E129 czerwień allura. Czym jest, jak powstaje, czy jest bezpieczny i jak wpływa na zdrowie?

Czerwień allura to syntetyczny związek organiczny, który swoje zastosowanie znajduje w barwieniu produktów spożywczych takich jak: galaretki, żelki, napoje gazowane oraz różnego rodzaju płatki śniadaniowe. Nadaje on zabarwienia od ciemnopomarańczowego po ciemnoczerwony. Barwnik ten jest bardzo popularny i powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym. Potwierdzono ogólny niekorzystny wpływ wyżej wspomnianego związku dla organizmu. Ciekawostką może być fakt, że w związku z dużą dostępnością produktów zawierających barwnik E129 – w wielu krajach, takich jak: Szwecja, Francja czy Dania – zastosowano całkowity zakaz dodawania czerwieni allura w produktach spożywczych. W Polsce barwnik ten jest dopuszczony do użytku. Ogólnie wszystkie kraje Unii Europejskiej, oprócz wyżej wymienionych, posiadających zakaz, pozwalają na dodawanie E129 do żywności. W celach zachowania bezpieczeństwa konsumentów, eksperci FAO/WHO ds. Dodatków do żywności przedstawili na swojej stronie dopuszczalne dzienne spożycie E129 [1].

Jak powstaje i jakie ma właściwości chemiczne czerwień allura E129?

Czerwień allura ( E129 ) to syntetyczny barwnik azowy, który jest rozpuszczalny w wodzie. Produkowany jest w procesie syntezy chemicznej, sztucznie. Zawiera głównie 2-hydroksy-1-(2-metykso-5-metylo-4-sulfonianofenylazo)naftaleno-6-sulfonian disodowy oraz dodatkowe substancje barwiące, włącznie z chlorkiem sodu lub siarczanem sodu jako głównymi składnikami niebarwnymi [2].  Występuje w postaci stałej (granulki lub proszek). Nie uzyskuje się go drogą ekstrakcji surowców roślinnych czy zwierzęcych — jak w przypadku barwników naturalnych.

Dodatki do żywności sprawiają, że staje się ona bardziej atrakcyjna niż zwykle — wpływ na barwę, zapach, konsystencje, teksturę [3]. W przypadku czerwieni allura największe znaczenie ma oddziaływanie na zabarwienie oraz poprawę wyglądu. W stosowaniu w żywności dopuszczono tylko nieliczne syntetyczne barwniki, ponieważ szereg pierwotnych wykazały negatywny wpływ na zdrowie konsumenta, w przeciwieństwie do naturalnych, które często wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające. Natomiast warto wspomnieć, że barwniki syntetyczne są również bardzo atrakcyjne dla producenta żywności ze względu na niskie koszty produkcji.

Zastosowanie E129 w przemyśle spożywczym

Czerwień allura (E129) to powszechnie stosowany w Unii Europejskiej barwnik [4]:

Znajdziemy go w przedstawionych poniżej produktach:

• Ciastka
• Galaretki
• Żelki
• Płatki zbożowe
• Niektóre słodkie napoje gazowanie i niegazowane

Normy

W rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. czerwień allura jest dopuszczona do użytku. Wynika to z regulacji zawartych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) [5]. Natomiast określono jej normy dziennego spożycia ADI, które wynoszą 0-7 mg/kg masy ciała. W Szwecji, Danii oraz Francji zastosowano całkowity zakaz dodawania tego barwnika do celów spożywczych. Jednocześnie producenci mają obowiązek dodać informację na etykiecie o możliwym szkodliwym wpływie na aktywność oraz skupienie u dzieci w krajach dopuszczających E129 [6].

Toksykologia E129. Czy czerwień allura jest szkodliwa?

Genotoksyczność czerwieni allura wciąż pozostaje kontrowersyjnym tematem. Komitet Naukowy UE ds. Żywności oraz WHO/FAO ds. Dodatków do Żywności ocenili bezpieczeństwo stosowania czerwieni allura. Na podstawie badań genotoksyczności in vivo oraz in vitro — stwierdzili, iż barwnik ten nie wykazuje potencjału genotoksyczności. Uznali również, że nie ma dowodów na rakotwórcze działanie, w związku z tym, określono dopuszczalne dzienne spożycie ADI, które nie należy przekraczać.

Warto jednak wspomnieć o niekorzystnych efektach dla zdrowia człowieka w kontekście reakcji alergicznych oraz zachowania i nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. Udowodniono to w badaniu z udziałem Donna McCanna [7]. Potwierdził on w swych badaniach, że barwnik ten zwiększa pobudliwość oraz zmniejsza skupienie u dzieci w wieku 3 i 8/9 lat [7]. W kontekście zdrowia, ważne będą również badania z McMaster University w Kanadzie, w których wykryto wpływ, długoterminowej ekspozycji na powszechny barwnik sprzyjający zapaleniu jelita grubego poprzez 5-HT w okrężnicy w szlaku zależnym i niezależnym od mikroflory jelitowej u myszy. Jednak nie wiadomo czy podobne skutki mogą występować u ludzi [8].

Kontrowersje na temat bezpieczeństwa i debaty publiczne

Czerwień allura to dość kontrowersyjny pod względem szkodliwości na zdrowie człowieka barwnik. Grupa ludzi, utworzona przez partie konserwatywne w Parlamencie Europejskim, zwraca się do Komisji Europejskiej, w celu zadania jej pytania o posiadanie badań na szkodliwość czerwieni allura -Czy KE przeprowadziła lub posiada badania stwierdzające szkodliwość E129 dla zdrowia ludzkiego [9]? Warto zwrócić uwagę na spożycie produktów zawierających wspomniany barwnik przez dzieci. Ilość spożywanych wraz z pożywieniem syntetycznych barwników, w tym czerwieni allura, powinien być monitorowany, ponieważ w tej grupie może wystąpić ryzyko zagrożenia zdrowia, wynikające z przekraczania bezpiecznej dziennej dawki spożycia [10]. Natomiast w przypadku barwnika E129 zastosowano rekomendację o zamieszczeniu deklaracji na etykiecie produktu:

,,Może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”

Obowiązek ten wynika z regulacji zawartych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) w sprawie dodatków do żywności [11].

Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) oraz Komitet Naukowy ds. Żywności (SCF) określiły dzienne spożycie ADI barwnika E129, które wynosi 0-7 mg/kg masy ciała [12].

Alternatywy dla E129 i przyszłość barwników syntetycznych

Barwniki syntetyczne, do których zaliczana jest czerwień allura może być zastąpiona naturalnymi barwnikami-biobarwnikami. Alternatywą mogą być na przykład: antocyjany (E163) pochodzenia roślinnego, nadające czerwone odcienie [13]. Taka zmiana zmniejszyłaby skutki reakcji nadwrażliwości i wprowadziła szereg właściwości farmakologicznych, takich jak silne przeciwutleniacze, działanie przeciwzapalne czy przeciwnowotworowe [14]. Pozytywnie wpłynęłoby by to na zdrowie i bezpieczeństwo konsumenta. Natomiast warte uwagi jest to, że niestety, ale naturalne barwniki mają mniejszą siłę barwienia produktu niż syntetyczne oraz wyższe koszty produkcji.

Rekomendacje dla dietetyków oraz specjalistów ds. żywienia

Należy edukować oraz uświadamiać pacjenta o zagrożeniu, w związku nieprzestrzeganiem norm dziennego spożycia E129. Warto uświadamiać rodziców o negatywnych skutkach, takich jak zaburzenia psychoruchowe, pobudliwość u ich dzieci z powodu spożywania nadmiernej dawki barwnika czerwieni allura w diecie -powyżej 7 mg/kg masy ciała. Zwracam również uwagę na niezbędną edukację opiekuna, jak komponować posiłki oraz dietę dziecka, jednocześnie wybierając produkty ubogie w ten składnik. Ważne, aby wspomnieć pacjentowi, jak potrzebne jest czytanie etykiety produktu spożywczego i zwracanie uwagi na informacje o szkodliwym działaniu produktu na skupienie u dzieci.

Podsumowanie

Czerwień allura (E129) to syntetyczny barwnik azowy, powszechnie stosowany w żywności, ze względu na niski koszt produkcji. Wpływa na wygląd, zapach oraz konsystencje produktu. Obecnie stosowane są normy dziennego spożycia ADI, które wynoszą 0-7 mg/kg masy ciała. Udowodniono negatywne działanie E129 w stosunku do dzieci-pobudliwość, zaburzenia psychoruchowe, zmiany zachowania. Natomiast nie ma jeszcze dowodów na rakotwórcze działanie tego związku. Czerwień allura to barwnik syntetyzowany chemicznie, dla którego alternatywą mogłyby być związki uzyskiwane drogą ekstrakcji surowców roślinnych lub zwierzęcych. Byłoby to korzystniejsze z punktu widzenia zdrowotnego — działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe — natomiast równoznaczne byłoby to z większymi kosztami produkcji w kontekście przemysłu spożywczego.

Bibliografia:

1. https://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/Home/Chemical/2361
2. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32020R0197&from=DE
3. Barwniki_w_żywności_a_zdrowie_konsu.pdf
4. https://wir.ue.wroc.pl/docstore/download/@WUTf775f1e263e342829acd921312121744/Oledzki_Substancje_Niebezpieczne_W_Zywnosci.pdf
5. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008R1333
6. ]https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=4534AC2F
7. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140673607613063/abstract
8. https://www.nature.com/articles/s41467-022-35309-y
9. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2023-000887_PL.html
10. https://pzp.umw.edu.pl/pdf/2015/5/4/323.pdf
11. https://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/Home/Chemical/2361
12. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008R1333
13. https://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/Home/Chemical/2361
14. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0959652620309318
15. http://pharmabiosciencejournal.com/index.php/pbj/article/view/2066
16. Barwniki_w_żywności_a_zdrowie_konsu.pdf