Dieta roślinna a skład mleka kobiecego

Zmiany klimatu, względy etyczne lub zdrowotne. To jedne z powodów, dla których ludzie wybierają dietę wegetariańską lub wegańską. Czy kobiety karmiące piersią mogą stosować diety roślinne? Czy skład ich mleka różni się od składu kobiet na diecie tradycyjnej?

Dieta roślinna a karmienie piersią

Mleko matki jest podstawą żywienia niemowląt. Najważniejsze instytucje ochrony zdrowia, w tym WHO zalecają wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Znane są liczne korzyści wynikające z karmienia piersią zarówno dla matki, jak i niemowlęcia. Jest to między innymi zmniejszone ryzyko zakażenia przewodu pokarmowego dziecka. Dla kobiet karmiących wyróżnia się zmniejszone ryzyko zachorowania na raka piersi ^[1].

Czy kobieta podczas laktacji może stosować dietę wegetariańską lub wegańską? Według stanowiska Amerykańskiej Akademii Żywienia i Dietetyki odpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska i wegańska jest odpowiednia na każdym etapie życia, w tym podczas ciąży i laktacji. Dieta wegetariańska wiąże się z eliminacją wszystkich rodzajów mięsa. Natomiast z diety wegańskiej wykluczone są wszystkie produkty odzwierzęce (w tym jaja i nabiał) ^[2].

Stosowanie diet eliminacyjnych może wiązać się ze zmniejszonym spożyciem niektórych składników odżywczych. Czy dieta roślinna umożliwia dostarczenie dziecku wraz z mlekiem matki wszystkich niezbędnych składników? Czy dieta roślinna wpływa na skład mleka matki?

Skład mleka kobiety na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej

Kwasy tłuszczowe

Tłuszcz zawarty w mleku kobiety to główne źródło energii dla szybko rosnącego niemowlęcia ^[3]. Kwasy DHA i EPA należą do kwasów omega-3 i odgrywają istotną rolę w przed- i pourodzeniowym rozwoju mózgu oraz funkcjonowaniu siatkówki oka.

Roślinne źródła DHA i EPA ograniczają się do niektórych rodzajów alg. Jednak produkty roślinne takie jak orzechy włoskie czy nasiona chia bogate są w kwas a-linolenowy (ALA). ALA należy do kwasów omega-3 i z jego syntezy mogą powstać kwasy DHA i EPA. Czy oznacza to, że dieta bogata w ALA jest skutecznym rozwiązaniem?

Niestety nie, ponieważ synteza EPA i DHA z ALA jest niewystarczająca. Wykazano, że mleko kobiet na diecie wegetariańskiej oraz wegańskiej cechuje się niższym stężeniem DHA niż mleko kobiet na diecie ogólnej. Aby zwiększyć stężenie tego kwasu w mleku kobiety na diecie roślinnej konieczna jest suplementacja DHA ^[4] . Alternatywną wersją suplementu DHA dla kobiet na diecie roślinnej jest jego forma pochodząca z alg ^[5].

Dieta może wpływać na profil lipidowy mleka kobiety. Dieta wegetariańska i wegańska zawierają różne ilości tłuszczów nasyconych i nienasyconych w porównaniu z dietą ogólną. Co ciekawe, wykazano, że mleko kobiet na diecie wegańskiej i wegetariańskiej zawiera mniej kwasów tłuszczowych trans niż mleko kobiet na diecie ogólnej. Dodatkowo składa się ono z większej ilości kwasów omega-3 oraz omega-6 ^[3].

Witamina B12

Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, diety wegetariańskie mogą przyczyniać się do niedostatecznego spożycia witaminy B12. Suplementacja witaminą B12 umożliwia zwiększenie jej stężenia w mleku kobiety ^[6]. Witamina B12 nie występuje w produktach pochodzenia roślinnego. Z tego względu mleko kobiet na diecie roślinnej zapewnia dziecku odpowiednią ilość witaminy B12 tylko, gdy kobieta prawidłowo ją suplementuje ^[7].

Należy mieć na uwadze, że stosowanie multiwitamin może być nieskuteczne, ponieważ witamina B12 może ulec degradacji w obecności innych witamin i składników mineralnych ^[8].

Jod

Jod to pierwiastek niezbędny dla prawidłowego wzrostu i rozwoju. Szczególnie dla prawidłowego poziomu hormonów tarczycy. Podczas karmienia piersią mleko matki jest jedynym źródłem jodu dla dziecka.

Główne źródła jodu w diecie to owoce morza, ryby i nabiał. Część z tych produktów nie występuje w diecie wegetariańskiej i wegańskiej. Pewne ilości jodu występują również w soli jodowanej. Jednak spożycie soli kuchennej ze wszystkich produktów spożywczych powinno być ograniczone do 5 g (jedna płaska łyżeczka) dziennie.

Niemowlęta karmione piersią przez matkę z prawidłowym poziomem jodu w surowicy, otrzymują odpowiednią ilość jodu wraz z mlekiem ^[9]. Jeśli kobieta na diecie roślinnej podczas laktacji nie jest w stanie dostarczyć sobie odpowiedniej ilości jodu — konieczna może okazać się suplementacja.

Wapń

Wapń w organizmie znajduje się przede wszystkim w szkielecie i zębach. Ten składnik jest niezbędny do osiągnięcia szczytowej masy kostnej w pierwszych dekadach życia oraz do utrzymania masy kostnej w wieku dojrzałym.

Głównym źródłem wapnia jest mleko i jego pochodne. Pewne jego ilości znajdują się także w zbożach i warzywach. Ilość wapnia wydzielanego do mleka matki w ciągu doby jest zmienna. Zależy głównie od uwalniania wapnia z kości i jego zmniejszonego wydzielania z moczem.

Niektóre badania wykazały, że spożycie wapnia z żywnością, jak i suplementacja nie wpływa na zawartość wapnia w mleku kobiety ^[10].

^{Zapotrzebowanie na wapń dla kobiet karmiących wynosi 1000 mg na dzień [11]. Na diecie wegańskiej może ono być zrealizowane poprzez wybór produktów roślinnych bogatych w wapń. Należą do nich: większość zielonych warzyw liściastych o niskiej zawartości szczawianów, warzywa krzyżowe, nasiona sezamu, migdały, fortyfikowane napoje i jogurty roślinne, soja, tempeh, tofu z dodatkiem wapnia oraz suszone figi [5].}

^{Porcje produktów dostarczających 100 mg wapnia [12]:}

• ^{50 g tofu wzbogaconego w wapń}
• ^{1/2 szklanki napoju roślinnego wzbogaconego w wapń}
• ^{1,5 łyżeczki maku}
• ^{1 łyżka sezamu}
• ^{2,5 łyżki migdałów}
• ^{3 garście jarmużu}
• ^{1/3 szklanki nasion białej fasoli}
• ^{150 g białej kapusty}
• ^{150 g brokuła}
• ^{3 łyżki jogurtu naturalnego 2%}
• ^{1/2 plastra sera gouda tłustego}
• ^{1/3 szklanki mleka 3,2%}

Żelazo

Zapotrzebowanie na żelazo podczas laktacji jest mniejsze w porównaniu do ciąży. Z tego względu wraz z dietą można dostarczyć odpowiednie jego ilości, czyli 20 mg na dzień. Produkty bogate w żelazo, takie jak produkty pełnoziarniste, fasola, soja i jej pochodne, orzechy i nasiona oraz zielone warzywa liściaste powinny być spożywane codziennie. Należy pamiętać o dodatku źródeł witaminy C, aby zwiększyć wchłanianie żelaza ^[5][13].

Dieta roślinna w ciąży a gotowanie

Jak zadbać o zbilansowaną dietę roślinną podczas karmienia piersią? Aby ułatwić przygotowywanie posiłków, można ugotować większą ilość ciecierzycy lub fasoli, a następnie zamrozić. Takie strączki można później użyć do sałatki z warzyw i nasion, zmiksować na pastę do kanapek lub dodać do zupy.

Do zamrożenia równie dobrze nadadzą się zupy czy kotlety przygotowane na bazie roślin strączkowych. Posiłki nie muszą być skomplikowane, aby były zbilansowane. Pieczywo pełnoziarniste z pastą ze strączków lub plasterkami tofu z kawałkami warzyw i skropione olejem lnianym to przykład prostego, ale pełnowartościowego dania.

Podsumowanie

Odpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska i wegańska jest odpowiednia podczas ciąży i laktacji. Na podstawie dowodów naukowych, kobiety na diecie wegetariańskiej i wegańskiej karmiące piersią powinny upewnić się, że spożywają odpowiednią ilość witaminy B12, jodu oraz kwasów tłuszczowych omega 3.

Mleko kobiet na diecie wegetariańskiej oraz wegańskiej cechuje się niższym stężeniem DHA  niż mleko kobiet na diecie wszystkożernej. Aby zwiększyć stężenie tego kwasu w mleku kobiety, konieczna może być suplementacja DHA.

Witamina B12 nie występuje w produktach pochodzenia roślinnego. Z tego względu jedynie odpowiednia suplementacja pozwoli zapewnić prawidłowy poziom tej witaminy w mleku kobiety na diecie roślinnej.

Podczas karmienia piersią mleko matki jest jedynym źródłem jodu dla dziecka. Dieta wegetariańska i wegańska nie zawierają jednych z głównych źródeł jodu w diecie. Jeśli kobieta na diecie roślinnej podczas laktacji nie jest w stanie dostarczyć sobie odpowiedniej ilości jodu — konieczna może okazać się suplementacja.

Niektóre badania wykazały, że spożycie wapnia z żywnością, jak i suplementacja nie wpływa na jego zawartość w mleku kobiety. Natomiast zapotrzebowanie na żelazo podczas laktacji jest mniejsze niż w ciąży, więc zbilansowana dieta pozwala dostarczyć jego odpowiednie ilości.

Bibliografia:

1. Westerfield, K. L., Koenig, K., & Oh, R. (2018). Breastfeeding: Common questions and answers. American Family Physician.
2. Melina, V., Craig, W., & Levin, S. (2016). Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. https://doi.org/10.1016/j.jand.2016.09.025
3. Perrin, M. T., Pawlak, R., Dean, L. L., Christis, A., & Friend, L. (2019). A cross-sectional study of fatty acids and brain-derived neurotrophic factor (BDNF) in human milk from lactating women following vegan, vegetarian, and omnivore diets. European Journal of Nutrition. https://doi.org/10.1007/s00394-018-1793-z
4. Baldassarre, M. E., Panza, R., Farella, I., Posa, D., Capozza, M., Di Mauro, A., & Laforgia, N. (2020). Vegetarian and vegan weaning of the infant: How common and how evidence-based? a population-based survey and narrative review. International Journal of Environmental Research and Public Health. https://doi.org/10.3390/ijerph17134835
5. Baroni, L., Goggi, S., Battaglino, R., Berveglieri, M., Fasan, I., Filippin, D., Griffith, P., Rizzo, G., Tomasini, C., Tosatti, M. A., & Battino, M. A. (2019). Vegan nutrition for mothers and children: Practical tools for healthcare providers. Nutrients. https://doi.org/10.3390/nu11010005
6. Pawlak, R., Vos, P., Shahab-Ferdows, S., Hampel, D., Allen, L. H., & Perrin, M. T. (2018). Vitamin B-12 content in breast milk of vegan, vegetarian, and nonvegetarian lactating women in the United States. American Journal of Clinical Nutrition. https://doi.org/10.1093/ajcn/nqy104
7. Pawlak, R. (2017). To vegan or not to vegan when pregnant, lactating or feeding young children. In European Journal of Clinical Nutrition. https://doi.org/10.1038/ejcn.2017.111
8. Snow, D. (2018). Vegetarian Diet During Pregnancy. MCN: The American Journal of Maternal/Child Nursing. https://doi.org/10.1097/nmc.0000000000000400
9. Yeliosof, O., & Silverman, L. A. (2018). Veganism as a cause of iodine deficient hypothyroidism. Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism. https://doi.org/10.1515/jpem-2017-0082
10. Marangoni, F., Cetin, I., Verduci, E., Canzone, G., Giovannini, M., Scollo, P., Corsello, G., & Poli, A. (2016). Maternal diet and nutrient requirements in pregnancy and breastfeeding. An Italian consensus document. In Nutrients. https://doi.org/10.3390/nu8100629
11. Bae, Y. J., & Kratzsch, J. (2018). Vitamin D and calcium in the human breast milk. Best practice & research. Clinical endocrinology & metabolism, 32(1), 39–45. https://doi.org/10.1016/j.beem.2018.01.007
12. Kunachowicz H. i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2005
13. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży. Ginekol. Pol. 2011, 82: 550–553.