Dieta przy nadciśnieniu tętniczym. Zalecenia żywieniowe

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo- naczyniowego. Z powodu tych chorób co roku na całym świecie umiera wiele osób. WHO alarmuje, by dbać o swoje zdrowie, dlatego została podjęta szeroka profilaktyka pierwotna, by zmniejszyć występowanie tego typu chorób na świecie.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie definiowane jest jako wartość ciśnienia tętniczego > 140/90 mmHg. W etiologii nadciśnienia dzielimy na pierwotne i wtórne. Przyczyną wystąpienia pierwotnego nadciśnienia tętniczego są rozregulowane mechanizmy kompensacyjne,  będące konsekwencją złożonej interakcji pomiędzy czynnikami środowiskowymi i genetycznymi. Do czynników środowiskowych należą: nadwaga, otyłość, nieodpowiednie nawyki żywieniowe (m.in. nadmiar soli w diecie), nadużywanie alkoholu, palenie papierosów i przewlekły stres. Dotyczy ono 95% przypadków, pozostałe przypadki to wtórne nadciśnienie tętnicze, które może być spowodowane m.in.: chorobą nerek, zaburzeniami endokrynnymi (choroba Cuschinga i zespół Conna), ciążą, zwężeniami aorty, lekami (sterydy, środki antykoncepcyjne).

Dane z 2008 roku podają, że na nadciśnienie tętnicze cierpiało na świecie ok. 972 mln osób, z czego ok. 7,6 mln osób zmarło na skutek tego schorzenia.  Niepokojący staje się również fakt, iż nadciśnienie diagnozowane jest także u dzieci i młodzieży poniżej 18 r.ż. Szacuje się, że dotyczy ono 1-2 % osób w tej grupie wiekowej.

Biorąc pod uwagę, że wśród głównych czynników przyczyniających się do powstania nadciśnienia są czynniki żywieniowe, nadwaga i otyłość, to odpowiednia dieta i modyfikacja złych nawyków żywieniowych mają ogromne znaczenie w zapobieganiu wystąpieniu nadciśnienia oraz w jego leczeniu.

Zalecenia dietetyczne dla osób z nadciśnieniem tętniczym

Redukcja masy ciała

Nie jest nowością, że osoby cierpiące na otyłość  i nadwagę, mają problem z utrzymaniem prawidłowego ciśnienia tętniczego. Jest to spowodowane tym, iż układ krążenia nie jest w stanie nadążyć za dostarczeniem tlenu do coraz to „większego” organizmu, ponadto nadmiar tkanki tłuszczowej odkłada się również w naczyniach krwionośnych, co zmniejsza przepływ przez nie krwi i powoduje wzrost ciśnienia tętniczego. Badania podają, że wzrost masy ciała o 10 kg powoduje wzrost ciśnienia skurczowego (górnego) o ok. 3 mmHg. Z kolei redukcja masy ciała dzięki odpowiedniej diecie i aktywności fizycznej skutecznie obniża ciśnienie krwi.

Zmniejszenie spożycia soli w diecie

W wielu badaniach wykazano bardzo silne powiązanie wysokiego ciśnienia krwi i spożycia soli. W badaniu DASH oceniono jaki wpływ na ciśnienie tętnicze ma ograniczenie spożycia soli. Wykazano, że spożycie soli (NaCl) na poziomie ok.6 g powodowało obniżenie ciśnienia krwi o 2,1 mmHg. Obecnie WHO zaleca by spożycie soli w diecie nie przekraczało 5g / dzień.

Jak otrzymać taki poziom spożycia?

Przede wszystkim zrezygnować ze stosowania gotowych kostek rosołowych, gotowych bulionów, sosów w proszku, mieszanek przypraw typu. Vegeta, Kucharek. W ich skład wchodzi głównie sól i wiele innych substancji m.in. glutaminian sodu, które szkodliwie działają na układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy. Smak naszych potraw możemy poprawić, stosując zioła: majeranek, tymianek, oregano, bazylia, czosnek, pietruszka, itp.

Wydobędą one z naszych dań smak i aromat, do tego stopnia, że z czasem zapomnimy o tym, że nie mogliśmy obyć się bez soli.

Warto solić potrawę na samym końcu, bo w wielu przypadkach wystarcza nawet szczypta soli, po to by uwypuklić smak.

Umiarkowane spożycie alkoholu

Wśród alkoholi, pozytywne działanie poprzez umiarkowane spożycie udowodniono w przypadku czerwonego wina. A dlaczego? Wytrawne czerwone wino zawiera związki flawonowe, m.in. resweratrol, któremu udowodniono protekcyjne działanie na układ krążenia, m.in. poprzez wzmacnianie ścian śródbłonka naczyniowego, hamowanie agregacji płytek i wzmocnienie ścian serca, oraz wyrównanie ciśnienia tętniczego.

Pod pojęciem umiarkowane spożycie alkoholu, mówimy o dawce alkoholu nie przekraczającej 10-20 g u kobiet i 20-30g alkoholu u mężczyzn, pamiętając, że 10 g alkoholu odpowiada 100 ml czerwonego wytrawnego wina.

Dieta bogata w warzywa, owoce, produkty zbożowe i kasze

• warzywa i owoce– zaleca się, by dziennie spożyć min. 400 g warzyw i owoców. Są źródłem witamin, minerałów (m.in. magnezu i potasu, których niedobór wywołuje zachwiania w pracy układu sercowo- naczyniowego, a rolą potasu jest między innymi regulacja ciśnienia krwi), błonnika pokarmowego, flawonoidów, które wspomagają prawidłową pracę serca i pomagają utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi.  Potwierdzono to w badaniach osób będących na diecie jarskiej, u których ryzyko sercowo- naczyniowe było niższe niż na diecie mięsnej.
• produkty zbożowe i kasze– podobnie jak warzywa i owoce są źródłem błonnika pokarmowego, flawonoidów, witamin i minerałów.

Ograniczone spożycie tłustych produktów zwierzęcych na rzecz ryb i olejów roślinnych oraz chudych produktów nabiałowych i orzechów

• tłuste mięso (przerośnięta wołowina, wieprzowina) oraz tłuszcze zwierzęce ( smalec, masło) są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Ich nadmierne spożywanie skutkuje wzrostem poziomu cholesterolu we krwi i pojawieniem się incydentów naczyniowych w tym nadciśnienia
• nabiał – produkty nabiałowe to źródło białka i wapnia. Wybieramy jednak te o obniżonej zawartości tłuszczu. Wśród produktów nabiałowych warto spożywać te fermentowane (jogurty naturalne, maślanki, kefiry), ponieważ zawierają bakterie probiotyczne, które korzystnie wpływają na pracę przewodu pokarmowego, obniżają poziom cholesterolu we krwi i wpływają na metabolizm tłuszczu w organizmie.
• ryby i oleje roślinne – to źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się, by  spożywać tłuszcze roślinne na surowo i jako dodatek do potraw. Są źródłem kwasów nienasyconych-omega-6 i omega-3 i jednonienasyconych, które obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, zmniejszają ryzyko odkładania się płytki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych. Tym samym zapobiegają zamykaniu się światła naczyń, które jest przyczyną nadciśnienia tętniczego. Ryby morskie, będące źródłem kwasów omega-3- DHA, powinno się spożywać co najmniej dwa razy w tygodniu, by dostarczyć  odpowiedniej ilości kwasów DHA i zmniejszyć ryzyko sercowo- naczyniowe.
• orzechy – są źródłem kwasów nienasyconych oraz witaminy E, która jest naturalnym przeciwutleniaczem

Wprowadzenie wszystkich tych składników w codziennym żywieniu wpływa korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i chroni przed jego dysfunkcją. Potwierdzone zostało to w badaniu DASH, w którym pacjentom przez dwa miesiące podawano dietę bogatą w warzywa, owoce, produkty zbożowe, kasze, ryby, oleje roślinne, chudy nabiał, przy niskim spożyciu cukru i napojów słodzonych, co  poskutkowało obniżeniem ciśnienia tętniczego o 2,8/1,1 mmHg.

Podsumowanie

Stosując się do tych wszystkich zaleceń i wprowadzając do tego wszystkiego codzienną aktywność fizyczną (min. 30 min/ dzień), można poprawić jakość swojego życia,  wspomóc leczenie nadciśnienia bądź wyeliminować ryzyko jego wystąpienia, a tym samym ochronić siebie przed chorobami sercowo-naczyniowymi.

Bibliografia:

1. A. Payne, H.Barker. Dietetyka i żywienie kliniczne. Wyd. Elsevier, Wrocław 2012, str. 245-248
2. G. Kobus, K. Łagoda, H. Bachórzewska- Gajewska. Niefarmakologiczne metody leczenia dzieci i młodych osób chorych na nadciśnienie tętnicze. Ednokrynologia. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. Tom 3, nr 3, 2008
3. E. Żylińska, M.Kochmański. Czy poprzez zmianę stylu życia można zapobiec rozwojowi pierwotnego nadciśnienia tętniczego?. Studia Medyczne 2008;12: 49-56