Dziewanna to roślina, którą możemy spotkać na polach, leśnych polanach czy przydomowych ogródkach. Ze względu na szereg właściwości leczniczych może być stosowana w leczeniu wielu chorób [1]. Nie ma zbyt dużych wymagań glebowych. Jej nazwa pochodzi od słowiańskiej Bogini Wiosny i od lat dziewannie przypisuje się magiczne właściwości. Dziewczynie, która z ofiarowanych kwiatów polnych wybierała kwiat dziewanny, wróżono staropanieństwo. Używano jej również, aby chronić związki miłosne i odpędzać niechcianych adoratorów. Czarownice stosowały dziewannę jako knota do lamp i świec, którymi posługiwały się w swoich rytuałach.
Spis treści:
- Najważniejsze informacje o dziewannie
- Uprawa
- Zastosowanie
- Przeciwwskazania
- Jak stosować dziewannę?
- Podsumowanie
- Najczęstsze pytania
- Bibliografia
Dziewanna – najważniejsze informacje
Dziewanna jest byliną należącą do rodziny trędownikowatych [1]. Jest to zioło o właściwościach leczniczych pochodzące z północnej Afryki, zachodniej i środkowej Azji oraz Europy. Stosuje się ją m.in. w chorobach płuc, skóry i gardła. Od dawna stosowana jest jako środek uspokajający [2]. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne i wykrztuśne [1]. Wpływa również pozytywnie na układ sercowo – naczyniowy. Wyróżniamy m.in. dziewannę pospolitą oraz drobnokwiatową.
Wygląd – różnice między dziewanną drobnokwiatową i pospolitą
Łodyga dziewanny pospolitej jest wzniesiona i pojedyncza. Liście są jajowate, dolne obejmują nasadą łodygę, a na górnej stronie są słabo owłosione. Kwiaty zebrane są w górnej części łodygi w grono przypominające kłos. Kwiaty dziewanny pospolitej są żółte z czerwoną plamą u nasady. Dziewanna drobnokwiatowa charakteryzuje się prostą i wzniesioną łodygą. Jej liście są zaostrzone, grube i owłosione. Różnią się w zależności od wysokości osadzenia na pędzie. Najniższe liście są okazałe i krótkoogonkowe, a wyższe coraz mniejsze. Jej kwiaty są białe lub żółte. Aby odróżnić je od siebie, należy zwrócić uwagę na liście i kwiaty rośliny. W przypadku dziewanny pospolitej mamy słabo owłosione liście i kwiaty z charakterystyczną czerwoną plamą u nasady. Liście dziewanny drobnokwiatowej są mocniej owłosione, a jej kwiaty najniżej są okazałe, a im wyżej, tym są mniejsze.
Składniki
Surowcem leczniczym dziewanny jest kwiat. To bogaty skład chemiczny odpowiada za lecznicze działanie rośliny. Wśród najważniejszych związków można wymienić [1]:
- Irydoidy i ich glikozydy (działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwwirusowe)
- Saponiny (działanie przeciwbakteryjne i wykrztuśne)
- Polisacharydy (działanie powlekające i przeciwzapalne)
- Flawonoidy (właściwości przeciwzapalne)
Uprawa
Roślina ta nie ma wygórowanych wymagań glebowych. Chętnie rośnie na różnego rodzaju nieużytkach, a nawet piaskach [1]. Dziewanna jest łatwa w uprawie, dobrze radzi sobie na większości dobrze przepuszczalnych gleb, w tym suchych. Preferuje ona słoneczne stanowiska, nie lubi cienia i wilgotnych gleb. Roślina często jest samosiewna, zwłaszcza na suchych glebach wapiennych [3].
Zastosowanie ziołolecznicze
Dziewanna to powszechnie stosowany domowy środek ziołowy, ceniony za skuteczność w leczeniu dolegliwości dróg oddechowych. Działa poprzez zmniejszenie tworzenia się śluzu i stymulację odkrztuszania. Liście i kwiaty są m.in. przeciwzapalne, przeciwskurczowe, łagodzące, moczopędne, zmiękczające. Stosowana jest także w leczeniu biegunki. Roślina dobrze łączy się z innymi ziołowymi środkami wykrztuśnymi, takimi jak podbiał i tymianek.
Zewnętrznie okład z liści jest dobrym lekarstwem na rany oraz może być nakładany na wrzody. Każdy preparat zrobiony z liści musi być starannie odcedzony, aby usunąć drobne włoski. Mogą być one drażniące. Można przygotować również olej z kwiatami dziewanny. Stosuje się go jako krople na ból ucha lub jako miejscową aplikację w leczeniu guzków i innych stanów zapalnych błony śluzowej. Taki olej jest silnie przeciwbakteryjny. Aby wyciągnąć drzazgę, możemy użyć okładu z nasion i liści. Odwar z nasion służy do łagodzenia odmrożeń i popękanej skóry [3].
Przeciwwskazania
Większość ludzi może bezpiecznie stosować dziewannę przy minimalnym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Drobne włoski rośliny mogą podrażniać gardło. Aby tego uniknąć, ważne jest dokładne odcedzenie dziewanny w postaci herbaty przed jej wypiciem. Ponadto nie są dostępne żadne badania dotyczące bezpieczeństwa stosowania dziewanny dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią. Dlatego te osoby powinny skonsultować się z lekarzem przed użyciem [4]. Nie poleca się jej również dla dzieci poniżej 12. roku życia [5].
Jak stosować dziewannę?
W ofercie rynkowej znajdziemy dużą gamę preparatów z wykorzystaniem dziewanny. Są to m.in. ziela do zaparzenia, syropy, tabletki oraz płyny. Wiele osób uprawia dziewannę w swoim ogrodzie i samodzielnie suszy liście. Kwiaty na domowej roboty specyfiki z dziewanny należy zrywać w drugim okresie wegetacji, we wczesnych godzinach. Liście i kwiaty suszymy następnie w temperaturze do 35 stopni C. Z dziewanny możemy przygotować olej. Wtedy kwiatów nie suszymy, ale świeże zalewamy dobrej jakości oliwą. Świeże kwiaty służą również do wytwarzania nalewki. W aptekach nabędziemy bez recepty syrop z dziewanny oraz tabletki [6].
Jak przygotować dziewannę w domu?
Napary z dziewanny przygotowujemy z suszu lub świeżych kwiatów i liści. Aby zrobić napar z suszonych liści, należy dodać małą garść do 240-mililitrowej filiżanki wrzącej wody. Następnie zaparzamy je przez 15-30 minut. Aby zapobiec podrażnieniu gardła, należy użyć sitka lub gazy. Pozbędziemy się wtedy największej ilości liści [5]. Napar należy pić 3-4 razy dziennie po 150-200 ml [7]. Aby przygotować nalewkę, wystarczy pół szklanki suchego ziela lub 1 szklankę suchych kwiatów zalać 250 ml wódki. Następnie wytrawiać 7 dni i przefiltrować [7].
Właściwości prozdrowotne
Działanie przeciwbakteryjne
Działanie bakteriobójcze dziewanna zawdzięcza głównie obecnym w niej saponinom [1]. Ekstrakt z dziewanny hamuje kilka szczepów bakterii, w tym Bacillus cereus. Występuje on powszechnie w glebie i żywności. Ekstrakt z dziewanny zmniejsza wzrost niektórych rodzajów bakterii powodujących infekcje, takich jak E. coli[4].
Działanie przeciwwirusowe
Działanie przeciwwirusowe dziewanna wykazuje wobec wirusa opryszczki zwyczajnej oraz wirusa grypy A oraz grypy B. Liofilizowany napar z kwiatów dziewanny działa również wirusobójczo na wirusa ptasiej grypy [1].
Działanie przeciwbólowe
W badaniu przeprowadzonym na myszach udowodniono, że zawarty w dziewannie werbaskozyd wykazuje właściwości przeciwbólowe. W dawce 100 mg/kg m.c. skutecznie hamuje ból w teście ucisku ogona. Werbaskozyd działa również słabo uspokajająco [1].
Działanie przeciwzapalne
Werbaskozyd uważany jest powszechnie za mediatora reakcji zapalnych. Również zawarta w roślinie aukubina wykazuje działanie przeciwzapalne. Podana doustnie szczurom w dawce 100 mg/kg m.c. zmniejszała stan zapalny. Aukubina podana w dawce po 1 mg do ucha myszy zmniejsza opuchliznę o 80% w ciągu 4 godzin[1].
Działanie wykrztuśne
Działanie wykrztuśne preparatów otrzymywanych z kwiatu dziewanny wynika z obecności saponin. Mechanizm działania tych związków polega na pobudzaniu odruchu kaszlu poprzez drażnienie zakończeń nerwów czuciowych w błonie śluzowej żołądka. Poprzez odruch powoduje to znaczne nasilenie wydzielania w obrębie dróg oddechowych. Preparaty zawierające dziewannę ułatwiają odkrztuszanie. Zwiększają wydzielanie wody w oskrzelach, co prowadzi do upłynnienia zalegającej wydzieliny [1].
Działanie na układ sercowo – naczyniowy
Obecny w dziewannie werbaskozyd wpływa wzmacniająco na układ sercowo – naczyniowy. Powoduje on przyspieszenie akcji serca o 37% oraz zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego o 9%. Następuje również wzrost przepływu krwi przez naczynia wieńcowe o 68% [1].
Podsumowanie
Dziewanna to roślina o wielu zastosowaniach leczniczych. Możemy stosować ją m.in. w chorobach płuc, gardła oraz zrobić z niej okład na ranę. Na rynku znajdziemy herbaty, napary, syropy. Możemy również przygotować ją do spożycia w domu, robiąc nalewkę lub susząc liście. Warto włączyć dziewannę do naszej diety przez szereg jej dobroczynnych właściwości.
Najczęstsze pytania
Jest stosowany jako lek na choroby płuc, skóry oraz gardła. Od dawna stosowany jest m.in. jako środek uspokajający [2]. Używany jest także w leczeniu biegunki.
Według danych zebranych w ciągu ostatniej dekady przez WHO i EMEA, nie zaobserwowano efektów ubocznych podczas stosowania kwiatu dziewanny. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zalicza kwiat dziewanny do grupy leków roślinnych uważanych za bezpieczne [1].
Napary z dziewanny przygotowujemy z suszu lub świeżych kwiatów i liści. Aby zrobić napar z suszonych liści, należy dodać małą garść do 240-mililitrowej filiżanki wrzącej wody. Następnie zaparzać je przez 15-30 minut. Aby zapobiec podrażnieniu gardła, należy użyć sitka lub gazy. Usunie to najwięcej liści [4]. Napar należy pić 3-4 razy dziennie po 150-200 ml [7].
Syropy z dziewanny wykazują działanie wykrztuśne i wspomagające podczas leczenia chorób płuc, przeziębienia, grypy. Wykazuje działanie łagodzące ból gardła oraz suchy kaszel.
Dziewanna ma wysoką łodygę oraz zielone liście. Góra rośliny to pięciopłatkowe kwiaty, najczęściej w kolorze żółtym.
Dziewanna wpływa wzmacniająco na układ sercowo – naczyniowy. Powoduje przyspieszenie akcji serca o 37%, zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego o 9% i wzrost przepływu krwi przez naczynia wieńcowe o 68% [1].
Dziewanna wykazuje właściwości lecznicze, w tym przeciwwirusowe, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz wykrztuśne. Działa także wzmacniająco na układ sercowo – naczyniowy [1,4].
Bibliografia:
- Monika Zielińska-Pisklak, Łukasz Szeleszczuk, Katarzyna Wilczek (2013), Dziewanna – starosłowiańska bogini wiosny, Katedra i Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej, Wydział Farmaceutyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny.
- A. Gupta, A. N. Atkinson, A. K. Pandey, A. Bishayee (2022), Health-promoting and disease-mitigating potential of Verbascum thapsus L. (common mullein): A review, PubMed.
- Mayank A. Panchal, Krishna Murti, Vijay Lambole (2010), Pharmacological properties of verbascum thapsus – a review, Department of Pharmacology, Vidyabharti Trust College of Pharmacy, Umrakh, Gujarat, India. 2009, Verbascum thapsus – L., Plant For A Future, online: https://pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Verbascum+thapsus
- Rachael Link (2019), What Is Mullein Tea? Benefits, Side Effects, and More, Healthline, online: https://www.healthline.com/nutrition/mullein-tea
- Ewa Więckiewicz (2014),Kwiat dziewanny – właściwości, zastosowanie lecznicze, Recepta, online: https://www.recepta.pl/artykuly/kwiat-dziewanny-wlasciwosci-zastosowanie-lecznicze
- Elżbieta Gwóźdź (2022), Dziewanna – właściwości, działanie i zastosowanie dziewanny, Ekologia, online: https://www.ekologia.pl/zdrowie/witaminy-i-suplementy/dziewanna-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-dziewanny,24259.html
- Henryk Różański (1993), O ziołach i preparatach ziołowych, dzieje fitoterapii, Rozanski, online: http://www.rozanski.ch/fitoterapia1.htm
