Geny a zaburzenia odżywienia – czy istnieje powiązanie?

W etiologii zaburzeń odżywiania, szczególną uwagę zwraca się na wpływ nieprawidłowych wzorców i relacji w rodzinie, presję społeczną oraz wpływ medialnych ideałów piękna. Osoby chore mają wysoką potrzebą samokontroli, poczucia sprawczości. Anorektycy traktują głodzenie się jako jedyną dziedzinę życia, którą mogą kontrolować. Mniej uwagi skupia się predyspozycjom genetycznym. Szereg cech typowych dla anorektyka czy bulimika może być wrodzonych, a samą chorobę da się przewidzieć. Taka teoria daje dużo nadziei na przyszłość. Poznanie czynników genetycznych odpowiedzialnych za zaburzenia odżywiania pozwoli zrozumieć dlaczego jedni z nas są bardziej podatni na rozwinięcie tych chorób a inni mniej.

Zanim jednak przejdę do sedna, niezbędne jest wytłumaczenie kilku pojęć.

Geny, zaburzenia – co i jak?

Polimorfizmem nazywamy występowanie wśród populacji różnic w informacji genetycznej (DNA). Zmiany te mogą dotyczyć pojedynczych nukleotydów (wtedy mówimy o polimorfizmie pojedynczego genu – SNP) albo nieco dłuższych sekwencji mikrosatelitarnych (od jednego do sześciu nukleotydów powtarzających się w tandemach). Polimorfizm genowy przyczynia się do powstawania różnych odmian jednego genu, co może powodować zmianę budowy lub funkcji białka. Zmiany polimorficzne w obrębie sekwencji niekodujących natomiast mogą wpływać na regulację ekspresji innych białek.

Anoreksja psychiczna czy bulimia psychiczna są zaburzeniami znanymi większości z nas. Pierwsze z nich, inaczej jadłowstręt psychiczny, jest kompleksową, zwykle przewlekłą chorobą, której towarzyszy celowa utrata masy ciała, podtrzymywanie jej na bardzo niskim poziomie, silny i trwały strach przed przytyciem oraz zniekształcony obraz własnego ciała. Znane są dwie podstawowe postacie anoreksji – typ restrykcyjny i bulimiczny. Bulimię, zwaną też żarłocznością psychiczną, charakteryzują napady jedzenia niekontrolowanej ilości pokarmów, często nawet niejadalnych, do uczucia nieprzyjemnego przejedzenia, którym towarzyszą wyrzuty sumienia i zachowania kompensacyjne jak wymiotowanie, stosowanie leków przeczyszczających i diuretycznych czy intensywne ćwiczenia. Ostatnim omawianym schorzeniem jest zburzenie z napadami objadania się (binge-eating disorder; BED). Występują w nim, typowe dla bulimii, ataki objadania się, jednak chory nie stosuje żadnych zabiegów kompensacyjnych. Opisane choroby związane są z zaburzonym wzorcem odżywiania i przede wszystkim ogromnymi zmianami na tle psychicznym.

Skąd pomysł na powiązanie genetyki z zaburzeniami odżywiania?

Pierwszymi obserwacjami przemawiającymi za genetycznym uwarunkowaniem zaburzeń odżywiania są badania na rodzinach czy bliźniętach, u których wystąpiły te choroby. Uważa się, że krewni osób z zburzeniami odżywiania są 7-12 razy bardziej narażeni na ich rozwój w porównaniu do rodzin bez tych przypadłości [1,2].

U bliźniąt jednojajowych ryzyko wzrasta dwukrotnie w porównaniu do dwujajowych, co wynika z zasad dziedziczenia (bliźnięta jajowe posiadają taki sam genotyp, gdy dwujajowe tylko w połowie dziedziczą te same geny) [1,3].

Bliźnięta jednojajowe wykazują taką samą potrzebę wyglądania jak ich idole z mediów. Warto zauważyć, że najbliżsi krewni dzielą ze sobą nie tylko geny ale także środowisko. Czynniki genetyczne mogą odpowiadać w 50-70% za występowanie zaburzeń odżywiania, gdy środowisko jest odpowiedzialne tylko w 30-50%. Dla samej anoreksji dziedziczność określono na poziomie 58-76%, a bulimii 28-83% [1-4].

Geny odpowiedzialne za zaburzenia odżywiania

Opisując potencjalne geny zaangażowane w rozwój zaburzeń odżywiania należałoby określić ich lokalizację na chromosomach, czyli ich loci (obszary chromosomów charakterystyczne dla danego genu; l.poj. locus).

Fenotyp zaburzeń odżywiania stanowi zespół cech charakterystycznych dla osób z anoreksją, bulimią czy BED. Cechy te mogą być dziedziczone pojedynczo, gdy jeden locus odpowiada jednemu genowi/cesze, lub w  sposób złożony, gdy kilka genów jest odpowiedzialne za rozwój pewnej cechy. W drugim przypadku mamy do czynienia ze wzorcem filogenetycznym lub genami addytywnymi. Pojedynczy gen może w niewielkim stopniu wpływać na występowanie danego fenotypu. Tak złożony sposób dziedziczenia utrudnia odnalezienie genów odpowiedzialnych za rozwój zaburzeń odżywiania [2].

Na podstawie danych uzyskanych z GWAS (Genome-wide association study) określono loci związane z rozwojem anoreksji psychicznej. Zidentyfikowano 8 obszarów, z 121 genami kodującymi odpowiednie białka w mózgu. Żeby nie było tak prosto, zauważono zmienność – heterogeniczność w grupie badanych. Z chromosomem 1 związano gen PTBP2 (locus 6), z 3 gen FOXP1 (locus 5), z 10 gen MGBMT (locus 4) a z 11 gen CADM1 (locus 2). Pozostałe loci zawierały kilka genów i dotyczyły chromosomów 2, 3, 5 oraz genów tj. NCKIPSD, ASB3, ERLEC1, CDH10, NSUN3. Związek z zaburzeniami odżywiania przypisuje się także genom zlokalizowanym na chromosomie 3 (CLRN1-AS1), 4 (ANKRD50, ANTRX2, CCKAR ), 6 (SAMD5), 7 (VWC2), 10 (PRKG1), 11 (OPCML, PATE3), 17 (MYO1D) i 21 (DIP2A) oraz genom DRD2, HTR3B, HTR3A, NCAM, TMPRSS5 czy ZW10 [3,5-7].

Osoby z mutacją genu ESRRA i HDAC4 mają 90% i 85% szans na rozwinięcie zaburzeń odżywiania (1). W bulimii szczególną rolę przypisuje się chromosomowi 4 a w anoreksji 1 (rezerwuar genów dla receptora opioidowego delta ORPD1 i receptora serotoniny 5-HTR1D) [1,2].

Jak widać naukowcy nie próżnują. Jednakże wyniki badań dotyczące związku między zaburzeniami odżywiania a genomem dają mieszane wyniki. Podane zależności w większości są teoriami, które wymagają potwierdzenia w przyszłości.

Geny zaangażowane w rozwój zaburzeń odżywiania są kluczowe dla prawidłowego rozwoju mózgu, szczególnie móżdżku, który posiada złożoną sieć neuronalną. Zaangażowane są one w podział komórek, neurotransmisję a nawet prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Ponadto badania wskazują na to, że anoreksja (i pozostałe zaburzenia odżywiania) jest chorobą o poligenetycznej naturze [5,7].

Powiązania z dopaminą i serotoniną

Najszerzej zbadany został związek zaburzeń odżywiania z układami dopaminergicznym i serotoninergicznym.

Dopamina jest nazywana przekaźnikiem przyjemności. Związana jest z zachowaniami motywowanymi nagrodą, uzależnieniem od leków. Ponadto, reguluje ona funkcje motoryczne, nastrój, proces myślenia, karmienie, poziom hormonów czy odpowiada za integrację sensoryczną oraz pomaga utrzymać ciążę. Zwiększone stężenie dopaminy występujące u osób z anoreksją potencjalnie może być przyczyną utraty wagi, nadpobudliwości, braku miesiączki, zaburzonego postrzegania własnego ciała czy zachowań obsesyjno-kompulsywnych [2,8].

Nadprodukcja dopaminy może prowadzić do występowania lęku, zachowań związanych z unikaniem krzywdy czy nawet utraty odczuwania przyjemności z czynności tj. jedzenie. Szczególną uwagę zwraca się na związek polimorfizmów genów DRD2 i DRD4 z anoreksją, głownie typem bulimicznym. Samą bulimię wiąże się raczej z niższym poziomem dopaminy oraz receptorów dla niej. W przypadku BED obserwuje się specyficzne wydzielanie tego neurotransmitera w określonych obszarach mózgu i zwiększoną reaktywność na nagrodę jaką dla chorego jest jedzenie. W ten sposób dochodzi do zwiększenia przyjemności z przyjmowania pokarmu, nasilenia jego znaczenia jako nagrody i tym samym kontynuacji objadania się [8].

W etiologii anoreksji psychicznej próbowano dostrzec związek z polimorfizmem Val158Met genu COMT (katecholo-O-metylotransferaza), zaangażowanym w metabolizm dopaminy oraz norepinefryny. Osoby posiadające ten wariant genu, szczególnie w postaci homozygotycznej, uważa się za 2-razy bardziej narażone na rozwinięcie typu restrykcyjnego tego zaburzenia [2].

Warte podkreślenia jest, że dany polimorfizm obserwuje się także w przypadku innych chorób psychicznych, co sugeruje, że Val158Met nie jest specyficznym markerem i przyczyną anoreksji. Potencjalny udział w rozwoju bulimii i BED przypisuje się polimorfizmowi TaqA1 genu DRD2. Jednak i w tym przypadku, wyniki są niejednoznaczne i nie wiadomo, czy zmiana ta jest wynikiem czy przyczyną choroby. Podany polimorfizm, pod postacią homozygotyczną, oraz C957T wpływają na zwiększenie transmisji dopaminy [2].

Nieprawidłowości w absorbcji i stężeniu serotoniny (5-HT; 5-hydroksytryptofanu) obserwuje się u chorych na anoreksję i bulimię, a także u osób, które wyzdrowiały. Związek ten reguluje apetyt, nastrój, sen, pamięć, uczenie się a także masę ciała. Zauważono, że zwartość metabolitów 5-HT w płynie mózgowo-rdzeniowym jest znacznie obniżona u osób z anoreksją w porównaniu do ludzi zdrowych. Zjawisko to jest symptomem niedożywienia organizmu, serotonina powstaje z tryptofanu pochodzącego m.in. z pożywienia. Wyższy poziom 5-HT koreluje z nasileniem lęku czy zachowań obsesyjnych [8].

Uczucie głodu u anorektyków wiąże się z lepszym nastrojem. W wyniku długotrwałego obniżenia poziomu serotoniny w mózgu powstają kolejne receptory 5HT2A, co pozwala organizmowi w bardziej efektywny sposób wykorzystywać ten neurotransmiter. Przedłużająca się głodówka (związana z brakiem produkcji serotoniny) powoduje, że mechanizmy adaptacyjne są nieskuteczne. Negatywny efekt obserwuje się po spożyciu pokarmu, które skutkuje gwałtownym wzrostem 5-HT w mózgu i silnym uczuciem niepokoju, chaosem emocjonalnym. Ten cykl może tłumaczyć, czemu tak trudnym zadaniem jest samodzielne wyjście z zaburzeń odżywiania [8].

Polimorfizm 1438G/A genu dla 5HT2A prawdopodobnie nie wpływa na samo ryzyko zachorowania, a na wiek wystąpienia anoreksji. U nosicieli dominującej postaci (allel A) zaburzenie to pojawia się w późniejszych latach życia. Ponadto, zwrócono uwagę na polimorficzny obszar zlokalizowany w obrębie promotora genu SLC6A4 kodującego transporter serotoniny (5-HTTLPR). Według badań allel recesywny zwiększa ryzyko wystąpienia anoreksji a także transmisji tej choroby w bulimię. Potencjalnie udział w rozwoju zaburzenia, szczególnie typu restrykcyjnego, może mieć receptor 5HT1D. Ponadto, dodatkowych badań wymagają geny transporterów 5-HT2C, 5-HT1B, 5-HT1D czy 5-HT3B czy hydroksylazy tryptofanowej (TPH) odpowiadającej za syntezę 5-HT [2].

Zaburzenie obiegu serotoniny u osób z bulimią przybiera inną postać niż u anorektyków. Post nocny, lub inny o podobnej długości, powoduje znacznie wyższy spadek stężenia 5-HT u chorych niż u zdrowych osób. Efektem są napady objadania się, rozdrażnienie, czy zwiększona impulsywność. Niestety badania u osób z bulimią często nie dają jednoznacznych wyników. Zauważono niepewny związek polimorfizmu 1438G/A genu receptora 5-HT2A, a także innych polimorfizmów tego genu (m.in. Thr25Asn 102 T/C, His452Tyr) czy Tyr129Ser genu 5-HTR3B [2,8].

W przypadku BED, tak jak w bulimii, napady objadania się tłumaczone są długotrwałym obniżeniem poziomu 5-HT. Jedzenie niekontrolowanej ilości pokarmów pozwala na rozładowanie emocji, poprawę nastroju, w pewnym stopniu wynikającymi z niskiego stężenia serotoniny. Podobnie jak w przypadku dopaminy, zaburzania 5-HT wiążą się z patofizjologią szeregu chorób psychiatrycznych, co skutkuje zmniejszeniem wiarygodności danych jako czynnik predykcyjny zaburzeń odżywiania [8].

Receptory opioidowe

Innym celem badań były receptory opoidowe. Są one zaangażowane w spożycie pokarmu, wrażliwość na ból, odczuwanie przyjemności z nagrody a także wpływają na osobniczą podatność na rozwój uzależnień. Uważa się, że osoby z anoreksją mogą mieć rozregulowany układ opioidowy, skutkiem czego łatwiej stają się niewolnikiem ćwiczeń, restrykcji żywieniowych, a także mają obniżoną reakcję na nagrodę. U chorych zauważono 3 różne polimorfizmy genu OPRD1, które mogą zwiększać predyspozycje do rozwoju anoreksji typu restrykcyjnego. Ponadto, polimorfizm A118G genu ORMP1, nie związanego z innymi zaburzeniami odżywiania, występuje znacznie częściej u chorych na BED z otyłością niż u zdrowej, otyłej grupy kontrolnej [2].

Hormony regulujące apetyt

Opisywane choroby wiążą się z ciągłym myśleniem o jedzeniu, zwiększeniem jego znaczenia ponad wartość odżywczą czy zwykłą przyjemność z konsumpcji. Nic więc dziwnego, że celem badań są hormony regulujące apetyt.

Zaburzenia odżywiania a zmiany w mózgu

Na pierwszy ogień idzie grelina, czyli hormon stymulujący łaknienie. U osób z anoreksją występuje podwyższony jej poziom. Pod lupę wzięto polimorfizm 72Met genu Leu72Met, który częściej występuje u chorych z anoreksją bulimiczną, polimorfizm T3056C, będący predykatorem przywrócenia masy ciała oraz gen GOAT (O-acylo transferazy greliny) aktywujący grelinę i zwiększający ryzyko anoreksji nawet 1,5 krotnie (w postaci homozygoty). W przypadku bulimii zauważono związek polimorfizmem Leu72Met, polimorfizmem genu GHSR (17T/C) oraz Arg51Gln. Leu72Met i Arg51Gln może także wpływać na ryzyko wystąpienia BED [2].

Stężenie leptyny, hamującej apetyt, u osób z anoreksją jest znacząco obniżone w porównaniu do ludzi zdrowych. Efektem jego niedoboru są zmiany aktywności mózgu, szczególnie obszarów regulujących apetyt na poziomie poznawczym i emocjonalnym [9].

Norepinefryna, receptory kannabinoidowe

Za wielkość spożycia odpowiada także norepinefryna, związana zarówno ze wzrostem i zmniejszeniem konsumpcji. Oddziałuje ona na system nagrody i wpływa na pobudzenie organizmu. Zauważono zależność między anoreksją a genem SL6A2 [2].

W stymulacji apetytu ogrywają rolę receptory kannabinoidowe, które pośredniczą w psychotropowym efekcie działania tetrahydrokannabinolu. Badania wskazały na wpływ polimorfizmów genów receptorów CNR1 i GPR55 na występowanie anoreksji. Obserwowana w wyspie dysregulacja CNR1, obok nieprawidłowości genu kodującego hydrolazę amidową kwasu tłuszczowego (FAAH), głównego enzym rozkładającego endokannabinoidy, mogą być czynnikami ryzyka bulimii [2].

Zmiany w procesach metabolicznych

Anoreksja posiada wspólny mianownik z fenotypem metabolicznym. Kluczowe dla tej zależności są geny OPCML, C6orf10 i FAM96a, wpływające na stężenie insuliny i leptyny na czczo, oporność insulinową, cukrzycę typu 2, poziom HDL, LDL i cholesterolu całkowitego. Związek między wymienionymi składowymi a anoreksją wykazuje niezależność od wartości BMI badanych [5,6].

Nieprawidłowości procesów metabolicznych tj. regulacja apetytu i sytości, ruchomość jelit, czas opróżniania żołądka mogą być elementami etiologii zaburzeń odżywiania. Dysregulacja apetytu, zaburzone odczuwanie sytości, jest zjawiskiem obserwowanym u osób z anoreksją, bulimią i u otyłych dzieci. Ponadto, potomstwo z nadwagą jest bardziej podatne na wykształcenie zachowań i cech sprzyjających zaburzeniom odżywiania tj. powtarzające się stosowanie diet i głodówek, zbyt sztywne schematy żywieniowe, negatywne postrzeganie własnej sylwetki, zbyt duże poświęcanie uwagi własnemu ciału czy zachowania kompensujące [3,6,7].

Anoreksja wiąże się z niską masą ciała. Zależność ta może mieć jednak odwrotny przebieg, polimorfizmy genów regulujących wartości BMI mogą predysponować do anoreksji [5].

Na tak ważną u osób z zaburzeniami odżywiania masę ciała wpływają geny odpowiedzialne za ekspresję cząsteczek odsprzęgających (UCP2, UCP3). Związki te pośredniczą w transporcie jonów przez błonę mitochondrialną i regulują termogenezę. Zaburzony metabolizm energetyczny mitochondrium może skutkować nasileniem przemian metabolicznych organizmu. Efektem tego jest łatwiejsza utrata masy ciała. Jednakże na potwierdzenie tej teorii potrzeba dodatkowych badań. Jak do tej pory w patogenezie anoreksji zauważono udział tylko UCP2. Ponadto, przypuszczalnie wariant genu NCAM1 może mieć znaczenie dla rozwoju anoreksji, ponieważ jego ekspresja nasila się w czasie restrykcji kalorycznych [2,3].

Kluczowa, dla rozwoju zaburzeń odżywiania, może być droga aktywacji fotofosfolipazy, enzymu katalizującego hydrolizę glicerofosfolipidów. W skutek współdziałania serotoniny i fospolipazy dochodzi do rozkładu kwasu arachidonowego w mózgu. Proces ten jest częstym celem leków antydepresyjnych, które także znalazły zastosowanie w leczeniu anoreksji [6].

Winowajcą okres dojrzewania?

Najczęściej anoreksja ma swój początek w okresie dojrzewania, a typowym jej objawem jest zanik miesiączki. Estrogeny, oprócz funkcji w obrębie układu rozrodczego, wpływają na spożycie pokarmów. Zauważono, że zwierzęta z usuniętymi jajnikami jedzą więcej i co za tym idzie, ważą więcej. Zjawisko to ustępuje po podaniu egzogennego estradiolu. Prawdopodobny związek między anoreksją typu restrykcyjnego a mutacją genu receptora ESR2, może zwiększać ryzyko choroby nawet 2 krotnie. Na wystąpienie bulimii wpływa polimorfizmy Erβ (gen receptora β) oraz innych sąsiadujących genów [2].

Kolejnym godnym uwagi genem jest BDNF, który jest niezbędny dla rozwoju mózgu, reguluje proces uczenia się, pamięć a także nastrój, spożycie pokarmu i wagę. BDNF hamuje apetyt i sprzyja utracie masy ciała. W surowicy krwi osób z anoreksją obserwuje się jego mniejsze stężenie. Uważa się że polimorfizmy 270C/T i Val66Met mogą być związane z rozwojem zarówno anoreksji jak i bulimii. Powyższe warianty występują także w przypadku innych chorób psychicznych, co znowu odrzuca ich możliwość bycia specyficznymi markerami zaburzeń odżywiania [2].

Dalsze poszukiwania

Z innymi chorobami psychicznymi i anoreksją psychiczną powiązane zostały także kanał potasowy aktywowany wapniem (SK3) oraz czynnik martwiczy guza alfa (TNF-α). Pierwszy z nich kontroluje częstotliwość pracy rozrusznika serca oraz wpływa na procesy uczenia się i pamięć. Uwagę naukowców przykuł fragment genu z powtarzającym się wielokrotnie CAG (kodon dla mRNA, kodujący glutaminę). TNF-α jest cytokiną związaną ze stanem zapalnym organizmu. Jej wysokie poziomy obserwuje się w przypadku kacheksji nowotworowej (anoreksji rozumianej jako głębokie niedożywienie) i anoreksji psychicznej [2].

BED jest najmniej poznaną, wśród opisywanych, jednostką chorobową. Jednakże doczekał się kilku badań wskazujących na kluczowe, dla jego powstania, znaczenie mutacji genu MC4R. Mutację tą zaobserwowano u wszystkich osób spełniających kryteria rozpoznania BED, co czyni ją idealnym kandydatem na marker i przyczynę tego zaburzenia [2].

Uwagę skupia także rodzina GTPaz rho, odgrywająca rolę w prawidłowym rozwoju mózgu. Jej ekspresja regulowana jest m.in. przez gen AUTS2, który jest wspólnym mianownikiem anoreksji z autyzmem czy uzależnieniem od alkoholu. Osoby z zaburzeniami odżywiania są społecznie wycofane i wykazują podwyższony poziom typowych cech autystycznych, wiążących się z gorszym funkcjonowaniem wśród ludzi. Zaburzona ekspresja genów regulujących Rho-GTPazę skutkuje zmianami na poziomie procesów poznawczych, nasilonym niepokojem, obniżoną towarzyskością, upośledzonymi procesami pamięci oraz zmniejszoną masą ciała [6].

🔎 Badanie Noon i wsp. [10] sugeruje, że obniżona elastyczność poznawcza i słaba centralna koherencja mogą być endofenotypami anoreksji, obecnymi zarówno u pacjentów, jak i ich bliskich krewnych. Wyniki mogą pomóc w opracowaniu narzędzi przesiewowych do wczesnej identyfikacji osób zagrożonych chorobą, co umożliwi interwencje zapobiegawcze. Wskazano na potencjalną skuteczność treningów metapoznawczych w poprawie tych zdolności poznawczych, co może wspierać profilaktykę anoreksji.

Kolejnym modulatorem zachowań żywieniowych są neurony piramidalne i kolczaste hipokampu. Wpływają one na motywację do jedzenia czy nagradzanie się. Polimorfizm rs7945461 genu LRRC4C, wpływający na objętość hipokampu, obserwuje się w ostrej fazie anoreksji psychicznej [5,7].

Dla występowania anoreksji może mieć znaczenie zwiększona objętość oraz nieprawidłowe funkcjonowanie wzgórza. Osłabiona komunikacja w sieci łączącej wzgórze, pień mózgu i wyspę prowadzi do zaburzenia regulacji sygnałów dotyczących rozmiarów ciała, głodu i tym samym oddziałuje na objawy zaburzeń odżywiania (7).

Zaburzenia odżywiania mogą współwystępować z zaburzeniami psychicznymi takimi jak choroby afektywne czy lękowe (schizofrenia, depresja, choroba dwubiegunowa, choroby obsesyjno-kompulsyjne), na co wskazuje podobieństwo ich fenotypów i genotypów. Krewni pierwszego rzędu osób z bulimią mają znacznie wyższe ryzyko rozwoju depresji. Lecz i w tym przypadku wyniki badań dają mieszane wskazówki. Badania sugerują, że zaburzenia lękowe występują niezależnie od anoreksji czy bulimii. Jednakże faktem jest, że anoreksja i bulimia posiadają wspólny fenotyp, co wiąże się z dużym ryzykiem przejścia jednego zaburzenia w drugie (3).

Osobowość zapisana w genach

Nasz genom może też determinować występowanie cech osobowości typowych dla osób z bulimią, anoreksją czy zaburzeniem z napadami objadania się. Za dziedziczne uważa się:

• kompulsywne jedzenie,
• prowokowanie wymiotów,
• dążenie do szczupłej sylwetki,
• restrykcje żywieniowe,
• silny strach przed przytyciem,
• obsesyjne myślenie,
• perfekcjonizm,
• wrażliwość na karę i nagrodę,
• niestabilność emocjonalna,
• sztywność,
• impulsywność.

Zależność między tymi cechami a genami sięga nawet 46-72% [1-3].

W 29-34% genetycznie uwarunkowane mogą być utrata sporej masy ciała, sposób postrzegania swojego ciała przy najniższej jego masie czy wartości BMI. Nadmierna koncentracja na swoim wyglądzie dziedziczona jest w 18-23%. Zaburzenia miesiączkowania zaś w 16% są efektem sumowania się oddziaływania różnych czynników, w tym środowiskowych (efekt addytywny) [2].

Zamierzona utrata masy ciała wiąże się silnym ograniczeniem spożycia żywności o wysokiej gęstości kalorycznej, będącej źródłem tłuszczy, jak i żywności ogółem. Powyższe zachowania mogą być dziedziczone nawet w 66 % wśród kobiet i 38% wśród mężczyzn. W dążeniu do osiągnięcia szczupłej sylwetki rolę odgrywają czynniki addytywne (50%). Prawdopodobnie istnieje związek z układem seratoninoergicznym. Usunięcie 5-HTTLPR wiązało się z znaczącym nasileniem dążenia do chudości. Za ograniczenie spożycia może odpowiadać polimorfizm genu SLC6A4 (związanego z 5-HTTLPR) oraz genu receptora węchowego OR75D. Dążenie do osiągnięcia niskiej masy ciała związane jest także z układem domapinoergicznym, regionem chromosomu 1 i 13. U chorych na bulimię typowe zachowania kompensujące tj. nadmierne ćwiczenia, prowokowanie wymiotów czy napady objadania się (oraz ich częstotliwość i związana z nimi utrata kontroli) dziedziczone są odpowiednio w 35%, 53% i 34% [2].

Ponadto, często występujące u osób z zaburzeniami odżywiania cechy, tj. wysoka wrażliwość na stres, zwiększona ilość negatywnych emocji, obniżony poziom samopoczucia, unikanie przykrych krzywd, perfekcjonizm pozostają po wyzdrowieniu i są niezależne od masy ciała [3].

Podsumowanie

Dla pełnej oceny roli genów w rozwoju zaburzeń odżywiania potrzeba jeszcze wielu badań. Ponadto, nie wiadomo w jakim stopniu zaważone zmiany w organizmie przyczyniają się do opisywanych schorzeń a w jakim są jej skutkiem. Aktualna wiedza w dużej mierze składa się z poszlak, które jednak jednoznacznie mówią, że geny są ważne i zwiększają lub zmniejszają nasze predyspozycje do choroby. Ważnym jest, że odpowiednie warianty genów zwiększają ryzyko pojawienia się zaburzeń odżywiania. Mogą wskazać grupę ludzi bardziej podatnych lecz nie świadczą o tym, że choroba na pewno się rozwinie. Niezbędnym jest oddziaływanie czynników środowiskowych z genetycznymi oraz nasze działania mające na celu przeciwdziałanie. Tak jak w przypadku wielu chorób, dzięki znajomości genomu możemy zapobiec rozwoju zaburzeń odżywiania.

Bibliografia

1. McGuire J. Genetic Factors Behind Eating Disorders [Internet]. Eating Disorder Hope. 2017 [cytowane 11 lipiec 2020]. Dostępne na: https://www.eatingdisorderhope.com/blog/genetic-factors-eating-disorders
2. Trace SE, Baker JH, Peñas-Lledó E, Bulik CM. The Genetics of Eating Disorders. Annu Rev Clin Psychol. 28 marzec 2013;9(1):589–620.
3. Berrettini W. The Genetics of Eating Disorders. Psychiatry (Edgmont). listopad 2004;1(3):18–25.
4. Are People Genetically Predisposed for Eating Disorders? [Internet]. Eating Disorder Hope. [cytowane 11 lipiec 2020]. Dostępne na: https://www.eatingdisorderhope.com/information/eating-disorder/people-genetically-predisposed-eds
5. Watson HJ, Yilmaz Z, Thornton LM, Hübel C, Coleman JRI, Gaspar HA, i in. Genome-wide association study identifies eight risk loci and implicates metabo-psychiatric origins for anorexia nervosa. Nature Genetics. sierpień 2019;51(8):1207–14.
6. Huckins LM, Hatzikotoulas K, Southam L, Thornton LM, Steinberg J, Aguilera-McKay F, i in. Investigation of common, low-frequency and rare genome-wide variation in anorexia nervosa. Mol Psychiatry. 2018;23(5):1169–80.
7. Walton E, Hibar D, Yilmaz Z, Jahanshad N, Cheung J, Batury V-L, i in. Exploration of Shared Genetic Architecture Between Subcortical Brain Volumes and Anorexia Nervosa. Mol Neurobiol. lipiec 2019;56(7):5146–56.
8. Neurotransmitters [Internet]. National Eating Disorders Association. 2019 [cytowane 9 lipiec 2020]. Dostępne na: https://www.nationaleatingdisorders.org/toolkit/parent-toolkit/neurotransmitters
9. A Genome-Wide Association Study of Anorexia Nervosa Suggests a Risk Locus Implicated in Dysregulated Leptin Signaling – PubMed [Internet]. [cytowane 10 lipiec 2020]. Dostępne na: LI, Dong, et al. A genome-wide association study of anorexia nervosa suggests a risk locus implicated in dysregulated leptin signaling. Scientific reports, 2017, 7.1: 1-8.
10. Noon, R., & Pathan, T. (2024). A Systematic Review to Explore a Neuropsychological Profile that Predates Anorexia Nervosa. Archives of Clinical Neuropsychology, acae072.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 22.08.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 4.12.2024