Dieta w nieżytach żołądka – ostrym i przewlekłym

Nieżyt żołądka zwany jest inaczej zapaleniem lub katarem (termin używany dawniej). Dieta to jeden z najbardziej istotnych elementów leczenia tego schorzenia. Prawidłowe żywienie prowadzi do złagodzenia symptomów klinicznych choroby.

Czym jest ostry nieżyt żołądka (gastritis acuta)

Zatrucia pokarmowe, do których dochodzi na skutek konsumpcji nieświeżego pożywienia czy niemytych owoców, są najczęstszą przyczyną wystąpienia ostrego nieżytu żołądka. Środki przeczyszczające oraz kwas acetylosalicylowy mogą być również czynnikiem wywołującym zmiany zapalne błony śluzowej. Jako bodziec nasilający objawy schorzenia wymienia się także alkohol. Szczególnie niewskazane są wina musujące o obniżonej temperaturze.

Objawy

Ostry nieżyt żołądka to schorzenie rozwijające się dynamicznie, nawet w kilka godzin. Symptomami są bóle kurczowe odczuwane w okolicy nadbrzusza, wymioty oraz nudności. W przypadku, kiedy stan zapalny obejmuje błonę śluzową jelit występuje także biegunka. Biegunka bardzo często może skutkować odwodnieniem oraz zaburzeniami elektrolitowymi. Objawy utrzymują się przez krótki okres, zazwyczaj do kilku dni. Symptomami towarzyszącymi schorzeniu są bóle głowy, ogólne uczucie osłabienia oraz wysoka temperatura. Jeśli ostry nieżyt żołądka jest pochodzenia bakteryjnego oprócz leczenia żywieniowego należy rozpocząć również farmakoterapię.

Dieta przy ostrym nieżycie żołądka

Dieta ściśle zależy od fazy schorzenia. Podczas pierwszych 24-48 godzin występowania choroby konieczna jest głodówka. Choremu podaje się wyłącznie płyny niesłodzone o umiarkowanej temperaturze, (np. woda przegotowana, fizjologiczny roztwór NaCl, napar rumiankowy, niesłodzona herbata, napar z mięty), dawkując po 100 ml co godzinę. Aby zniwelować deficyt chlorku sodowego, zalecane jest solenie płynów. Często jednak konieczne jest nawadnianie drogą dożylną. Wraz z poprawą stanu pacjenta do jego żywienia wprowadza się przetarte kleiki z ryżu czy kaszy jęczmiennej, podawane z dodatkiem soli. Do potraw tych nie dodaje się cukru ani tłuszczu.

Można podawać także rozcieńczone soki owocowo-warzywne wodą przegotowaną (w pierwszych dniach rozcieńczenie w stosunku 1:4, a w kolejnych – 1:1), jeśli są one dobrze tolerowane przez pacjenta. Szczególnie polecane są soki dla dzieci typu Bobo Vita, ze względu na brak w ich składzie środków konserwujących. Niewskazane są natomiast soki jabłkowe, winogronowe, gruszkowe, ponieważ wzmagają one procesy fermentacyjne w jelitach.

Po upływie 48-72 godzin jadłospis chorego można stopniowo wzbogacać zalecając sucharki, bułki czerstwe, gotowane przetarte jabłko, puree, marchew, chudy rosół, gotowane lub mielone mięso drobiowe i cielęce, grube kasze przecierane lub drobne podane na półgęsto. Kolejno należy do diety wprowadzać niewielką ilość rozcieńczonego mleka, chudy twaróg, cukier, puree z ziemniaków z dodatkiem masła, olej. Kiedy symptomy całkowicie przestają się ujawniać należy zalecić dietę łatwo strawną. Schorzenie zazwyczaj ustępuje po 3-6 dniach.

Przewlekły nieżyt żołądka (gastritis chronica)

Mianem przewlekłego nieżytu żołądka definiuje się stan zapalny błony śluzowej. Schorzenie to jest skutkiem wielu czynników, pośród których należy wymienić przede wszystkim:

• zakażenie Helicobacter pylori,
• błędne nawyki żywieniowe (spożywanie pokarmów nieświeżych, potraw ciężkostrawnych bądź wielokrotnie odgrzewanych, niedostateczne rozdrobienie pokarmu w przypadku braku uzębienia, używanie ostrych przypraw, spożywanie posiłków o nieregularnych porach),
• palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu,
• zarzucanie zawartości dwunastnicy zawierającej żółć do żołądka (kwasy żółciowe wykazują działanie drażniące na błonę śluzową),
• farmaceutyki takie jak: kwas acetylosalicylowy, metindol, butapirazol oraz leki wykazujące działanie hamujące na wydzielanie śluzu ochronnego w żołądku,
• schorzenia towarzyszące takie jak: niedokrwistość bądź cukrzyca,
• czynniki nerwowe.

Choroba może pojawić się w różnym wieku. Niejednokrotnie trwa do końca życia. Pacjenci z przewlekłym nieżytem żołądka często zapadają także na choroby wrzodowe oraz nowotworowe.

Objawy

Objawy schorzenia mają ścisły związek z długością trwania dolegliwości oraz reakcji organizmu na zmiany zapalne. Przerost błony śluzowej jest rezultatem zmian zapalnych. Inny możliwy skutek tego stanu chorobowego to wzmożona produkcja soku żołądkowego. Często występuje również nadkwasowość żołądka, którego symptomami są: kwaśne odbijanie, bóle głowy, wymioty, pieczenie za mostkiem, zaparcia oraz wzdęcia. Innym skutkiem przewlekłego nieżytu żołądka jest wystąpienie niedokwasowości, której objawami są: wzdęcia, odbijanie siarkowodorem, uczucie gniecenia w okolicy żołądka, nudności, biegunka oraz zaparcia występujące naprzemiennie. Podczas rozwoju schorzenia możliwymi powikłaniami są: zanik błony śluzowej bądź bezsok żołądkowy. Realny jest także przebieg bezobjawowy choroby.

Dieta przy przewlekłym nieżycie żołądka

Podczas przewlekłego nieżytu żołądka występującego wraz z nadkwasowością zaleca się dietę łatwostrawną z ograniczeniem substancji pobudzających czynność wydzielniczą żołądka. Żywienie jednakże należy ściśle opracować dla każdego pacjenta. Ważne jest bowiem bieżące wykluczanie potraw i produktów, które powodują nasilanie symptomów schorzenia. Natomiast w przewlekłym nieżycie żołądka przebiegającym z niedokwasowością powinno wprowadzić się sposób żywienia, który pozwoli na oszczędzanie żołądka przy równoczesnym pobudzaniu narządu do wydzielania soków trawiennych w stopniu umiarkowanym.

Dieta ma znaczący wpływ na przebieg schorzenia oraz na manifestację symptomów. Choremu na przewlekły nieżyt żołądka zaleca się pokarmy lekkostrawne. Ważne jest, aby potrawy były smaczne, urozmaicone oraz estetycznie serwowane, ponieważ wpływa to na wydzielanie soku żołądkowego w fazie odruchowo-nerwowej.

W żywieniu nie należy uwzględniać dużej ilości płynów, w celu uniknięcia nadmiernego rozcieńczenia kwasu solnego i enzymów trawiennych. Zalecane są szczególnie zupy czyste. Podawanie soków z owoców i warzyw (np. sok z jabłek, marchwi, ogórków, kiszonej kapusty) pobudza łaknienie. W żywieniu chorego nie są dozwolone potrawy z dużą ilością tłuszczu zwierzęcego oraz smażone, pieczone w sposób tradycyjny, gdyż tłuszcz hamuje działalność wydzielniczą żołądka.

W diecie niwelować należy także produkty zawierające błonnik w dużej ilości, aby unikać podrażniania błony śluzowej. Zaleca się serwowanie warzyw i owoców po rozdrobnieniu (gotowane lub w postaci soków). Za szczególnie zakazane uważa się potrawy wzdymające, długo zalegające w żołądku, ostre przyprawy i alkohol. Zalecane jest częste podawanie posiłków w mniejszych ilościach (5 razy w ciągu dnia) w celu nieprzeciążania żołądka. Pozytywny wpływ na sekrecję soków trawiennych ma dokładne przeżuwanie pokarmu.

Stosowanie probiotyków

🔎 Badanie przeprowadzone przez Amal K Mitra i współpracowników na temat wpływu probiotyków przy nieżytach żołądka i jelit u dorosłych [5] wykazało, że probiotyki okazały się skuteczne w leczeniu i zapobieganiu przewlekłym zapaleniom jelit, w tym wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego i chorobie Crohna w 49% przypadków.

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. PZWL, Warszawa, 2014.
2. Bilek M., Pasternakiewicz A., Typek J., Dietetyka. Wybrane zagadnienia, wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, 2014.
3. Poniewierka E., Żywienie w chorobach przewodu pokarmowego i zaburzeniach metabolicznych, wyd. Cornetis, Wrocław, 2010.
4. http://www.izz.waw.pl/pl/strona-gowna/5-aktualnoci2/aktualnoci2/177-choroby-ukadu-pokarmowego
5. Mitra AK, Asala AF, Malone S, Mridha MK. Effects of Probiotics in Adults with Gastroenteritis: A Systematic Review and Meta-Analysis of Clinical Trials. Diseases. 2023 Oct 11;11(4):138. doi: 10.3390/diseases11040138. PMID: 37873782; PMCID: PMC10594472.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 16.09.2016
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 16.01.2024