proste, a jednak niektórym osobom ciężko dostosować się do zaleceń. Nie należy ich za to winić, a my jako dietetycy, musimy pokazać, że zdrowa dieta nie musi być trudna do osiągnięcia. Przede wszystkim nie dajmy się zwariować. Gotowe sklepowe produkty wcale nie muszą mieć okropnego składu, poza tym łatwo to zweryfikować, czytając skład. Oczywiście, że zdarzają się zafałszowania, ale w takim przypadku producent szybko traci zaufanie i wypada z rynku. Naprawdę żadna firma nie chce narazić się na bankructwo. Z drugiej strony mamy wysyp „zdrowej żywności”, gdzie w wielu przypadkach płacimy dodatkowo za dopisek „protein”, „sport”, „bez cukru”, itp. Jeśli dokładnie wgłębimy się w temat, możemy znaleźć produkty o podobnym składzie, a zarazem bardzo „zwyczajne”. Ot taki paradoks.

Warto również krótko nadmienić o żywności ekologicznej – ona również nie może być fałszowana i naprawdę produkty pochodzą z upraw i hodowli ekologicznych. Co to oznacza? Na przykład to, że w uprawach są ściśle określone ilości nawozów, jakich można użyć, albo że nie można stosować chemicznych środków ochrony roślin (dla zobrazowania – do pozbycia się mszyc użyjemy biedronek, a nie oprysków) [4]. Jednocześnie pamiętajmy, że ekologiczne nie musi oznaczać lepsze pod względem zdrowotnym. Po pierwsze tradycyjne rolnictwo także ma pewne określone normy, których musi przestrzegać, po drugie produkty ekologiczne mogą niekiedy mieć mniejszą zawartość substancji odżywczych.

Zalecenia zdrowej diety

W wyborze produktów kierujmy się po prosto świeżością i jak najmniejszym stopniem przetworzenia. Jeśli mamy wątpliwości co do czasu przechowywania danego produktu w sklepie, zdecydujmy się na opcję mrożoną (często najlepszy wybór, jeśli chodzi o ryby, zwłaszcza te sprowadzane z daleka).

Jedzmy regularnie, 4-5 posiłków, najlepiej o stałych porach i zachowując równe odstępy między posiłkami. Zadbajmy o 5-6 porcji owoców i warzyw dziennie (najlepiej w formie surowej, dużo rzadziej soki), wybierajmy pełnoziarniste produkty zbożowe (źródło błonnika, który może przeciwdziałać nowotworom jelita grubego). Pamiętajmy o przynajmniej jednej porcji ryb w tygodniu, a kilka posiłków mięsnych zamieńmy na roślinne, np. ze strączkami. Decydujmy się na chudsze mięsa: kurczaka, indyka, królika, z olejów używajmy oliwy z oliwek, oleju rzepakowego i lnianego. Korzystajmy z dobrodziejstw branży mleczarskiej, zwłaszcza jeśli chodzi o jogurty, kefiry, czy maślanki. Ograniczajmy produkty zawierające nasycone kwasy tłuszczowe i cukry proste. Do tego wszystkiego odpowiednie nawodnienie i ruch – min. 30 minut dziennie umiarkowanego wysiłku. Starajmy się też utrzymywać prawidłową masę ciała – nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko wielu nowotworów, m.in. trzustki, jelita grubego, odbytnicy czy przełyku [2,3,4]

Bomby antynowotworowe

Do tych wszystkich podstawowych zaleceń warto wspomnieć również o kilku produktach i substancjach, które dodatkowo mogą wywrzeć korzystny wpływ właśnie w kontekście nowotworów.

1. Antyoksydanty – wśród nich można wymienić witaminę E i C. Pierwsza z nich może zmniejszać ryzyko raka prostaty, choć nie we wszystkich badaniach wykazano taki efekt. Przeciwutleniacze zmiatają w organizmie wolne rodniki, powodujące uszkodzenia w komórkach i mogące indukować zmiany nowotworowe. Ich obecność w diecie jest zatem bardzo ważna. Z drugiej strony np. suplementacja beta-karotenem zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc u nałogowych palaczy. Sama zaś suplementacja nie przynosi dodatkowych korzyści zdrowotnych przy chorobie nowotworowej [12 – przyp. redakcji]. Wniosek? Nie przesadzajmy z podażą żadnych witamin i związków, a jedynie zadbajmy o ich prawidłową ilość w diecie [5].
2. Zielona herbata – zawarty w jej liściach galusan epigallokatechiny (EGCG) i inne polifenole mogą hamować rozwój nowotworu, angiogenezę i przyspieszać śmierć komórek nowotworowych. Warto korzystać z herbaty (nawet tej czarnej, często niedocenianej), zwłaszcza, że mamy do niej łatwy dostęp [5].
3. Kurkumina – kolejny składnik, który znajdziemy w domach, a mianowicie w kurkumie i mieszance curry (której jednym ze składników jest właśnie kurkuma). Barwnik ten, podobnie jak EGCG, hamuje rozwój guza i przyspiesza śmierć komórek nowotworowych [5].
4. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – znane są ze swojego działania antyoksydacyjnego i przeciwzapalnego, ale także immunomodulującego. Dzięki swoim właściwościom mogą także zapobiegać powstawaniu nowotworów, m.in. jelita grubego czy jajnika [6,7].
5. Kawa – również i ten popularny napój przyczynia się do redukcji ryzyka wystąpienia wielu nowotworów. Wszystko za sprawa występujących w niej diterpenów i kwasu chlorogenowego. Samo picie kawy może także zmniejszać ogólne ryzyko zgonu. Nie wpadajmy jednak w zbytni hurraoptymizm – choć niektóre źródła mówią nawet o 6 filiżankach dziennie, połowa tej ilości również będzie wystarczająca [8].

Żywieniowe trendy i ich ryzyko

Na koniec chciałbym jeszcze poruszyć kwestię popularnych w dzisiejszych czasach cudownych diet. Gazety, poradniki, ale nawet sami dietetycy prześcigają się w coraz to nowszych „terapiach” na raka. Pamiętajmy – dieta bezglutenowa, czy bezlaktozowa nie zadziała na raka i jest wskazana tylko, gdy cierpisz na przypisane do tych terapii schorzenia (celiakię, alergię lub nietolerancję glutenu w przypadku pierwszej, nietolerancję laktozy w przypadku drugiej). „Ale stosuję dietę bezglutenową i czuję się lepiej” – wspaniale, ale efekt nie musi brać się z wyłączenia glutenu z diety, a np. z większego zwracania uwagi na wybór dobrych jakościowo produktów i ogólną poprawę żywienia.

Kontrowersje budzi również dieta ketogeniczna. Ostatnio natrafiłem na książkę traktującą o cukrze, jako źródle wszelkiego zła, w tym nowotworów. Odpowiedzialny za to ma być gen TKTL1, który, w dużym uproszczeniu, sprawia, że komórki nowotworowe nie potrzebują do pozyskiwania energii tlenu, a z dostarczonej glukozy powstaje kwas mlekowy, chroniący niejako komórki rakowe [9]. Pomijając sam fakt badania, które rzeczywiście istnieje, cukry proste nie są zalecane w żadnym ze schorzeń i powinno się je ograniczać do minimum w zdrowej diecie. Ponadto autor na liście produktów dozwolonych podaje m.in. boczek – źródło nasyconych kwasów tłuszczowych. Przy ograniczaniu węglowodanów rzeczywiście podbije nam kaloryczność, ale o zdrowotności takiego zabiegu nie muszę chyba mówić. Natomiast jeśli chodzi o samą dietę ketogeniczną, to istnieją badania mówiące, że rzeczywiście może zmniejszać ryzyko rozwoju nowotworów. Wciąż jednak brakuje dokładnych analiz, dodatkowo w niektórych przypadkach dieta ketogeniczna zwiększała ryzyko zachorowania na nowotwór (wykres 1.) [10,11].

Podsumowanie

Jeśli chcesz cieszyć się zdrowiem i zmniejszyć ryzyko nie tylko wystąpienia nowotworów, ale także innych chorób, warto sięgać po zdrowe, świeże produkty i jeść zgodnie z zaleceniami zdrowej diety. Nie zapominajmy też o tym, co łatwo znaleźć w naszych domach – przyprawach, kawie czy herbacie. Bądźmy aktywni, spędzajmy czas z bliskimi i czerpmy radość z życia!

Źródła

1. Prutis, S. (2013). Regulacje prawne produkcji ekologicznej w rolnictwie polskim.
2. Kushi, L. H., Doyle, C., McCullough, M., Rock, C. L., Demark‐Wahnefried, W., Bandera, E. V., … & American Cancer Society 2010 Nutrition and Physical Activity Guidelines Advisory Committee. (2012). American Cancer Society Guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity. CA: a cancer journal for clinicians, 62(1), 30-67.
3. Di Sebastiano, K. M., Murthy, G., Campbell, K. L., Desroches, S., & Murphy, R. A. (2019). Nutrition and Cancer Prevention: Why is the Evidence Lost in Translation?. Advances in Nutrition, 10(3), 410-418.
4. Logan, J., & Bourassa, M. W. (2018). The rationale for a role for diet and nutrition in the prevention and treatment of cancer. European Journal of Cancer Prevention, 27(4), 406-410.
5. Banikazemi, Z., Haji, H. A., Mohammadi, M., Taheripak, G., Iranifar, E., Poursadeghiyan, M., … & Mirzaei, H. (2018). Diet and cancer prevention: Dietary compounds, dietary MicroRNAs, and dietary exosomes. Journal of cellular biochemistry, 119(1), 185-196.
6. Sakr, S., Munkarah, A. R., Buekers, T. E., Morris, R. T., Giri, S., & Rattan, R. (2018). Omega-3 lipid metabolites inhibit the growth of ovarian cancer cells. Gynecologic Oncology, 149, 69.
7. Fuentes, N. R., Kim, E., Fan, Y. Y., & Chapkin, R. S. (2018). Omega-3 fatty acids, membrane remodeling and cancer prevention. Molecular aspects of medicine, 64, 79-91.
8. Nkondjock, A. (2009). Coffee consumption and the risk of cancer: an overview. Cancer letters, 277(2), 121-125.
9. Coy, J. F., Dressler, D., Wilde, J., & Schubert, P. (2005). Mutations in the transketolase-like gene TKTL1: clinical implications for neurodegenerative diseases, diabetes and cancer. Clinical laboratory, 51(5-6), 257-274.
10. Weber, D. D., Aminazdeh-Gohari, S., & Kofler, B. (2018). Ketogenic diet in cancer therapy. Aging (Albany NY), 10(2), 164.
11. Cohen, C., Fontaine, K., Arend, R., Soleymani, T., & Gower, B. (2018). Favorable effects of a ketogenic diet on physical function, perceived energy, and food cravings in women with ovarian or endometrial cancer: a randomized, controlled trial. Nutrients, 10(9), 1187.
12. Zhang, Y., Yang, J., Na, X., & Zhao, A. (2023). Association between β-carotene supplementation and risk of cancer: a meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrition reviews, nuac110. Advance online publication. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuac110

• Data pierwotnej publikacji: 2.06.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 7.02.2023