Dziewanna. Właściwości zdrowotne i zastosowanie lecznicze

Dziewanna to roślina, którą możemy spotkać na polach, leśnych polanach czy przydomowych ogródkach. Ze względu na szereg właściwości leczniczych może być stosowana w leczeniu wielu chorób [1]. Nie ma zbyt dużych wymagań glebowych. Jej nazwa pochodzi od słowiańskiej Bogini Wiosny i od lat dziewannie przypisuje się magiczne właściwości. Dziewczynie, która z ofiarowanych kwiatów polnych wybierała kwiat dziewanny, wróżono staropanieństwo. Używano jej również, aby chronić związki miłosne i odpędzać niechcianych adoratorów. Czarownice stosowały dziewannę jako knota do lamp i świec, którymi posługiwały się w swoich rytuałach.

Spis treści:

1. Najważniejsze informacje o dziewannie
2. Uprawa
3. Zastosowanie
4. Przeciwwskazania
5. Jak stosować dziewannę?
6. Podsumowanie
7. Najczęstsze pytania
8. Bibliografia

Dziewanna – najważniejsze informacje

Dziewanna jest byliną należącą do rodziny trędownikowatych [1]. Jest to zioło o właściwościach leczniczych pochodzące z północnej Afryki, zachodniej i środkowej Azji oraz Europy. Stosuje się ją m.in. w chorobach płuc, skóry i gardła. Od dawna stosowana jest jako środek uspokajający [2]. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne i wykrztuśne [1]. Wpływa również pozytywnie na układ sercowo – naczyniowy. Wyróżniamy m.in. dziewannę pospolitą oraz drobnokwiatową.

Wygląd – różnice między dziewanną drobnokwiatową i pospolitą

Łodyga dziewanny pospolitej jest wzniesiona i pojedyncza. Liście są jajowate, dolne obejmują nasadą łodygę, a na górnej stronie są słabo owłosione. Kwiaty zebrane są w górnej części łodygi w grono przypominające kłos. Kwiaty dziewanny pospolitej są żółte z czerwoną plamą u nasady. Dziewanna drobnokwiatowa charakteryzuje się prostą i wzniesioną łodygą. Jej liście są zaostrzone, grube i owłosione. Różnią się w zależności od wysokości osadzenia na pędzie. Najniższe liście są okazałe i krótkoogonkowe, a wyższe coraz mniejsze. Jej kwiaty są białe lub żółte. Aby odróżnić je od siebie, należy zwrócić uwagę na liście i kwiaty rośliny. W przypadku dziewanny pospolitej mamy słabo owłosione liście i kwiaty z charakterystyczną czerwoną plamą u nasady.  Liście dziewanny drobnokwiatowej są mocniej owłosione, a jej kwiaty najniżej są okazałe, a im wyżej, tym są mniejsze.

Składniki

Surowcem leczniczym dziewanny jest kwiat. To bogaty skład chemiczny odpowiada za lecznicze działanie rośliny. Wśród najważniejszych związków można wymienić [1]:

• Irydoidy i ich glikozydy (działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwwirusowe)
• Saponiny (działanie przeciwbakteryjne i wykrztuśne)
• Polisacharydy (działanie powlekające i przeciwzapalne)
• Flawonoidy (właściwości przeciwzapalne)

Uprawa

Roślina ta nie ma wygórowanych wymagań glebowych. Chętnie rośnie na różnego rodzaju nieużytkach, a nawet piaskach [1]. Dziewanna jest łatwa w uprawie, dobrze radzi sobie na większości dobrze przepuszczalnych gleb, w tym suchych. Preferuje ona słoneczne stanowiska, nie lubi cienia i wilgotnych gleb. Roślina często jest samosiewna, zwłaszcza na suchych glebach wapiennych [3].

Zastosowanie ziołolecznicze

Dziewanna to powszechnie stosowany domowy środek ziołowy, ceniony za skuteczność w leczeniu dolegliwości dróg oddechowych. Działa poprzez zmniejszenie tworzenia się śluzu i stymulację odkrztuszania. Liście i kwiaty są m.in. przeciwzapalne, przeciwskurczowe, łagodzące, moczopędne, zmiękczające. Stosowana jest także w leczeniu biegunki. Roślina dobrze łączy się z innymi ziołowymi środkami wykrztuśnymi, takimi jak podbiał i tymianek.

Zewnętrznie okład z liści jest dobrym lekarstwem na rany oraz może być nakładany na wrzody. Każdy preparat zrobiony z liści musi być starannie odcedzony, aby usunąć drobne włoski. Mogą być one drażniące. Można przygotować również olej z kwiatami dziewanny. Stosuje się go jako krople na ból ucha lub jako miejscową aplikację w leczeniu guzków i innych stanów zapalnych błony śluzowej. Taki olej jest silnie przeciwbakteryjny. Aby wyciągnąć drzazgę, możemy użyć okładu z nasion i liści. Odwar z nasion służy do łagodzenia odmrożeń i popękanej skóry [3]. 

Przeciwwskazania

Większość ludzi może bezpiecznie stosować dziewannę przy minimalnym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Drobne włoski rośliny mogą podrażniać gardło. Aby tego uniknąć, ważne jest dokładne odcedzenie dziewanny w postaci herbaty przed jej wypiciem. Ponadto nie są dostępne żadne badania dotyczące bezpieczeństwa stosowania dziewanny dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią. Dlatego te osoby powinny skonsultować się z lekarzem przed użyciem [4]. Nie poleca się jej również dla dzieci poniżej 12. roku życia [5].

Jak stosować dziewannę?

W ofercie rynkowej znajdziemy dużą gamę preparatów z wykorzystaniem dziewanny. Są to m.in. ziela do zaparzenia, syropy, tabletki oraz płyny. Wiele osób uprawia dziewannę w swoim ogrodzie i samodzielnie suszy liście. Kwiaty na domowej roboty specyfiki z dziewanny należy zrywać w drugim okresie wegetacji, we wczesnych godzinach. Liście i kwiaty suszymy następnie w temperaturze do 35 stopni C. Z dziewanny możemy przygotować olej. Wtedy kwiatów nie suszymy, ale świeże zalewamy dobrej jakości oliwą. Świeże kwiaty służą również do wytwarzania nalewki. W aptekach nabędziemy bez recepty syrop z dziewanny oraz tabletki [6].

Jak przygotować dziewannę w domu?

Napary z dziewanny przygotowujemy z suszu lub świeżych kwiatów i liści. Aby zrobić napar z suszonych liści, należy dodać małą garść do 240-mililitrowej filiżanki wrzącej wody. Następnie zaparzamy je przez 15-30 minut. Aby zapobiec podrażnieniu gardła, należy użyć sitka lub gazy. Pozbędziemy się wtedy największej ilości liści [5]. Napar należy pić 3-4 razy dziennie po 150-200 ml [7]. Aby przygotować nalewkę, wystarczy pół szklanki suchego ziela lub 1 szklankę suchych kwiatów zalać 250 ml wódki. Następnie wytrawiać 7 dni i przefiltrować [7].

Właściwości prozdrowotne

Działanie przeciwbakteryjne

Działanie bakteriobójcze dziewanna zawdzięcza głównie obecnym w niej saponinom [1]. Ekstrakt z dziewanny hamuje kilka szczepów bakterii, w tym Bacillus cereus. Występuje on powszechnie w glebie i żywności. Ekstrakt z dziewanny zmniejsza wzrost niektórych rodzajów bakterii powodujących infekcje, takich jak E. coli[4].

Działanie przeciwwirusowe 

Działanie przeciwwirusowe dziewanna wykazuje wobec wirusa opryszczki zwyczajnej oraz wirusa grypy A oraz grypy B. Liofilizowany napar z kwiatów dziewanny działa również wirusobójczo na wirusa ptasiej grypy [1].

Działanie przeciwbólowe

W badaniu przeprowadzonym na myszach udowodniono, że zawarty w dziewannie werbaskozyd wykazuje właściwości przeciwbólowe. W dawce 100 mg/kg m.c. skutecznie hamuje ból w teście ucisku ogona. Werbaskozyd działa również słabo uspokajająco [1].

Działanie przeciwzapalne

Werbaskozyd uważany jest powszechnie za mediatora reakcji zapalnych. Również zawarta w roślinie aukubina wykazuje działanie przeciwzapalne. Podana doustnie szczurom w dawce 100 mg/kg m.c. zmniejszała stan zapalny. Aukubina podana w dawce po 1 mg do ucha myszy zmniejsza opuchliznę o 80% w ciągu 4 godzin[1].

Działanie wykrztuśne

Działanie wykrztuśne preparatów otrzymywanych z kwiatu dziewanny wynika z obecności saponin. Mechanizm działania tych związków polega na pobudzaniu odruchu kaszlu poprzez drażnienie zakończeń nerwów czuciowych w błonie śluzowej żołądka. Poprzez odruch powoduje to znaczne nasilenie wydzielania w obrębie dróg oddechowych. Preparaty zawierające dziewannę ułatwiają odkrztuszanie. Zwiększają wydzielanie wody w oskrzelach, co prowadzi do upłynnienia zalegającej wydzieliny [1].

Działanie na układ sercowo – naczyniowy

Obecny w dziewannie werbaskozyd wpływa wzmacniająco na układ sercowo – naczyniowy. Powoduje on przyspieszenie akcji serca o 37% oraz zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego o 9%. Następuje również wzrost przepływu krwi przez naczynia wieńcowe o 68% [1].

Podsumowanie 

Dziewanna to roślina o wielu zastosowaniach leczniczych. Możemy stosować ją m.in. w chorobach płuc, gardła oraz zrobić z niej okład na ranę. Na rynku znajdziemy herbaty, napary, syropy. Możemy również przygotować ją do spożycia w domu, robiąc nalewkę lub susząc liście. Warto włączyć dziewannę do naszej diety przez szereg jej dobroczynnych właściwości. 

Najczęstsze pytania

Bibliografia:

1. Monika Zielińska-Pisklak, Łukasz Szeleszczuk, Katarzyna Wilczek (2013), Dziewanna – starosłowiańska bogini wiosny, Katedra i Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej, Wydział Farmaceutyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny.
2. A. Gupta, A. N. Atkinson, A. K. Pandey, A. Bishayee (2022), Health-promoting and disease-mitigating potential of Verbascum thapsus L. (common mullein): A review, PubMed.
3. Mayank A. Panchal,  Krishna Murti, Vijay Lambole (2010), Pharmacological properties of verbascum thapsus – a review, Department of Pharmacology, Vidyabharti Trust College of Pharmacy, Umrakh, Gujarat, India. 2009, Verbascum thapsus – L., Plant For A Future, online: https://pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Verbascum+thapsus
4. Rachael Link (2019), What Is Mullein Tea? Benefits, Side Effects, and More, Healthline, online: https://www.healthline.com/nutrition/mullein-tea
5. Ewa Więckiewicz (2014),Kwiat dziewanny – właściwości, zastosowanie lecznicze, Recepta, online: https://www.recepta.pl/artykuly/kwiat-dziewanny-wlasciwosci-zastosowanie-lecznicze
6. Elżbieta Gwóźdź (2022), Dziewanna – właściwości, działanie i zastosowanie dziewanny, Ekologia, online: https://www.ekologia.pl/zdrowie/witaminy-i-suplementy/dziewanna-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-dziewanny,24259.html
7. Henryk Różański (1993), O ziołach i preparatach ziołowych, dzieje fitoterapii, Rozanski, online: http://www.rozanski.ch/fitoterapia1.htm